2-Mavzu: Integrallashgan dasturiy vositalar, foydalanuvchining amaliy dasturiy ta'minoti Reja
Download 0.64 Mb. Pdf ko'rish
|
2-ma'ruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1. Integrallashgan dasturiy vositalar.
- Integrallashgan sistemalar
- A). An’anaviy ADP .
- B). Ob’ektli – bog‘langan tabiatida integratsiyalangan amaliy dasturlar paketi.
- Ashyolarga birgalikda kirish turlari
- Multimedia sistemalar
- Amaliy dasturiy ta’minotning
- 2. Ta’lim dasturiy ta’minoti
- 3. Imitatsion dasturiy ta’minot
- 5. Loyihalash va konstruktsiya qilish uchun mo‘ljallangan amaliy dasturlar
|
2-Mavzu: Integrallashgan dasturiy vositalar, foydalanuvchining amaliy dasturiy ta'minoti Reja: 1. Integrallashgan dasturiy vositalar. 2. Foydalanuvchining amaliy dasturiy ta'minoti
vosita, ta’minot, sistemali dasturiy ta’minot, amaliy dastur, uskunaviy dasturiy ta’minot, pedagogik dasturiy vositalar.
Ushbu turdagi dasturiyvositalar orasida eng keng tarqalganlari ofis dasturlar paketi, xususan Microsoft Office (ishlab chiqaruvchi Microsoft)dan iborat. U ofisni ishlashida o‘chrashi mumkin bo‘lgan turli-tuman axborotlarni qayta ishlash uchun yagona muhit tashkil qiluvchi bir necha ilovalarni o‘ziga oladi. Uning tarkibiga quyidagilar kiradi: 1. Microsoft Word matnli protsessor; 2. Microsoft Excel elektron jadvallar; 3. Microsoft powerpoint taqdimotlarni tayyorlash va namoyish etish paketi; 4. Microsoft Outlook ishni tashkilotchisi va rejalashtiruvchisi; 5. (SUBD) Microsoft Access ma’lumotlar bazalarni boshqarish sistemasi; va boshqalar. Yuqorida sanalgan ilovalar integrallashgan. Bu Microsoft Office tarkibiga kiruvchi barcha dasturlar ma’lumotlarni qulay almashinish imkoniyatlari borligini anglatadi. Masalan, agar qandaydir davr natijalariga ko‘ra ilyustratsiyaga ega bo‘lgan moliyaviy hisobot tayyorlash zarur bo‘lsa, u holda ma’lumotlarni Microsoft Excel da qayta ishlash uchun Microsoft Access dan import qilish, ular asosida grafik va diagrammalar yasash va keyin ularni Microsoft Word da yaratilgan hujjat matniga joylashtirish mumkin. Diagrammani siljitish Microsoft Windows almashirish buferiga nushalash va ilovaning asosiy menyusi orqali, uskunalar paneli orqali, issiq tugmalar orqali yoki sichqonchani o‘ng tugmasiga bosilganda paydo bo‘ladigan kontekstli menyu orqali amalga oshirilishi mumkin. Va nihoyat, har qanday boshqa ob’ekt kabi, soddagina bir ilovada sichqoncha yordamida “ushlab” va boshqa mos keladigan joyga ("Drag and Drop" tartib) “o‘tkazib” hujjat bilan “bog‘lash” mumkin. Microsoft Office ilovalari ixtiyoriy ilovalar orasida har qanday ma’lumotlar bilan almashinish imkoniyatini beradi. Alohida
