16-ma`ruza. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalashning sun`iy usullari. Reja

---

16-ma`ruza. 
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalashning sun`iy usullari. 
Reja 
1. Reaktiv quvvatni sun`iy kompensatsiya qilish yo`llari. 
2. Kondensator batareyalari yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash. 
3. Sinxron mashinalar yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash.
Tayanch iboralar: Quvvat koeffisienti, quvvat koeffisientini oshirish, 
kondensator, sinxron mashina, aktiv, reaktiv va to`liq quvvatlar. 
Quvvat koeffisiyentini sun’iy yo`llar bilan kompensasiya qilish 
kondensatorlar, sinxron motorlar, kompensatorlar, ko`ndalang filtrlar va 
yarim o`tkazgichli statik reaktiv energiya manbalari tomonidan amalga 
oshiriladi. 
Kondensatorlarni asinxron motorlar yaqiniga o`rnatish tavsiya et ilib, 
ular reaktiv quvvat generatori vazifasini bajaradi. 2.7, a – rasmda asinxron 
motor bir fazasining ekvivalent elektr sxyemasi keltirilgan. 2.7, b – rasmda 
shu ekvivalent elektr sxyema uchun qurilgan vektor diagrammada yuklanish 
tokining induktiv tashkil etuvchisi 
1
I
ning kondensator batareyalari hosil 
qilgan sig`im toki 
C
I
bilan kompensasiya qilinishi ko’rsatilgan. Vektor 
diagrammadan ko`rinib turibdiki, kondensator batareyasi ulangandan so `ng 
burchak 

ning qiymati kamayadi (
1
2



), 

cos
esa oshadi. 
Ko`pgina hollarda reaktiv quvvatni to`liq kompensasiya qilishning 
hojati bo`lmaydi, chunki cos

= 0,95 bo`lishi yetarli bo`lib, kichik 
qiymatdagi reaktiv tok hosil qilinishi amalda qo`shimcha quvvat isrofini 
yuzaga keltirmaydi. cos

= 1,0 ga erishish uchun odatda qo`shimcha 
kondensatorlar batareyasini ulashga to`g`ri keladi va bu ko`pincha iqtisodiy 
jihatdan o`zini oqlamaydi. Reaktiv quvvatli kompyensasiya qilishda zarur 
bo`ladigan kondensatorlarning sig`imini hisoblash quyidagi formula bilan 
amalga oshiriladi: 
),
(
2
1
2



tg
tg
U
Р
С


Bu yerda 



U
I
a
elektr iste’molchining aktiv quvvati, 


f


2
burchak chastota, 

U
tarmoq kuchlanishi, 

2
1
,


reaktiv quvvatni 
kompyensasiya qilishdan oldin va keyin tok vektori 
I
bilan tarmoq 
kuchlanishi U orasidagi burchaklar. 
Kondyensator batareyalarining quvvati quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: 
).
(
2
1


tg
tg
Q




---

16.1 – rasm. Asinxron motor fazasining ekvivalyent almashtirish sxemasi (a) va vektor 
diagrammasi (b) 
Har bir alohida iste’molchi uchun o’zining hisoblangan 1 – reaktiv 
quvvat kompensasiyalovchi qurilmalarning o’rnatilishi (25 – rasm) elektr 
energiya bilan ta’minlovchi tarmoqlarni ortiqcha reaktiv quvvat 
yuklanishidan xalos qiladi va maksimal iqtisodiy samara beradi. 
Bir necha iste’molchilar guruhi uchun hisoblangan kondensatorlar 
batareyalarining o`rnatilishi ushbu kondensatorlardan unumli foydalanishga 
olib keladi. 
Markazlashtirilgan kompensasiyalash transformator nimstansiyaning 
ikkilamchi chulg`ami kuchlanishi shinalariga kondensator batareyalarini (3) 
ulash bilan amalga oshiriladi, bu bilan transformatorlar va ta’minlovchi 
liniyalardagi 
reaktiv 
quvvat 
yuklanishidan 
xalos 
qilinadi. 
Biroq 
nimstansiyaning ikkilamchi kuchlanishlari reaktiv quvvat yuklanishidan 
xalos bo`lmaydi. Xuddi shuningdek nimstansiyaning birlamchi kuchlanishi 
tomoniga ulangan kondensatorlar batareyasi va tashqi elektr tarmoqni 
reaktiv quvvat yuklanishidan xalos qilgan holda, ikkilamchi kuchlanish 
tomonida va unga ulangan iste’molchilardagi bu yuklanishlardan xalos 
etmaydi. 
Boshqariluvchi kondensator batareyalarini qo’llashdan maqsad faqat 
reaktiv quvvatni kompensasiyalashdan iborat bo`lmay, balki maksimal va 
minimal yuklanishlar vaqtida tarmoqdan uzatilayotgan kuchlanishning 
o`rnatilgan qiymatini o`zgartirmasdan ushlab turish uchun ham xizmat 
qiladi
. 
I
1
I
k
R  
k
jX
0
R
`

R
0
jX
C
I
C
jX

U
Asinxron motor 
C
I
U
a
I
C
I
I
2

1

a) b) 

---

16.2 – rasm. Iste’molchi va sinxron kompensatorlarning ulanish sxemasi (a), 
kompyensasiyagacha (b) va kompensasiyadan so`ngi (v) vektor diagrammalari 
Salt yurish rejimida ishlayotgan sinxron motordan reaktiv quvvatni 
kompensasiyalovchi qurilma sifatida foydalanish mumkin. 2.9, a – rasmda 
sinxron kompensatorning ulanish sxemasi, 2.9 ,6, v – rasmlarda uning 
vektor diagrammasi keltirilgan. Iste’molchi I ni tarmoq kuchlanishi U ga 
ulash natijasida I
2
tok paydo bo`ladi va bu tok U dan 
2

burchakka orqada 
qoladi. Iste’molchi I ga kompensatorni ulash natijasida, o`ta qo`zg`atish 
rejimining tashkil etilishi natijasida I
sk
tok yuzaga keladi va bu tok U dan 
90 gradus burchakka oldinga o`tgan bo`ladi. Tarmoqdagi jamlovchi tok I
2 
= 
I
i 
+ I
sk
bo`ladi. Bunda sos

qiymati oshadi va I
2
kamaadi. Bu esa sinxron 
kompensatorlarning ulanishi xuddi kondensatorlar batareyasini ulash kabi 
bir funksiyani bajarayotganini ko`rsatadi. Kompensatorlarning afzalligi 
shundan iboratki reaktiv tokni silliq rostlash imkonini beradi.