15- laboratoriya ishi operatsion kuchaytirgich tadqiqoti

15- LABORATORIYA ISHI 

 

 OPERATSION KUCHAYTIRGICH TADQIQOTI 

 

Ishning  maqsadi:  Operatsion  kuchaytirgich  (OK)  asosida  qurilgan  tashqi 

chuqur  manfiy  teskari  bog’lanishli  (MTB)  invertorlovchi  va  invertorlamaydigan 

kuchaytirgichlar tadqiqoti; 

- OK li invertorlovchi jamlagich ishining tadqiqoti; 

- OK ning komparator sifatida ishlashini tekshirish. 

 

15.1. Nazariy ma’lumotlar 

 

Operatsion  kuchaytirgichlar  (OK)  -  o’zida  analogli  kuchaytirgich 

xususiyatlarining  afzalliklarini  jamlagan,  eng  ko’p  tarqalgan  kuchaytiruvchi 

integral  mikrosxema  (IMS)  hisoblanadi.  Ikkita  kirish  va  bitta  chiqishga  ega 

bo’lgan,  kuchlanish  bo’yicha  kuchaytirish    koeffitsienti  katta,  hamda  kirish 

qarshiligi  katta,  chiqish  qarshiligi  kichik  bo’lgan  o’zgarmas  tokli  differentsial 

kuchaytirgichni  (O’TK)  OK  deb  atash  qabul  qilingan.  Odatda,  uning  natijaviy 

tavsiflarini  aniqlovchi  tashqi  chuqur  manfiy  teskari  boshlanishli  (MTB)  OK 

qo’llanadi.  

15.1,a-rasmda  OKning  shartli  grafik  belgilanishi  keltirilgan.  1-kirishga 

kuchlanish signali 

1

ÊÈÐ

u

 berilganda, chiqishda 

1

ÊÈÐ

U

×ÈÊ

u

k

u



  kuchlanish olinadi. 

2-invertorlovchi kirishga 

2

ÊÈÐ

u

 kuchlanish signali berilganda, OK ning chiqishida  

2

ÊÈÐ

U

×ÈÊ

u

k

u





 kuchlanish olinadi. 

Real  OKlarning  hossalari   

    bo’lgan 

ideal  OKlarning  hossalariga  yaqinlashadi.  Masalan,  RP140UD8  turdagi  OK 

quyidagi parametrlarga ega: 

4

10

5







  -  quyi  chastotalarda  (QCh)  kuchlanish  bo’yicha  kuchaytirish 

koeffitsienti; 

f

1

q 1 MHz - QCh kuchaytirish koeffitsienti μq1 bo’lgandagi chastota; 

3

10



ÊÈÐ

R

MΩ –kirish chastotasi. 

O’zgaruvchan  tashkil  etuvchisi  bo’yicha  OKning  chiziqli  umumlashtirilgan 

sxemasi  15.1-b,  rasmda  keltirilgan.  Kirishga 

2

1

ÊÈÐ

ÊÈÐ

ÊÈÐ

u

u

u





  kuchlanish 

berilganda  OK  chiqishida   

)

(

2

1

ÊÈÐ

ÊÈÐ

×ÈÊ

u

u

u







  kuchlanish  xosil  bo’ladi. 

Ko’pgina  holatlarda  OKning  ideallashtirilgan  almashtirish  sxemasini  qo’llash 

mumkin (15.1-v, rasm).               

OKning invertorlanmaydigan sxemasi 15.2-a, rasmda ko’rsatilgan. 

 

15.1-rasm.  Operatsion  kuchaytirgich  (a)  va  uning  almashtirish  sxemasi 

belgilanishi (b,v) 

       Kuchlanish  bo’yicha  cheklangan  kuchaytirish  koeffitsientiga  ega  bo’lgan 

invertorlamaydigan OK sxemasi 15.2,a-rasmda keltirilgan.   

