16-bilet Kazus

---

16-bilet 
 Kazus  
Uzoq muddatli chet el xizmat safari bilan ketayotgan, Hoshimov advokat 
Fozilovga turmush o‘rtog‘i Hoshimova nikohdan ajratish haqidagi da’vosiga ko‘ra 
sud jarayonida uning manfaatlarini himoya qilishni buyurdi va Fozilovga notarial 
tasdiqlangan ishonchnoma yubordi.
Kutilmaganda Fozilov jiddiy kasallikka chalinib, kasalxonaga yotqizildi, shu 
tufayli Hoshimovning topshirig‘ini shaxsan bajara olmasligi ma’lum bo‘ldi. Biroq 
Fozilov ushbu topshiriqni bajarish maqsadida taqdim etish yo‘li bilan advokat 
Javlievaga ishonchnoma berdi. Kasalxona bosh shifokori tibbiy bo‘limi o‘rinbosari 
tomonidan tasdiqlangan ishonchnomaga ko‘ra, Fozilov javlievaga o‘z vakili bo‘lgan 
Hoshimov nomidan ajrashish jarayonida Hoshimovning manfaatlarini himoya qilish 
bilan bog‘liq barcha protsessual harakatlarni bajarishni topshiradi.
Xizmat safaridan qaytgach, Hoshimov, u va uning rafiqasi o‘rtasida sud 
tomonidan tasdiqlangan kelishuv bitimi tuzilganini unga ko‘ra, nikoh bekor 
qilingandan so‘ng, er-xotinning nikoh paytida sotib olgan barcha umumiy mulkning 
70 foizi turmush o‘rtog‘iga o‘tganligini, ushbu kelishuvni o‘zining nomidan advokat 
Javlieva tuzganligini bildi.
Bundan norozi bo‘lgan Hoshimov advokat Fozilovning advokat Javlievaga 
bergan ishonchnomasini bekor qilishni talab qilib, sudga murojaat qildi.
Vaziyatga huquqiy baho bering.  
Kazus bo`yicha tahlil qilinishi kerak bo`lgan muommolar ketma-ketligi:
1.Hoshimov ushbu masala bo`yicha Fozilovga ishonchnoma berishi 
to`g`rimi?
2.Fozilovning Hoshimovdan olgan ishonchnomani Javliyevga berishga haqqi 
bormi?
3.Kasalxona bosh shifokori tibbiy bo`limi o`rinbosari Fozilov va javliyev 
o`rtasidagi ishonchnomani tasdiqlashga haqlimi?
4.Fozilov qaytganda sud tomonidan u hamda xotini o`rtasida tuzilgan 
kelishuvga ko`ra nikoh bekor qilingandan so`ng ular birgalikda to`plagan 
mulkning 70 foizini xotiniga o`tkazilishi to`g`rimi.
Hoshimov Fozilovning Javliyevga bergan ishonchnomasini bekor qilishni 
suddan talab qilishi to`g`rimi?
Savollarga javobni Ishonchnoma haqida gapirishdan boshlasak.
Fuqarolik 
kodeksining 134-moddasida aytilishicha ishonch bildiruvchi tomonidan 
ishonchli vakilga uchinchi shaxslar oldida vakillik qilish uchun berilgan 
yozma huquq ishonchnoma hisoblanadi. Bunda ishonchli vakil faqat oʼziga 
ishonchnoma bilan berilgan vakolatlar doirasida ish olib boradi va, agar 