ob’ektlarni bir ilovadan boshqasiga o‘tkazishda oddiy nushalash/qo‘yish amallaridan tashqari asl ob’ektni va uning nushasini bog‘lash mexanizmini foydalanish mumkin. Bu holda Excel jadvalida dastlabki ma’lumotlarni o‘zgartirishda, ular asosida yasalgan diagramma o‘zgaradi, u bilan esa, Microsoft Word hujjatdagi diagrammaning nushasi ham o‘zgaradi. Masalan, ma’lumotlarni Access berilganlar bazasidan olinishi mumkin. Ular avtomatik yangilanadi va bunday hujjat bilan tanishmoqchi bo‘lgan ixtiyoriy xohlovchilar eng oxirgi raqamlarni ko‘radilar. Microsoft Office oilasi barcha ilovalarga umumiy bo‘lgan uskunalar to‘plamiga egadir. Ular to‘g‘ri yozuvni grammatikasini tekshirish, rasm solish uchun
rangli
sarlavhalarni yaratish uchun
tashkiliy diagrammalarning muharriri, matematik formulalarni muharrirlash uchun uskuna, fototasvirlar muharriri, rasmlar kutubxonasi va sh.k.larni o‘zi ichiga oladi. Bularga, shuningdek uskunalar paneli, hatto Microsoft Office ixtiyoriy ilovasining standart elementlari bo‘lgan menyular ham kiradi. Microsoft Officening 97 versiyasidan boshlab, unga Microsoft Outlook ilova kirgan. Bu ilova shaxsiy faoliyatni tashkil etish va rejalashtirish uchun uskunadan iborat. Microsoft Outlook elektron pochta, kontaktlar bo‘yicha bazani, kalendar va boshqalarni o‘ziga oladi. Lekin, eng asosisiysi – ular bilan ishlashni tashkil etuvchisi sifatida chiqib, barcha ilovalarni bog‘laydi. Microsoft Outlook yordamida, uning tavsifiga uzatib boruvchi hujjat qo‘shib, uchrashuvni belgilash mumkin. Bu, muhokama qilinishi rejalashtiriladigan Microsoft Word formatdagi savollar ro‘yxati yoki Microsoft Excel formatdagi natijalar haqidagi hisobot bo‘lishi mumkin. Tuzilgan hujjatni elektron pochta bo‘yicha yoki faks-ma’lumot ko‘rinishida jo‘natish mumkin. Microsoft Office, Windows 95 versiyasidan boshlab, operatsion sistema bilan integrallashgan va uning barcha imkoniyatlarini foydalaniladilar. Tarmoqli operatsion sistmalarda ishlab, Microsoft Office ilovalari bir necha foydalanuvchilar birgalikda umumiy hujjat ustida guruhiy ishlashini qo‘llab- quvvatlaydilar. Materillarni foydalanish imkoniyatlari nafaqat ishchi stantsiyaning lokal disklarida, balki qo‘shni kompyuter yoki tarmoq serverida ham mavjud. Microsoft Excel elektron jadval yoki Microsoft Access ma’lumotlar bazasidan bir vaqtni o‘zida bir necha kishi foydalanishi mumkin. Microsoft Word bir vaqtni o‘zida turli qismlaridan foydalanishi mumkin bo‘lgan hujjat
yaratish imkoniyatini beradi. Microsoft PowerPoint videoanjumanlar o‘tkazish imkoniyatini beradi. Bunda taqdimot bir vaqtni o‘zida barcha anjuman ishtirokchilarning ekranlarida namoyish qilinadi.
