14-Amaliy mashg‘ulot: Siydik ayirish organlarining morfologik tuzilishi

---

14-Amaliy mashg‘ulot: Siydik ayirish organlarining morfologik tuzilishi. 
Reja: 
1. Siydik ayirish organlarining morfologik tuzilishi. 
2. Siydik ayirish organlarining topografiyasi va hayvonlardagi farqlari.
Buyrak – ren (nephros) - juft organ bo‘lib, uy hayvonlarida asosan loviya 
shaklida bo‘ladi. Uy hayvonlarning buyragini tashqi tuzilishi bir – biridan tubdan 
farq qiladi, ularni 4 tipga bo‘lib o‘rganiladi. 
Ko‘p bo‘lakchali buyrak – bunday buyrakni shakli uzum mevasiga o‘xshash 
bo‘lib, bir qancha buyraklar siydik ajratgich umumiy siydik yo‘liga kelib quyiladi. 
Bunday buyraklar ayiq va kitsimon sut emizuvchilarda uchraydi. 
Usti notekis ko‘p so‘rg‘ichli buyrak - bunday buyrakni shakli tut mevasiga 
o‘xshash bo‘lib, tashqi tomoni tekis bo‘lmasdan ko‘ndalang kesimida, so‘rg‘ichlar 
soni ko‘p bo‘lib, bunday buyraklar qoramollarda uchraydi. 
Usti tekis ko‘p so‘rg‘ichli buyrak-shakli loviyasimon bo‘lib, cho‘chqada uchraydi, 
usti tekis bo‘ladi, ko‘ndalang so‘rg‘ichlar soni ko‘p bo‘ladi, siydik buyrak kosasidan 
buyrak jomiga quyiladi. 
Usti tekis bir so‘rg‘ichli buyrak - shakli loviya shaklda, cho‘ziqroq bo‘lib, 
bularni siydik ajratuvchi va siydik chiqaruvchi zonalari qo‘shilib ketgan, umumiy 
buyrak so‘rg‘ichi – papilla communis bo‘ladi. Bu tipdagi buyrak qo‘y, echki, ot va 
itlarda bo‘ladi. 

Buyrak tiplari. 
A-delfinning ko‘p bo‘lakchali buyragi B-
sigirning notekis ko‘p so‘rg‘ichli buyragi D-
cho‘chqaning tekis ko‘p so‘rg‘ichli buyragi
J-itning tekis bir so‘rg‘ichli buyragi 1-
buyrakchalar 1
1-
buyrak bo‘lakchalari 2-
siydik ayiruv qismi 3-chegaralovchi qism 4-
siydikni olib ketuvchi qism 5-buyrak 
so‘rg‘ichlari 6-kosacha 8-siydik yo‘li 9-
buyrak egati 10-siydik yo‘li nayi 11-buyrak
jomi 15-yoysimon tomirlar 16-buyrak 
kapsulasi 17-buyrak chuquqrchasi 18-
buyrak arteriyzsi 19-buyrak venasi  

---

Usti tekis bir so‘rg‘ichli buyrak - shakli loviya shaklda, cho‘ziqroq bo‘lib, bularni 
siydik ajratuvchi va siydik chiqaruvchi zonalari qo‘shilib ketgan, umumiy buyrak 
so‘rg‘ichi – papilla communis bo‘ladi. Bu tipdagi buyrak qo‘y, echki, ot va itlarda 
bo‘ladi. 
Buyrak – ren ( nephros) tashqi tomondan zardob parda – capsula fibrosa 
bilan o‘ralgan. Buyrakni medial chetida chuqur - darvoza – helus renalis
joylashib, bu buyrak sinusi - sinus renalis ni hosil qiladi, bunga buyrak jomi - 
pelvis renalis kelib quyiladi. 
 
Buyrak ko‘ndalang kesimida uchta zonaga bo‘linadi: a) po‘qtloq yoki 
siydik ajratuvchi – zona corticalis; b) chegaralovchi – zona intermedula; v) 
mag‘iz yoki siydik yig‘uvchi – zona medullaris. 
Siydik yo‘li – uterus buyrak jomidan boshlanib tos tomoniga qarab o‘tadi va 
qovuqda tugaydi. 
1-chap buyrak 2-o‘ng buyrak 3-siydik yo‘li 4-5-
chap va o‘ng buyrak usti bezlari 6-aorta 7-8-buyrak
arteriyalari 9-kindik arteriyasi 10-11-12-ochib ko‘rsatilgan 
siydik pufagi ( 10-uchi 11-bo‘yni 12-tanasi) 13- siydik
pufagining uchburchagi 14-siydik yo‘li valigi 15-siydik 
yo‘li teshigi 16- siydik yo‘li burmasi 17- siydik chiqarish
burmasi 
Siydik pufagi – vesica urinarea ham naysimon organlar singari 3 (zardob, 
muskul, shilimishiq) pardalardan iborat, hayvonni yoshiga qarab o‘zgaradi va tos 
bo‘shlig‘ida joylashadi, qovuqni tanasi– corpus vesicae, bo‘yni – collum vesicae,
uchi – vertex vesicae bo‘ladi. qovuqning muskul qavati hisobidan qovuq qisqichi -
sphinater vesicae hosil bo‘ladi. Siydik chiqarish kanali – urethra - siydik qovug‘idan 
urg‘ochi hayvonlarda siydik jinsiy dahliziga, erkak hayvonlarda esa kalta bo‘lib, 
siydik jinsiy kanaliga quyiladi va jinsiy azoni boshigacha siydik jinsiy kanali bo‘lib 
boradi. 
 
 
 

---

Topshiriq va savollar: 
Siydik ayirish organlarini o‘rganib, uni rasmini chizing, lo‘g‘at tuzing. 
Siydik ayirish organlarini anatomik tarkibi. 
Buyrakni tuzilishi va topografiyasi. 
Buyrak tiplari.