15.2-rasm. OKli invertorlanmaydigan kuchaytirgich (a) 

va uning uzatish tavsifi (b) 

Kirish 

va 

chiqish 

qarshiliklari 

orasidagi 

farqlar 

R

R

÷èê

êèð

;



 

÷èê

êèð

êèð

êèð

÷èê

êèð

R

R

R

R

R

R







2

1

;

;

  deb  faraz  qilib,  (real  OKlarda  ushbu 

shartlar bajarilishi engil),  kuchaytirgich kirishidagi teskari bog’lanish kuchlanishi 

qiymatini aniqlaymiz 

                                   

÷èê

÷èê

ÒÁ

êèð

u

u

R

R

R

u

u











2

1

1

2

.                 

(15.1) 

  Chiqish kuchlanishi OKning kirishidagi kuchlanishlar farqi bilan aniqlanadi 

                                









÷èê

êèð

ÒÁ

êèð

÷èê

u

u

u

u

u















                  (15.2) 

  TBni e’tiborga olib, kuchlanishning natijaviy kuchaytirish koeffitsienti  

                                        

,

1

U

U

K

ВХ

ВЫХ

Uоо













                                      (15.3) 

ya’ni, TBsiz bo’lgandan kichik.   

        

  Agar 







 bo’lsa  

                       

.

1

1

1

2

R

R

U

U

K

êèð

÷èê

UÒÁ











.              

 

    

   (15.4) 

  Kuchaytirish  koeffitsienti 

UÒÁ

K

  faqat  R

2

G’R

1

ga  bog’liq  bo’lsa  ham,  ular 

ixtiyoriy  tanlanishi  mumkin  deb  bo’lmaydi.  Amaliy  sxemalarda  bu  qarshiliklar 

6

3

10

10



Ω. oralig’ida qabul qilinadi. 

Chuqur  TB  kiritilganda  kuchaytirgichning  chiqish  qarshiligi  OKning  xos 

chiqish qarshiligidan ancha kichik bo’ladi (R

chikTB

<chik

). 

Kirish  va  chiqish  qarshiliklarni  quyidagi  ifodalar  yordamida  aniqlash 

mumkin: 

                              













1

.

êèð

ÒÁ

êèð

R

R

;                                                     (15.5) 

                              







1

.

÷èê

ÒÁ

÷èê

R

R

.                                                             (15.6) 

OKning  chiqish  kuchlanishi  U

chikMak

q±  (0,9÷0,95)U

M

  ,  bunda  U

M

  -IMS 

manbaining  kuchlanishi.  15.2,a-rasmdagi  sxemada  chiziqli  kuchaytirish  rejimi 

kirish  kuchlanishining 

Uîñ

â

êèð

K

U

u





  qiymatida  erishiladi. 





UÒÁ

K

  bo’lganligi 

uchun  MTBli  OKning  chiziqli  kuchaytirish  kengligi  etarli  darajada  kattadir 

(15.2,b-rasm).  Tavsifning  chiziqli  qismidagi  uzatish  tavsifining  (UT)  nishabligi 

kuchaytirish  koeffitsienti

UÒÁ

K

  qiymati  bilan  aniqlanadi:  1-chiziq 

3

.



ÒÁ

U

K

  uchun; 

2-chiziq 

10

.



ÒÁ

U

K

  uchun.  Shunday  qilib  MTBni  kiritish  bilan  UTning  chiziqli 

oralig’ini kengaytirish imkonini beradi.   

Kuchaytirish  qurilmalarida,  shuningdek  aktiv  RC-filtrlar,  avtogenerator, 

komparatorlarda  MTBli  OK  asosida  qurilgan  invertorlovchi  kuchaytirgichlar 

(15.3,a-rasm) keng qo’llaniladi.   

Kirish signali va MTB signali invertorlovchi OKning kirishiga beriladi, bunda 

êèð

i

 va 

ÒÁ

i

 toklarning yig’indisi hosil bo’ladi (15.3,a-rasm). Bunday  MTB parallel 

MTB  deyiladi.  Quyidagi  shartlarni 

R

R

÷èê

êèð

;



2

1

;

R

R

R

R

÷èê

êèð





 

bajaruvchi MTBli OK kuchaytirish koeffitsientini aniqlaymiz. Bu shartlar real OK 

sxemalarida  oson  yo’l  bilan  bajariladi,  chunki  IMSlarda 







,  shuning  uchun 

i

i

i

ÒÁ

êèð







.  