Bundan tashqari, Microsoft Officening barcha ilovalari elektron pochta bilan ishlashni qo‘llab-quvvatlaydi. Bir necha foydalanuvchi korrektura qilishi talab etiladigan hujjat ustida ishlash mobaynida hujjatni ularga birin-ketin jo‘natishi mumkin. Ishtirokchilardan biri tuzatishlarini qilib bo‘lgan zahotiyoq, hujjat keyingi kishiga jo‘natiladi. Hujjat barcha ko‘rsatilgan ishtirokchilarni aylanib o‘tgandan so‘ng, dastlab jo‘natgan foydalanuvchiga qaytib keladi. Bunda barcha belgi va o‘zgartirishlar hamkorlikda ishlagan har bir ishtirokchi uchun alohida ranglar bilan akslanadi. O‘zgartirishlarni ko‘rib chiqish va ularning qaysi birlarini qabul qilish, qaysilarini bekor qilishni hal etish mumkin. Hujjatlarni tayyorlashda ko‘pincha, yoki ma’lumotlar bazasi faylida, yoki ma’lumotlar bazasi serverida(bu, masalan Microsoft SQL Server bo‘lishi mumkin) axborot zarurati paydo bo‘ladi. Odatda bunday hollarda ODBC 1) mexanizmini qo‘llab-quvvatlovchi maxsus ilova-mijozlar foydalaniladi. U ixtiyoriy ilova – mijozdan uning qo‘llab-quvvatlaydigan ixtiyoriy ilova –mijozi orqali ma’lumotlar olish imkoniyatini ta’minlaydi. ODBC mexanizmi oilalarga kiruvchi barcha ilovalarga kirishi mumkin bo‘lgan Microsoft Office standart elementlarning biridan iborat. Microsoft Office ilovalari funktsiyalarni keng to‘plamiga ega bo‘lib, ular foydalanuvchilarning turli
toifalariga mo‘ljallangan. Lekin, u turli foydalanuvchilar talab qiladigan absolyut maxsus funktsiyalarning barchasini qamrab olishi mumkin emas. Microsoft Office da Microsoft Visual Basic univesal dasturlash tili o‘rnatilgan. Uni foydalanib, malakali foydalanuvchi aniq tashkilot yoki bo‘limlar talabiga javob beradigan shaxsiy ilovasini yaratishi mumkin. Visual Basic tilida bir hil dastur Microsoft Officening ixtiyoriy ilovasidagi ob’ekt va hujjatlarni foydalanishi mumkin. 2. Foydalanuvchining amaliy dasturiy ta’minoti. Amaliy DT hisoblash texnikasini inson faoliyatining turli sohalarida qo‘llashni ta’minlashga mo‘ljallangan. Amaliy dasturlar – foydalanuvchining aniq masalalarini yechish uchun mo‘ljallangan dasturlaridir. Amaliy DT ni vazifasiga: umumiy vazifali, maxsus vazifali va kasbiy darajadagi sinflarga ajratiladi ( 1.1 - rasm).
1)
ингл. Open Database Connectivity) — бу SQL Access Group , X/Open ва Microsoft
ташкилотлари ишлаб чиқилган Call Level Interface (CLI) спецификацияси асосида Simba Technologies билан ҳамкорликда Microsoft компанияси томонидан яратилган маълумотлар омборига киришнинг ( API ) дастурий интерфейсидир.
1.1 - rasm. Amaliy dasturiy ta’minot sinflari sxemasi. 1. Umumiy vazifali amaliy dasturiy ta’minotga quyidagi dasturlarni kiritish mumkin: matn muharrirlari – faqat matnni kiritish va muharrirlashga mo‘ljallangan dastur; matnli protsessor – matnni kiritish, muharrirlash va formatlash, shuningdek matnli hujjatga qandaydir tabiatdagi ob’ektlarni (grafik, multtimediali va sh.k.) joylashtirish imkoniyatini beruvchi dastur. Barcha matnli muharrir faylda “toza” matnni saqlaydilar va shu tufayli bir birlari bilan qo‘shmadir. Turli matnli protsessorlar faylga turlicha formatlash bo‘yicha axborot yozadilar va shuning uchun, bir birlari bilan qo‘shma bo‘lolmaydilar. Matni muharririning asosiy komponentalari: shriftlar to‘plami; orfografiyani tekshirish; chop etiluvchi betlarni avaldan ko‘rib chiqish; hujjatlarni birlashtirish, ko‘p oynalik; avtoformatlash va avtoo‘tkazish; standart uskunalar; jadvallik muharrir va kalkulyator; grafik ob’ektlarni joylashtirish. Bularga misol sifatida — MS Word, Write, WordPerfect, Ami Pro, MultiEdit, Leksikon, Refis va boshqalarni keltirish mumkin.
