1946 – 1985 йилларда Узбекистоннинг ижтимоий – иктисодий ва сиёсий хаёти


Download 54 Kb.
Sana04.02.2023
Hajmi54 Kb.
#1162398
Bog'liq
1946-85 yillar O\'zbekiston hayoti BX


МАВЗУ: 1946 –1970
Режа:

1. Узбекистонда индустиянинг бир томонлама ривожланиш .


2. Конунларнинг бугилиши ва катагонлар .
3. Мехнаткашларнинг турмуш даражасининг узгариши .
4. Миллий сиёсат ва миллатлараро муносабатлари ва муамолар .
5. Узбекистонинг халклараро хаётида катнашуви .
6. Кишлок хужалиги кадрларнинг шаклланиши .
1. Бошкарувнинг маьмурий буйрукбозлик усуллари ва иктисодиётни каттик ривожлантириш принципи урушдан кейинги йилларда бутун собик Иттифок худудида вазиятни мушкуллаштириб, саноат ривожланишининг табиатда жиддий зиддиятларни келтириб чикарди. Уша даврда мазкур Иттифокнинг таркибий кисми булиши Узбекистон ана шундай шароитда на сиёсий, на иктисодий жихатдан мутакилликка эга булмай Иттифок рахбарияти томонидан ишлаб чикираладиган ва белгилаб бериладиган иктисодий сиёсатни амалга ошириб беришга мажбур эди. Бу нарса халк хужалигини ривожлантиришнинг уша пайтларда беш йилликларга ажратиб бериладиган барча ривожланиш режаларга талукли эди. 1946 –1950 йилларга мулжалланган 5 йиллик режа ана шундай булди . Бу режа асосида Узбекистон Олий Совети республика иктисодиётининг асосий ривожланиш йулларbни белгилаб берди. Булар шундай ахборот булди-ки, ажратилган капитал маблагларининг каттагина кисми огир индустрия сохасига берилди. Урушдан кейинги хар беш йил 100 тага якин саноат обектлари ишга туширилди . 1985 йилга келганда республикада 1500 дан ортик ишлаб чикариш илмий – ишлаб чикариш бирлашмалари , комбинатлар ва корхоналар бор эди. Саноат махсулотлари ишлаб чикариш 1940 йилдагина караганда 21 баравар купайди .
2.Оммавий катагонлар ва бедодликнинг дастлабки кучли тулкини Узбекистон буйлаб 30- йилларда юз берганди. Бунинг натижасида бир неча ун минглаб виждонли бегунох одамлар зулм курди.Уруш томом булгандан кейин орадан куп утмай Узбекистон буйлаб яна бир ялпи террор тулкини булиб утди 30- йиллардаги катагонлар асосан партия, совет, хужалик ва харбий кадрлар хусусида булган булса 40- йиллардаги катагонлар эса асосан маданият ва илмий Фан арбобларига тааллукли булди . Республиканинг партия органлари марказнинг йул йурикларига таяниб , дунекараши ва ижоди партия мафкурасига тугри келмайдиган ижодий зиёлилар вакилларига хужум кила бошладилар. Уларнинг асарларига гуе миллатчилик гоялари «олиб кирилганда» айблаш учун бахона булди. Партия органлари баъзи езувчилар , шоирларнинг ижодий ишда жиддий гоявий хатоларни топадилар. Масалан Ойбек, Абдулла Каххор, М Бобоев, У Рашидов, Миртемир Шайхзода ва бошкалар сингари узбек ёзувчилари бадном килинди .
Миллий чекланганлик учун «Шарк юлдузи «Звезда Востока» журналларнинг тахририятларига хам жиддий айблар куйилди. 1951йил августда республика матбуотида « Баъзи шоирларнинг ижодидаги мафкуравий бузғунликлар тугрисида» деган макола эълон килиниб, унда Туроб Тула, Камтар Отабоев, Миртемир, А. Бобожонов, Собир Абдулла, Хабибийлар миллатчилар деб нохак айбландилар. Шундан кейин «узбек совет адабиёти ўз вазифаларидан четда» деган макола пайдо булди, унда узбек адбиётининг Ойбек, Зарипов, Ёкубов, Султонов ва бошка арбоблар « жиддий мафкуравий хатолар ва бузгунлик»да айбландилар. Ёзувчилардан Максуд Шайхзода, Шукрилло Юсупов, Гулом Алимов ва баъзи бошка адиблар 1951 йили «советларга карши миллатчилик фаолияти»да айбланиб, камокка олиндилар , кейин эса 25 йил муддат билан озодликдан махрум этишга хукм килдилар. Пленумда фош килиш, жамиятшунос олимларга хам анчагина ёйилди. Файласуф В.Зохидовнинг илмий ишларига буржуа - миллатчилик хатолари такалди, тарихчи А Бобохужаев, иктисодчи А. Аминова пантуркизмни ташвик килишда айбланди.
3. 70-йилларнин бошларида уша вактдаги иттифок хукумати мехнаткашлар турмуш шароитини кўтариш йулини эълон килди. Халк учун моллар етказиб бериш ва хизмат курсатишда хам сифати хам микдор жихатидан ижобий узгаришларни таминлаб беришга карор килинди. Халк истемоли моллари ишлаб чикаришни анча купайтириш кузда тутилди. Бу бир оз туртки берди. Халк истеъмоли молларини ишлаб чикариш 1.5 баробар, маиший хизматлар курсатиш хажми 2 баробар ошди.