   

 

15.3-rasm. Invertorlovchi kuchaytirgich (a) va uning  

uzatish tavsifi (b) 

  Agar OKning UT chiziqli qismida uning kirishlari orasidagi kuchlanish 

0





u

 ekanligini e’tiborga olsak, u holda 

i

R

i

R

u

êèð

êèð

1

1





;   

                         (15.7) 

                                          

i

R

i

R

u

ÒÁ

÷èê

2

2





;                                             (15.8)                      

 

 

demak  

                                          

.

1

2

R

R

U

U

K

êèð

÷èê

UÒÁ







                                            (15.9) 

Ifodadagi minus ishorasi kirish va chiqish kuchlanishlarining qutblari qarama-

qarshi  ekanligidan  dalolat  beradi.  Kuchaytirish  koeffitsienti 

U

ÒÁ

U

K

K



.

,  ammo 

bunda 

UÒÁ

K

  qiymati  faqat  R

2

G’R

1

  qarshiliklar  nisbatiga  bog’liq  bo’ladi,  shuning 

uchun stabillik juda yuqori bo’ladi. 

Ko’rilayotgan MTBli invertorlovchi kuchaytirgich (15.3,a-rasm) sxemasining 

kirish qarshiligi  R

kir  TB

qR

1   

  invertorlamaydigan kuchaytirgich  (15.2,a-rasm)  kirish 

qarshiliga nisbatan juda kichik.   

Invertorlovchi  OK  tarkibigi  MTBni  kiritish  uning  chiqish  qashiligini 

anchagina pasaytiradi  

                                            







1

R

R

ÒÁ

÷èê

.                                       (15.10) 

Bunda   



 



 



   R

chik TB 



 0.   

Invertorlovchi  kuchaytirgich  (15.3,b-rasm)  uzatish  tavsifi  invertorla-

maydigan  kuchaytirgichning  (15.2,b-rasm)  UTdan    shu  bilan  farq  qiladiki,  u 

tekislik koordinata tizimining  2- va 4-kvadrantlarda joylashgandir. 

OKlar  asosida  kirish  elektr  signallari  bilan  har  turdagi  matematik  amallarni 

[qo’shish,  ayirish,  differentsiallash  (15.2-rasm),  integrallash  (15.3-rasm)  va  h.k.] 

bajarish  uchun  sxemalar  yaratiladi.  Bunday  qurilmalar  avtomatik  boshqarish 

tizimlarida (ABT) keng qo’llaniladi. Ular analog EHMning asosini tashkil etadilar.  

15.4,a-rasmda  invertorlovchi  uchta  kuchlanishni  qo’shuvchi  summator 

sxemasi kultirilgan. U  MTB  zanjirli invertorlovchi kirishli  OK  asosida  yig’ilgan. 

OKda R

chik  

katta bo’lganligi sababli 

                                      i

1 

Q i

2 

Q i

3 

q -i

os

q i.                         

          (15.19) 

15.3,a-rasm sxemasidagi kabi 

                                                   i

TB

q u

chik

G’R

TB

 . 

Kirish toklari 

i

1 

q u

kir1

G’R;    i

2 

q u

kir2

G’R;    i

3 

q u

kir3

G’R , 

unda (15.19)ga ko’ra 

                    (u

kir1

Qu

kir2

Q u

kir3

)G’R q -u

chik

G’R

TB

 ,                

 

(15.12) 

chunki 

                           

R

u

R

u

u

u

u

êèð

÷èê

êèð

êèð

êèð

1

3

2

1

)

(









.                        

 

(15.13) 

 RqR

os

 bo’lganda     u

chik

q -(u

kir1

Qu

kir2

Qu

kir3

).                                                  (15.14) 

Ushbu ifodada oldidagi minus ishorasi shuni ko’rsatadiki, qiymatlar sxemada 

(15.4,a-rasm)  qo’shilishidan  tashqari,  signallar  qutblarining  invertorlanishi  sodir 

bo’ladi. 15.4,b-rasmda invertorlovchi summatorning ishlashini tushintirluvchi vaqt 

diagrammalari keltirilgan. Tashqi TBsi bo’lmagan  

15.4-rasm. Uch kirishi bo’lgan OKli invertorlovchi summator va OU (a) 

va summatorning kirishi va chiqishidagi kuchlanishlar (b) 

OKning  nochiziqli  rejimi  kuchlanishlarni  taqqoslash  sxemalari  (komparator) 

sifatida  ishlatilishi  mumkin.  Komparator  impuls  sxemalari  asosiy  elementlari 

hisoblanadi. 