---

ishonchnomada boshqa narsa nazarda tutilmagan boʼlsa, oʼzi vakil qilingan 
harakatlarni shaxsan amalga oshirishi kerak. Ishonchnomaning bir necha 
turlari mavjud bo`lib ulardan birinchisi Bir martalik ishonchnomadir. U 
ishonchli vakilga bir martalik harakatni amalga oshirishga vakolat beradi. 
Masalan, tovar-moddiy boyliklar, bankdan pul summasi olish, shartnoma 
imzolash vahokazo. Ikkinchi turi esa maxsus ishonchnoma. Ushbu turdagi 
ishonchnoma umumiy maqsad, predmet va taomil bilan bogʼliq va bir 
yuridik natijaga erishishga yoʼnaltirilgan bo`ladi. Bir turdagi muayyan 
harakatlarni amalga oshirishga beriladi. Masalan, transport tashkilotlaridan 
yuk olish bilan bogʼliq operatsiyalarga sudda vakil boʼlishga va hokazo Biz 
uchun kerak bo`ladigan qism ham aynan shuyerda. Uchinchi turi esa 
Umumiy (bosh) ishonchnoma nomi bilan yuritiladi. Ishonch bildiruvchining 
mol-mulkidan foydalanish va uni tasarruf etish hamda uning huquq va 
majburiyatlarini amalga oshirish boʼyicha, shu jumladan davlat organlari, 
tijoratchi va tijoratchi boʼlmagan yuridik shaxslar, ularning boʼlinmalari, 
shuningdek har qanday boshqa shaxslar oldida barcha masalalar boʼyicha va 
vakil qilgan shaxs nomidan ishlarni yuritishga vakil boʼlishga vakolatlar 
beradi. Filial yoki vakolatxona rahbariga bosh tashkilot nomidan berilgan, 
uning rahbari yoki taʼsis hujjatlari bunga vakolat bergan boshqa shaxs 
tomonidan imzolangan ishonchnoma bosh ishonchnomaga misol boʼladi. 
Fuqarolik kodeksining 135-140-moddalari aynan ishinchnoma masalasi 
to`liq yoritilgan bo`lib unda aytilishicha Ishonchnoma oddiy yozma shaklda 
yoki notarial shaklda rasmiylashtiriladi.
Notarial shaklni talab qiluvchi 
bitimlarni tuzish yoxud yuridik shaxslarga nisbatan harakatlarni amalga 
oshirish uchun berilgan ishonchnoma notarial tasdiqlangan boʼlishi kerak.
Quyidagilar esa notarial tasdiqlangan ishonchnomalarga tenglashtiriladi:
gospitallarda, 
sanatoriylarda 
va 
boshqa 
harbiy-davolash 
muassasalarida 
davolanayotgan harbiy xizmatchilarning hamda boshqa shaxslarning shu 
muassasalarning boshliqlari, ularning tibbiy qism boʼyicha oʼrinbosarlari, katta va 
navbatchi shifokorlari tomonidan tasdiqlangan ishonchnomalari, avtomototransport 
vositalarini boshqarish va tasarruf etish haqidagi ishonchnomalar bundan mustasno;
harbiy xizmatchilarning, harbiy qismlar, qoʼshilmalar, muassasalar hamda harbiy 
oʼquv yurtlari joylashgan, notarial idoralar va notarial harakatlarni amalga 
oshiruvchi boshqa organlar boʼlmagan punktlarda esa — ishchi va xizmatchilarning, 
ular oilalarining va harbiy xizmatchilar oila aʼzolarining shu qism, qoʼshilma, 
muassasa va oʼquv yurtlarining komandirlari boshliqlari tomonidan tasdiqlangan 
ishonchnomalari, avtomototransport vositalarini boshqarish va tasarruf etish 
haqidagi ishonchnomalar bundan mustasno: ozodlikdan mahrum qilish joylarida 

---

boʼlgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxslarning tegishli muassasalar boshliqlari 
tomonidan tasdiqlangan ishonchnomalari, avtomototransport vositalarini boshqarish 
va tasarruf etish haqidagi ishonchnomalar bundan mustasno.
Ishonchnomalarning bundan tashqari boshqa turlari ham mavjud bo`lib ular asosan 
Xat-xabarlarni, shu jumladan pul va posilkalarni olishga, ish haqini hamda mehnat 
munosabatlari bilan bogʼliq boʼlgan boshqa toʼlovlarni olishga, mualliflar va 
ixtirochilarga toʼlanadigan haqlarni, pensiyalar, nafaqalar va stipendiyalarni, 
shuningdek bank muassasalaridan summalarni olish haqidagi ishonchnoma vakolat 
beruvchi ishlaydigan yoki oʼqiydigan tashkilot, u yashaydigan uyga xizmat 
koʼrsatuvchi uy-joydan foydalanish tashkiloti, oʼzining yashash joyidagi 
fuqarolarning oʼzini oʼzi boshqarish organlari yoxud fuqaro davolanishda boʼlgan 
davolash muassasasining maʼmuriyati tomonidan tasdiqlanishi mumkin.
Shuningdek qonunda yuridik shaxslar ishonchnomasi uchun alohida modda bo`lib 
unda aytilishicha Yuridik shaxs nomidan beriladigan ishonchnoma rahbar 
tomonidan imzolanib, unga ushbu yuridik shaxsning muhri bosiladi. Davlat mulkiga 
qarashli yuridik shaxs nomidan pul va boshqa shu kabi boyliklarni olish yoki 
topshirish uchun beriladigan ishonchnoma shu yuridik shaxsning bosh hisobchisi 
tomonidan ham imzolanishi shart. Banklarda ishonchnoma berish tartibi esa alohida 
qonun hujjatlari bilan belgilangan.
Ishinchnomalarning muddatlari turlicha bo`lib ular koʼpi bilan uch yil muddatga 
berilishi mumkin. Аgar ishonchnomada muddat koʼrsatilgan boʼlmasa, u berilgan 
kundan boshlab bir yil mobaynida oʼz kuchini saqlaydi. Berilgan kuni 
ko`rsatilmagan ishonchnoma haqiqiy hisoblanmaydi. Faqatgina Notarius tomonidan 
tasdiqlanib, Oʼzbekiston Respublikasidan tashqarida harakatlarni amalga oshirishga 
moʼljallangan, amal qilish muddati koʼrsatilmagan ishonchnoma uni bergan shaxs 
tomonidan bekor qilingunicha oʼz kuchini saqlaydi.
Fozilovga berilgan ishinchomani Javqiyevga o`tkazishi esa Fuqarolik Kodeksining 
140- moddasida berilgan. Unda aytilishicha Ishonchnoma berilgan shaxs oʼz 
vakolatidagi harakatlarni shaxsan amalga oshirishi shart. Basharti, unga 
ishonchnoma bilan vakolat berilgan boʼlsa yoki uni ishonchnoma bergan shaxsning 
manfaatlarini himoya qilishga sharoit majbur qilsa, u harakatlarni amalga oshirishni 
boshqa shaxsga oʼtkazishi mumkin.
Boshqa shaxsga oʼtkazish boʼyicha berilgan 
ishonchnomaning amal qilish muddati uning berilishiga asos boʼlgan asosiy 
ishonchnomaning amal qilish muddatidan oshib ketishi mumkin emas. Vakolatlarini 
boshqaga bergan shaxs ishonchnoma bergan shaxsga buni maʼlum qilishi hamda 
mazkur shaxs va uning yashash joyi toʼgʼrisidagi zarur maʼlumotlarni xabar qilishi 
kerak. Mazkur burchlar bajarilmasa, oʼz vakolatlarini boshqaga bergan shaxs undan 
vakolat olgan shaxsning harakatlari uchun xuddi oʼzining harakatlari kabi javobgar 
boʼladi. Bu moddaga tayanib shuni aytsh mumkinki Fozilov Javqiyevga 