Бирок 70-йилларнинг 2-ярмида саноат тараккиётида огир машинасозлик яна биринчи уринга чикиб олди. Халк истеъмоли моллари ишлаб чикаришнинг яна камайиб кетгани маълум булиб колди. Бу молларнинг сифати истеъмолчиларнинг талабларига жавоб бермас эди. Ижтимоий сохадан бюджетдан килинадиган сарф – харажатлар салмоги камайишда давом этиб бордики бу нарса республика ахолиниг кашшоклашишига олиб келди. Чунончи ижтимоий маданий эхтиёжларга килинган сарф –харажатларнинг салмоги Узвекистон бюджетида 1940 йили 67,9 фоизни ташкил этган булса, 1980 йили 46,9 фоизгача камайди. Жон бошига хисобланганда уртача даромад ойига 75 сумдан камрок булган ахоли сони деярли 45 фоизни ташкил этди. Республиканинг кишлок жойларида истеъмол килиш бошка республикалардагига караганда 5-6 баровар , сут махсулотлари истеъмол килиш 21,6 баровар кам булди. Ижтимоий- маиший инфраструктура сохалари, турар жой –коммунал хужаликлари ,маиший хизмат курсатиш мушкул ахчволга тушиб колди.
4 Юздан ортик миллат ва элатлар биргаликда яшаб, мехнат килиб килаётган Узбекистонда табиийки, миллатлараро муносабатлар муамолари пайдо булиб турар эди. Бу тугрисида овоз чикариб гапирилмас, газеталарда ёзилмас эди-ю, лекин халк кунглида пинхоний амал кучайиб борарди. 1946-1985 йилларга унитар давлат шартномаларида вужудга келган узбек халки ва республикасидаги бошка халкларни манфаатларини хисобга олмасдан маъмурий буйруклар усуллари асосида, марказдан туриб хам хал килинар эди. Миллий сиёсатда айнишлар булганига карамай, шу давр мобайнида республикамиздаги миллат ва элатлар, жумладан узбек халки иктисодий ва маданий ривожланишида булар уртасидаги муносабатларни мустахкамлаш, дустлик хис туйгуларини мустахкамлашда хар калай маълум натижаларга эришилди. Партия ва хукуматнинг давлат курилишидаги асосий вазифаси ягона иттифок давлатни хар томонлама мустахкамлашдан иборат булади. Компартия «махаллийлигик ва илмий чекланганликнинг хар кандай куринишларга карши, куринишларга карши», яни уз истиклоли миллий маданиятини химоя килишга каратилган. Миллий харакатларга карши каттик кураш олиб борди. Партия совет органлари ва давлат хавфсизлиги органлари эркин фикр юритишни таъкиб килар, республика мустакилликка эришини хар кандай куринишларни бугиб куяр эди. Маъмурий-буйрукбозлик хукм суриб турган республиканинг хак-хукуклари чеклаб куйилган шароитларда махаллий хокимият органлари уз халкининг манфаатларига мос келадиган сиёсат юргизиш, уз минтакасининг энг мухим муаммоларини хал килиш имконига эга эмас эдилар.
Урушдан кейинги йилларда Узбекистонда индустриа юкори даражада механизиялаштирилган кишлок хужалиги фан-техника ва маданият жадал ривожланиб борди. Иктисодиет фан техника сохасида кулга киритилган ютуклар Узбекестоннинг халкаро алокалари ривожланиб бориш учун моддий асос булди. Республика асосан кишлок хужалиги махсулотини пахта толаси, қоракул тери, ипакни четга чикариб келди. Шуниси характерли-ки, халкоро алокалар асосан уша йиларда социялистик лагерга кирадиган мамлакатлар Чехословакия, Венгрия, Болгария ва бошкалар билан олиб борилар эди.
Уруш йилларидаги республикадаги эркакларнинг каттагина кисми фронтга жунаб кетганлиги муносабати билан кишлок хужалигида барча тоифадаги кадрлар сони кексин камайди. Кишлокдаги ишлаб чикаррувчи техник ва рахбар ходимларини тиклаш ва янада мустахкамлаш урушдан кейинги биринчи йилларнинг ўзидаёк хал килиниши булган биринчи мухим вазифа булиб колди.
Кишлокда асосий ходим механизоторлар эди. Механизотор кадрларни тайёрлаш МTC лар кошидаги кишлок хужалигини механизищиялаш мактаблари ва курслари оркали олиб борди. Механизащия мактабларининг моддий техника базаси уруш йиллари мобайнида нихоятда заифлашиб колган эди.
Урушдан кейинги даврнинг кийинчиликларига етарли микдорда асбоб –ускуна ва анжомлар йуклиги , амалий тайёргарлик сустлиги ва бошкаларга карамай бу мактаб ва кишилар 1946-1950 йилларда турли сохалар буйига 50 минг нафардан ортикрок механизаторларни тайёрлаб чикаришга мувофик булди. Механизатор кадрлар тайёрлашни такомилаштириш максаларида 1953 йили кишлок хужалигини механизащиялаш укув юртлари ташкил этилди ва ишлаб чикариш таълимига ажратилмайдиган вакт купайтирилди.
Фойдаланилагн адабиётлар:

  1. «Узбекистон тарихи» 10-синф дарслиги

  2. «Узбекистонда кулоклаштириш сиёсати ва унинг фожеали окибатлари» Р.Шамсуддинов


Download 54 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling