ДИЛШОДАГА

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС
ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
Қўлёзма ҳуқуқида
УДК ....................
Дилшода
NEMIS TILIDA HARBIY TERMINLAR O`RGATISHNING PEDAGOGIK TEXNOLOGIYASI


13.00.02 – таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (немис тили)


Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун
ёзилган диссертация
Илмий раҳбар:
профессор Ж.Ж. ЖАЛОЛОВ


Тошкент − 2021
МУНДАРИЖА

KIRISH…………………………………………………………………
I BOB.		UMUMIY VA SOHAVIY TERMINLAR NAZARIYASI MASALALARI………………………………………………
1.1.	Jahon tilshunosligi muammolarining xal etilishiga doir……….
1.2.	Sohaviy terminlarning paydo bo`lishi va rivojlanishi haqida……
1.3	Harbiy terminlarning nemis tilida shakllanganlik holati…………
	Birinchi bob bo`yicha xulosalar……………………………………..
II BOB.		TALABALAR LEKSIK MINIMUMI DOIRASIGA KIRADIGAN SOHAVIY TERMINOLOGIYANING LINGVODIDAKTIK TIPOLOGIYASI…………………
2.1.	Oliy harbiy o`quv yurtida terminlarni o`rganish va o`rgatish tajribasiga doir……………………………………………………
2.2.	Kursantlarga dasturiy talablar doirasida o`rgatiladigan nemischa terminologiyaning linvodidaktik tipologiyasi……………………
2.3.	Nemis tilida harbiy terminologiyani o`rganishga mo`ljallangan mashqlar sistemasi……………………………………………….
	Ikkinchi bob bo`yicha xulosalar……………………………………..
III BOB.		KURSANTLARGA HARBIY TERMINOLOGIYANI O`RGATISH BO`YICHA TAJRIBA SINOV ISHLARI…….
3.1.	Tajriba sinov ishlari dasturti……………………………………...
3.2.	Tajriba sinov ishining borishi…………………………………….
	Tajriba sinov ishlari natijalarining matematik statistik taxlili…...
	Uchinchi bob bo`yicha xulosalar……………………………………
Умумий хулосалар....................................................................................
Фойдаланган адабиётлар рўйхати .........................................................
Иловалар.......................................................................................................

КИРИШ

Мавзунинг долзарблиги ва муаммонинг ўрганилганлик даражаси.
Жаҳон лингводидактика соҳасининг мавқеи кундан кунга ортиб бораётган бир жараёнда хорижий тил таълимида янги педагогик технологияларни дарсларга тадбиқ қилиш масаласи долзарб бўлиб қолмоқда.
Тил таълимшунослигида кескин ўзгаришлар бошланган бир пайтда, чет тил ўқитишнинг педагогик технологияларини такомиллаштириш, ҳарбий билим юрти талабаларининг лексик компетенцияларини соҳага оид ҳарбий терминологияни ўргатиш орқали ривожлантириш, тил ўрганишнинг узвийлиги ва изчиллигни таъминлашнинг назарий асосларига доир илмий-назарий тадқиқотлар олиб борилмокда.
Ҳарбий тингловчиларнинг чет тил бўйича коммуникатив компетенциясини ривожлантиришда немис тили лексик қатламида ҳарбий терминларнинг лексик-семантик хусусиятлари, лексик қийинчиликлар типологиясига доир тадқиқотлар олиб боришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шу сабабли халқаро илғор тажрибаларни ўрганиш, немис тили ҳарбий терминларни ўргатиш орқали таълим технологияларини такомиллаштириш, курсантларда коммуникатив компетенцияни такомиллаштириш ва уни амалиётга жорий этиш зарурияти пайдо бўлди.
Шунингдек, чет тил ўқитиш жараёнида вужудга келадиган лексик қийинчиликларни назорат қилиш чет тилни эгаллаш самарадорлигини ошишига имкон яратади. Чунки, чет тил таълими жараёнида лексик қийинчиликларнинг вужудга келиши курсантларни қийнаши, тил ўрганишга бўлган қизиқишларини пасайтириши мумкин.
Етук мутахассислар тайёрлаш учун таълим-тарбия тизимини янада такомиллаштириш, ўқитиш методикасини замон талаблари даражасида ишлаб чиқиш зарур. Чет тилни, маълумки, машқ қилиш орқали ўрганилади. Бинобарин, биринчи галда замонавий машқлар тизимини яратиш ва уларни амалиётга татбиқ этиш керак бўлади.
Chet til darslarida leksikani o’rgatish muammolari bilan G.V.Rogova, R.K. Minyar-Beloruchev, S.F.Shatilov, I.L.Bim va boshqa metodist olimlar shug’ullanib kelishganlar.
O‘rta maktabni bitiruvchilarning chet tilni nechog‘lik bilishidan bo‘lg‘usi mutaxassislarning intellektual hamda professional saviyasining o‘sishi, O‘zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan madaniy, iqtisodiy va siyosiy aloqalarining rivojlanishi ma’lum darajada bog‘liq. Shu sababli keyingi paytlarda chet tillarni o’qitish usullarini takomillashtirishga, uning sifatini oshirishga bo‘lgan qiziqish tabora kuchayib bormoqda (Bo‘ranov, 1991; Jalolov, 1996; Hoshimov, 1993; S.Saydaliyev, 1999; M.Choriyev, 2003; S.Misirov, 2007; Sh.Ubaydullayev, 2009). Chet tili o’qitish sifatini takomillashtirishni zamonaviy texnik vositalardan, shu jumladan, kompyuterlardan foydalanib amalga oshirish ta’limning dolzarb masalalaridan biriga aylanmoqda.
Respublikada chop qilingan chet til o’qitish metodikasi bo‘yicha ilmiy adabiyotlarning tahlili shuni ko‘rsatadiki, oliy o‘quv yurtlarida xorijiy tillarni o’qitish masalasiga har holda ozmi-ko‘pmi e’tibor berilmoqda, ammo o‘rta maktab o‘quvchilariga chet tillarni o‘rgatish metodikasiga arzirli e’tibor berilmasdan kelmoqda. Ko‘p hollarda o‘zbek sinflarida rus maktablari uchun mo‘ljallangan qo‘llanmalardan o‘zgarishsiz to‘g‘ridan to‘g‘ri foydalanish bilan chegaralanib qolingan. Natijada o‘zbek va chet tillar interferensiyasi yuzaga keltiradigan (Yusupov, 1985; Umarxo‘jayev, 1990) lingvodidaktik xatolarga yo‘l qo‘yilib kelmoqda. Milliy maktablarda ingliz, nemis va fransuz tillari tovush tizimi, grammatik qoidalariga o‘rgatish borasida bir qancha ishlar qilingan boshqa jihatlar, jumladan, leksikani o’qitish masalasi tadqiqotchilar diqqatini unchalik tortmagan (Saynazarov, 1982). Aslini olganda, matndagi ma’lumotlarning katta qismi uning leksikasida o‘z ifodasini topadi, demak, o‘zbek milliy maktablarida chet tillarning, ayniqsa, ingliz tilining leksikasini o’qitish metodikasi kam o‘rganilgan soha bo‘lib qolishi hech kechirilmas holdir.
Ушбу диссертацион тадқиқот чет тил ўқитишнинг долзарб муаммоларидан бирига бағишланган бўлиб, унда нутқ фаолияти турлари ичида лингводидактик аҳамият касб этувчи таржиманинг илмий-методик масалалари ёритилган.