Manfiy  ishora  qo’shish  bilan  birga  signallar  qutblanishini  inverslash  xam 

amalga  oshishini  ko’rsatadi.  15.4-b  rasmda  jamlagich  ishini  tasvirlovchi  vaqt 

diagrammalari keltirilgan. 

Nochiziqli  ish  holatida  tashqi  TBlarsiz  OK  kuchlanishlarni  taqqoslash 

sxemasi  sifatida  (komparator)  qo’llanishi  mumkin.  Komparator  impulsli 

sxemaning asosiy elementlaridan biridir. 

IMSli  real  OKlarda 



  ning  qiymati  juda    katta  bo’lgani  sababli, 

komparatorning  ishga  tushirish  (qayta  ulash)  kirish  kuchlanishi  u

o’rta

qU

chik  max

G’



  

kuchlanish  ancha  kichik  va  birnecha  millivoltni  tashkil  etadi.  Ideal    OKda 



  

va  u

o’rta 



0. IMS dagi real OKda  u

o’rta 

 bir necha millivoltdan katta emas. Shunday 

qilib, u

kir1 

- u

kir2 

>0da, ya’ni u

kir1 

> u

kir2   

bo’lganda

 

  u

chik

q U

chik,  max

, o’rinli bo’ladi,   

u

kir1   

-    u

kir2 

<  0      bo’lganda  esa,  ya’ni      u

kir1 

<  u

kir2       

bo’lganda   u

chik

q  U

chik,  max

, 

o’rinli bo’ladi (15.5-rasm). 

Demak,  OK  chiqish  kuchlanishi 

¡ðòà

âõ

âõ

u

u

u





2

1

,  kirish  kuchlanishining 

qay  biri  kattaroq  ekanligiga  bog’liq  va,  demak,  OK  ikki  kuchlanishlar  tanlov 

sxemasidir, ya’ni komparatordir.    

15.5,a-rasmda komparator kirishidagi kuchlanishlar: 

1

êèð

u

- sinusoidal, 

2

êèð

u

- 

o’zgarmas kuchlanishdir. Komparator 

2

1

êèð

êèð

u

u



 kuchlanishlar tenglashgan onda 

ulanadi va chiqish kuchlanishi to’g’ri burchakli impuls shakliga ega (15.5,b-rasm). 

Sinusoidaning  berilgan  amplitudasi  U

m

da  bu  impulslarning  kengligi 

2

êèð

u

 

kuchlanish  qiymatiga  bog’liq.  Shunday  qilib,  OKli  soddalashtirilgan  komparator 

sinusoidal  kuchlanishni  to’g’ri  burchakli  impulsga  aylantiruvchi  o’zgartkich 

sifatida xizmat qilishi mumkin ekan. 

 

15.5-rasm. OKli komparator kirish va chiqishidagi 

kuchlanishlar vaqt diagrammasi 

 

Sanoatda komparatorlar maxsus IMS shaklida ishlab chiqariladi. Ular OKning 

nochiziqli rejimi sxemasidan shu bilan farqlanadilarki, ularning qayta ulanish vaqti 

kamroq va ularda chiqish kuchlanishi stabilroqdir. 

IMSli  real  OK  chastotaning  keng  diapazonida  ishlashi  shu  bilan 

qiyinlashadiki,  signal  chastotasi  ortishi  bilan  uning  kuchaytirish  koeffitsienti 

keskin kamayadi. 15.6,a-rasmda MTBsiz LF412A turdagi  

 

 

          

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

15.6-rasm. OK MTBsiz LF412A o’lchash sxemasi (a) va LAChX 

OKning  o’lchash  sxemasi  va  15.6,b-rasmda  logarifmik  kuchaytirish 

koeffitsienti  S  Electronics  Workbench  dasturi  yordamida  qurilgan  AChT  grafigi 

keltirilgan. 