---

ishonchnomani o`tkazishdan oldin Hoshimovdan ruxsat olishi hamda Javqiyevning 
yashah manzili bhaqidagi xabarni Hoshimovga yetkazishi kerak bo`lgan. Ammo 
e`tibor berishimiz kerak bo`lgan yana bir qism bor. Kazusda aytilishicha Kasalxona 
bosh shifokori tibbiy bo‘limi o‘rinbosari tomonidan tasdiqlangan ishonchnomaga 
ko‘ra, Fozilov javlievaga o‘z vakili bo‘lgan Hoshimov nomidan ajrashish jarayonida 
Hoshimovning manfaatlarini himoya qilish bilan bog‘liq barcha protsessual 
harakatlarni bajarishni topshiradi. Mening fikrimcha ushbu vaziyatda hoshimovning 
sudga davo qilishi to`g`rib o`ladi hamda uning manfaatlari sud tomonidan himoya 
qilinadi. Chunki fuqarlik kodeksining 141- moddasida ishonchnomaning bekor 
bo`lish holatlari yoritilgan bo`lib unga ko`ra ishonchnoma ushbu holatlarda bekor 
bo`lishiga sabab bo`ladi: 
1- Ishonchnoma muddatining tamom bo`lishi
2- Ishonchnoma bergan shaxsning uni bekor qilishi,
3- Ishonchnoma bergan shaxsning bosh tortishi
Ushbu holatlarda jismoniy shaxs tomonidan berilgan ishonchnoma bekor 
bo`ladi.
Ishonchnoma bergan shaxs uning bekor boʼlganligi haqida ishonchnoma olgan 
shaxsni, shuningdek ishonchnoma qaratilgan oʼziga maʼlum uchinchi 
shaxslarni ham xabardor qilishi shart. Ishonchnoma ushbu Kodeksda nazarda 
tutilgan asoslar boʼyicha bekor qilingan hollarda ishonchnoma bergan 
shaxsning huquqiy vorislari zimmasiga ham shunday vazifa yuklatiladi.
Ishonchnoma bergan shaxs uning bekor boʼlganligi haqida ishonchnoma olgan 
shaxsni, shuningdek ishonchnoma qaratilgan oʼziga maʼlum uchinchi 
shaxslarni ham xabardor qilishi shart, Ishonchnoma olgan shaxsning 
ishonchnoma bekor boʼlganligini bilgan yoki bilishi lozim boʼlganidan keyin 
qilgan harakatlari ishonchnoma bergan shaxs uchun huquq va majburiyatlarni 
vujudga keltirmaydi. Аgar uchinchi shaxs ishonchnomaning amal qilishi bekor 
boʼlganligini bilgan yoki bilishi lozim boʼlgan boʼlsa, ushbu moddaning 
qoidalari qoʼllanilmaydi. 
Biz tahlil qilayotgan ushbu kazusning so`nggi muommosining yechimini 
topishda bizga O`zbekiston Respublikasi Oila Kodeksining 27-moddasining 3-qismi 
ko`maklashadi. Da`vogarning talabi bo`yicha eridan birga to`plangan boylikning 
70% ni talab qilgan edi. Ammo ushbu miqdor sud tomonidan keltirilishi ma`lum 
qilingan. Umumiy mol-mulkni bo‘lishda sud er va xotinning har biriga mulkning 
qaysi qismi berilishi lozimligini aniqlaydi. Er (xotin)ga unga qarashli ulushdan oshiq 
qiymatga ega bo‘lgan mol-mulk beriladigan hollarda, xotin (er)ga tegishli pul yoki 
o‘zga kompensatsiya belgilanishi mumkin. 
Oilaviy munosabatlar tugatilganda, sud er va xotin alohida yashagan davrda 
orttirgan mol-mulkni ulardan har birining o‘z mulki deb topishi mumkin.
1
1
 
https://lex.uz/acts/-104720
 

---