11--маъруза

---

1 
11-маъруза 
Мавзу: «Қаттиқ жисм - суюқлик» системасида экстракциялаш.
 
Эритиш 
жараѐни. Ишқорлаб ажратиш экстракторларининг конструкциялари. 
 
 
Умумий тушунчалар 
Fоваксимон қаттиқ жисм таркибидан бир ѐки бир неча компонентларни ажратиб олиш жараѐни 
экстракциялаш деб аталади. 
Қаттиқ жисмдан бир ѐки бир неча компонентни селективлик қобилиятига эга бўлган эритувчи 
ѐрдамида ажратиб олиш жараѐни эритиш деб номланади. Ушбу жараѐн экстракциялаш жараѐнининг 
хусусий ҳолидир. 
Кимѐ, озиқ-овқат ва бошқа саноатларда жуда кўп капилляр-ғовакли жисмлар эритиш жараѐни 
ѐрдамида қайта ишланади. Экстракциялаш ишқор, кислота, тузлар, қанд, ўсимлик мойлар, шарбатлар, 
витаминлар, турли дорилар, рангли ва нодир металлар ва ҳоказоларни олишда ишлатилади. 
Экстракциялаш жараѐнида керакли компонент қаттиқ фазадан диффузия йўли орқали суюқлик фазага 
ўтади. Бунинг учун шу компонентни эритадиган тегишли эритувчи танлаб олиниши керак. Шуни 
алоҳида таъкидлаш керакки, экстракциялаш ва эритиш жараѐнлари «қаттиқ жисм - суюқлик» 
системасида олиб борилади. Экстракциялаш 2 босқичда ўтади: 
1) компонентнинг қаттиқ жисмлар ички қисмидан ташқи юзасига диффузия йўли билан ўтиши; 
2) компонентнинг диффузия жараѐни туфайли қаттиқ жисм юзасидан чегаравий қатлам орқали 
суюқлик фазага ўтиши. Бу жараѐн нотурғун бўлиб, вақт бўйича ўзгаради. 
Эритиш жараѐнининг тезлиги фақат иккинчи босқичнинг қаршилигига боғлиқ, чунки биринчи 
босқичда қаршилик умуман бўлмайди. Шунинг учун, эритиш жараѐни экстракциялашга қараганда анча 
тез боради. 
Саноат технологик жараѐнларида эритувчилар сифатида қуйидаги суюқликлар ишлатилади: сув - 
қанд лавлагидан шакарни, ҳамда кофе, чойни экстракциялаш учун; спирт ва спирт-сувли аралашмалар 
ликер - ароқ дамламаси ва пиво - алкоголсиз ичимликлар ишлаб чиқариш саноатида; бензин, 
трихлорэтан, дихлорэтан - ѐғ ва эфир мойларини ишлаб чиқаришда. Ундан ташқари, сув ва айрим 
ноорганик кислоталарнинг эритмалари ҳам, эритувчи сифатида ишлатилади. Бундай жараѐнлар 
ишқорланиш деб номланади. Ишқорланиш минерал хом - ашѐларни кимѐвий қайта ишлаш йўли билан 
қимматбаҳо компонентларни олиш учун қўлланилади. 
Эритиш жараѐни технологик схемаларида фильтрлаш, буғлатиш ва кристаллаш каби 
жараѐнлардан аввал ишлатилади ва у биринчи босқич бўлиб ҳисобланади.