Chastota 

ortishi 

bilan 

kuchaytirish 

koeffitsientining 

pasayishi 

kuchaytirgichning  aktiv  komponentlarida  (bipolyar  va  dala  tranzistorlarida) 

zaryadlar o’tishi jarayonining inertsialligi bilan va OK sxemasida nazoratsiz sig’im 

bog’lanishlarining mavjudligi bilan tushuntiriladi.  

OKlar turlarida tezkor impulsli OKlar alohida o’rin tutadi. Bunday OKlarda 

impulsning  o’rnatilish  vaqti  mikrosekundning  yuzdan  bir  ulushini  tashkil  etadi, 

kuchaytirish  koeffitsienti 10

4 

bo’lganda noldan (ya’ni, o’zgarmas tokdan birnecha 

yuzlab MHz yoki birnecha GHzni tashkil etadi). 

 

1.  Dastlabki hisoblashlar 

2.1.  Invertorlamaydigan  kuchaytirgich  sxemasi  (15.2,a-rasm)  uchun  R1qN 

kΩ, R2qN kΩ va R2q2N kΩ bo’lgandagi (N-variant nomeri) (15.4) ifoda yordamida 

kuchaytirish  koeffitsientlari  K  va  S  ni  aniqlang.  Kuchaytirgichning  kuchlanish 

bo’yicha kuchaytirish koeffitsientini quyidagi ifoda yordamida aniqlang  

S q20·Lg(U

2

G’U

1

) q20·Lg K, dB, 

bunda KqU

2 

G’U

1 

– kuchlanish kuchaytirgichining kuchaytirish koeffitsienti. 

Hisob natijalarini 15.1-jadvalga kiriting. 

u

вх1 

t

 

0

 

u

вх2 

t

 

0

 

u

вых 

t

 

0

 

б)

 

u

вых

 



 

R

ос

 

R  

а) 

R  

R  

i

1

  

i

3

  

i

2

  

u

вх1

 

u

вх2

 

u

вх3

 

i

ос 

Hisoblash va o’lchovlar natijalari 

15.1-jadval 

R

1 

qNq … kΩ 

R

2

q Nq…, kΩ 

R

2

q2Nq…, kΩ 

U

1

q…V 

U

2

,V 

KqU

2

G’U

1 

S, dB 

U

2

,V 

KqU

2

G’

U

1

 

S, dB 

Sxema 

 ris. 

15.2,a 

Raschyot 

 

 

 

 

 

 

Izmereniya 

 

 

 

 

 

 

Otnositelnaya 

pogreshnost 



, % 

 

 

 

 

 

 

Sxema  

ris. 

15.3,a 

Raschyot 

 

 

 

 

 

 

Izmereniya 

 

 

 

 

 

 

Otnositelnaya 

pogreshnost 



, % 

 

 

 

 

 

 

2.2.  Invertorlovchi  kuchaytirgich  sxemasi  (15.3,a-rasm)  uchun  (R

1

qN kΩ, 

R

2

qN  kΩ  va  R

2

q2N  kΩ  bo’lganda  (15.9)  ifoda  yordamida    KqU

2 

G’U

1

  

kuchaytirish koeffitsientini hisoblang. 

 

3. Ishni bajarish tartibi  

3.1. Invertorlamaydigan kuchaytirgichning tadqiqoti 

15.6,a-rasmda  keltirilgan  OKli  kuchaytirgich    sxemasini  chizing  va  yig’ing. 

Garmonik  kuchlanish generatori G1 ning chiqishida  (sxema kirishida) 

1



f

kHz. 

chastotali U

1

q0,5 V.  kuchlanish o’rnating. 

R

2

    qarshilikning  ikkita  qiymatida    (R

2

qN;    R

2

q2N  kΩ)    va  R

1

q1  kΩ  da 

kuchaytirgichning kuchlanish bo’yicha kuchlanish KqU

2

G’U

1     

   koeffitsientini  V

1

 

va V

2

 voltmetrlar yordamida o’lchang. O’lchov natijalarini 15.1-jadvalga kiriting. 

R

1 

va  R

2

  qarshiliklarning  yuqorida  ko’rsatilgan  qiymatlarida  kuchaytirgich 

(15.6,v-rasm)  kirishi  u

1

(t)  va  chiqishida    u

2

(t)        kuchlanishlarning  grafiklarini 

ostsillograf ekranidan chizib oling. 

Chiqish  kuchlanishining  kirish  kuchlanishiga  bog’liqligi  u

2

qf(u

1

)  funktsiyasi 

uning  uzatish  tavsifi  (UT)  deyiladi.  Invertorlamaydigan  kuchaytirgichning  UT 

(15.2,a-rasm)  koordinata  tekisligining  birinchi  va  uchinchi  kvadrantlarida 

joylashgan (15.2,b-rasm). Ostsillograf ekranida UT tasvirini hosil qilish uchun A, 

V  rejimida  uning  ichki  razvertkasini  o’chirish  zarur.  Buning  uchun  razvertka 

«VREMYaG’DEL»  tezligini  (chastotasini)  o’zgartirish  pog’onali  kalitini  chap 

tomonga,  ya’ni  soat mili  yo’nalishiga qarama-qarshi  yo’nalishda  X-Y  belgigacha 

burish  zarur.  Bunda  ostsillografning  «A»  kirishidagi  kuchlanish  elektron  nurni 

gorizontal  yo’nalishda  siljitadi,  ya’ni  argument  X  bo’yicha  razvertka  vazifasini 

bajaradi,  «B»  kirishidagi  kuchlanish  elektron  nurni  vertikal  yo’nalishda  siljitadi, 

ya’ni  funktsiya  U  bo’yicha  razvertka  vazifasini  bajaradi.  Invertorlamaydigan 

kuchaytirgichning  UT  quyi  chastotalarda  kichik  kiruvchi  kuchlanishlarda 

koordinata  boshidan  o’tgan  nishablangan  to’g’ri  chiziqni  tashkil  etadi.  Bu  esa 

kirish  va  chiqish  kuchlanishlari  orasidagi  fazalar  farqi  nolga  teng  ekanligini 

ko’rsatadi  (15.6,v-rasm).  Ostsillograf  ekranidan  kirish  kuchlanishining  ikki 

qiymatlari U

1

q 0,2V. va U

1

q1V. uchun UTni chizib oling  

 

15.6-rasm. OKli cheklangan kuchaytirishli invertorlamaydigan kuchaytirgich 

tadqiqoti sxemasi (a), ostsillografning ekranidagi kirish va chiqish kuchlanishlari  

grafigi  (b),  R

1

qR

2

  bo’lgandagi  kuchaytirgichning  uzatish tavsifi (v) 

 

3.2. Invertorlovchi kuchaytirgichning tadqiqoti 

15.7,a-rasmda  keltirilgan  OKli  kuchaytirgich    sxemasini  chizing  va  yig’ing. 

Chastotasi 

1



f

kHz.,  kuchlanishi  U

1

q0,5V.,  R

2

ning  ikki  qiymatlarida  R

2

qN  kΩ  i 

R

2 

q2N  kΩ  va  R

1

qN  kΩ  bo’lgandagi  kuchaytirgichning  kuchlanish  bo’yicha 

KqU

2

G’U

1

 kuchaytirish koeffitsientini o’lchang. 

 

15.7-rasm. OK asosida cheklangan kuchaytirishli invertorlovchi kuchaytirgich 

tadqiqotining sxemasi (a), kirish va chiqish kuchlanishlari ostsillogrammalari (b), 

R

1

qR

2 

bo’lganda kuchaytirgich uzatish tavsifi  (v) 

Ostsillograf  ekranidan  yuqorida  keltirilgan  qarshiliklar  qiymatlarida  hosil 

qilingan  kirish  u

1

(t)  va  chiqish  u

2

(t)  kuchlanishlarining  oniy  qiymatlari 

diagrammalarini  chizib  oling  (15.7,b-rasm).  O’lchab  olingan  K  ning  qiymatlarini 

15.1-jadvalga  kiriting.  Invertlovchi  kuchaytirgichning  o’lchangan  UTsi  tadqiqoti 

invertorlanmaydigan  kuchaytirgichniki  kabi  (15.1.-rasmga  qarang)  bajariladi.  Bu 

holda  shuni  e’tiborga  olish  zarurki,  invertorlovchi  kuchaytirgichda  kirish  va 

chiqish  kuchlanishlari  orasidagi  fazalar  farqi  180

0

  ga  teng,  ya’ni  ko’rsatilgan 

kuchlanishlar  qarama-qarshi  fazada,  UT  da  2-  va  4-kvadratlarda  joylashgan 

(15.7,b-rasm). 

                                  

3.3. OKli invertorlovchi summator tadqiqoti 

          Kuchaytirgich sxemasini yig’ing (15.8,a-rasm). 

 

15.8-rasm OK li invertorlovchi  summatorning sxemasi (a), summatorning 

birinchi kirishidagi  u

1 

 va ikkinchi kirishidagi  u

2

 kuchlanish, invertorlovchi 

summator chiqishidagi kuchlanish (u

1 

 Q u

2

)  (b) 

OKli invertorlovchi  summatorning sxemasini (15.8,a-rasm), summator kirish  

u

1

 va chiqish  u

2   

kuchlanishlarini ostsillograf ekranidan chizib oling.  

 

3.4. OKli komparator tadqiqoti 

  OKli komparator sxemasini yig’ing (15.9,a-rasm). 

 

15.9-rasm. OKli komparator sxemasi (a),  

komparatorning kirish  u

1

 va chiqish  u

2 

 kuchlanishlari (b) 

Generator  G1  chiqishida  yoki  komparator  kirishida  fq1  kHz.  chastota  va 

U

1

q50  mV.    kuchlanishni  o’rnating.  Komparator    kirish    u

1

  va  chiqish    u

2 

 

kuchlanishlari vaqt diagrammalarini ostsillograf ekranidan chizib oling.  

 

4. Hisobotning tarkibi 

4.1. 

Ishning nomi va maqsadi. 

4.2. 

Tekshirilayotgan zanjir sxemalari va elementlari parametrlari. 

4.3. 

Dastlabki hisoblashlar va uning natijalari (15.1-jadval). 

4.4. 

Kuchaytirgich va komparatorning (15.2,a- va 15.3,b-rasmlar) kirish va 

chiqish kuchlanishlari ostsillogrammalari. 

4.5. 

O’lchov va hisob natijalari bo’yicha xulosalar. 

Generator 

impulsov 

Ostsillograf 

4.6. 

Invertorlovchi  summatorning  kirish  va  chiqish  kuchlanishlari 

grafiklari. 

5.  Nazorat savollari  

5.1. OKda  nechta kirish va chiqish klemmalari mavjudligini ko’rsating. 

Javob variantlari: A. Kirish-1, chiqish-2.     B. Kirish-2, chiqish-2. V. Kirish-

1, chiqish-1. G. Kirish-1, chiqish-1. 

5.2. Quyidagi sxema qanday kuchlanish bo’yicha 

kuchaytirish  koeffitsientiga  ega  ekaligini  ko’rsa-

ting. 

Javob variantlari: A. K q 1;  B. K q -2; 

 V. K q 2;  G. K q -1;  D. K q 3. 

5.3. Quyidagi sxemaning kuchlanish 

bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti- 

ni ko’rsating.  

Javob variantlar: A. K q 1;  B. K q -2; 

V. K q 2;  G. K q -1;  D. K q 3. 

5.4. 

Sxemasi 

5.2 

bandda 

kelirilgan 

kuchaytirgichning  kirish  kuchlanishi  berilgan  shaklda 

bo’lsa, chiqish kuchlanishi u

2 

 

shaklini ko’rsating. 

Javob variantlari:  

 

5.5. Berilgan kuchaytirgich (1) sxemasining kirish kuchlanishi  u

kir 

 (2) bo’lsa, 

chiqish kuchlanishi shaklini ko’rsating. 

 

 

Javob 

variantlari:  

 

5.6. Sxemasi quyida keltirilgan kuchaytirgich uzatish tavsifini ko’rsating.