Nashriyot sistemalari — tipografik sifatdagi hujjatlarni tayyorlash, kompyuterli verstka (matn va grafikani kitobga, jurnalga, broshyuraga yoki gazetaga) birlashtirish uchun zarur. Misol sifatida — Corel Ventura, QuarkXPress, Adobe PageMaker, MS Publisher, FrameMaker va boshqa dasturlarni misol sifatida keltirish mumkin.
ko‘rinishida ifodalangan ma’lumot yoki berilganlardir. Grafik muharrir – grafik tasvirlarni yaratish, muharrirlash, ko‘rib chiqish uchun dastur. Grafik muharrirning asosiy komponentlari: shriftlar to‘plami, matn bilan ishlash; standart uskunalar; rasmlar kutubxonasi; rasmlarni birlashtirish; maxsus samaralardan iborat. Kompyuter grafikasining hammasi bo‘lib: rastrli grafika, vektorli grafika va
akslantirilganda yoki qog‘ozga chop etish jarayonida tasvirni shakllantirish tamoyillari bilan farq qiladilar.
chiqishda qo‘llaniladi. Rastrli grafika vositalarida bajarilgan illyustratsiyalar, kamdan kam hollarda kompyuter dasturi yordamida qo‘lda yaratiladi. Ko‘pincha, bu maqsadda rassom qog‘ozda tayyorlagan illyustratsiya yoki fotografiya skanerlanadi. Oxirgi vaqtlarda rastrli tasvirlarni kompyuterga kiritish uchun raqamli foto-va videokameralarni qo‘llash keng ommalashdi. Rastrli illyustratsiyalar bilan ishlashga mo‘ljallangan ko‘pchilik grafik muharrirlari asosan tasvirlarni yaratishga emas, balki ularni qayta ishlashga yo‘naltirilgan. Vektorli grafika bilan ishlashga mo‘ljallangan dasturiy vositalar aksincha, avvalo illyustratsiya yaratishga va kamroq darajada ularni qayta ishlashga mo‘ljallangan. Bunday vositalar tashviqot agentliklarida, dizaynerlik byurolarda, muharririyat va nashryotlarda keng foydalaniladi. Fraktal grafika bilan ishlash uchun dasturiy vositalar matematik hisoblash yo‘li bilan avtomatik generatsiya qilishga mo‘ljallangan. Fraktal grafika chop etilgan yoki elektron hujjatlarni yaratish uchun kamdan kam qo‘lanadi, lekin uni ko‘pincha ko‘ngil ochar dasturlarda qo‘llaydilar. Masalan bunday dasturlar qatoriga — Paint, PaintBrush, CorelDraw, MS PhotoEditor, Adobe PhotoShop, 3D MAX Studio va boshqalarni kiritish mumkin. MOBS (ma’lumotlar omborini boshqarish sistemasi) — elektron ma’lumotlarni(axborot massivlarini qayta ishlash) yaratish, saqlash va chiqarish protseduralarini avtomatlashtirishga mo‘ljallangan. Bunday dasturlar qatoriga, masalan — dBase, Paradox, MS Access, Oracle, FoxPro va boshqa dasturlarni kiritish mumkin. Integrallashgan sistemalar ikki turda uchraydi: an’anaviy (to‘la bog‘langan) amaliy dasturlar paketi (ADP) va ob’ektli – bog‘langan tabiatida integratsiyalangan amaliy dasturlar paketi. A). An’anaviy ADP. Integrallashgan dasturiy kompleks ko‘p vazifali avtonom paket bo‘lib, unda turli maxsuslashtirilgan (muammoga yo‘naltirilgan) paketlarning vazifa va imkoniyatlari bir butunlikka birlashtirilgan. Bu dasturlarda matn muharririning, MBBS
ning va jadvallik protsessorning vazifalarini integratsiyasi hosil bo‘ladi. Umuman bunday paketlarning narxi anologik maxsuslashtirilgan paketlar to‘plangan narxidan ancha past yuradi. Paket doirasida ma’lumotlar orasida aloqa ta’minlanadi, lekin bunda har bir komponentning imkoniyati analogik maxsuslashtirilgan paketga nisbatan kamayadi. Bunday paketlar qatoriga Open Access firmaning Open Access, FrameWork firmaning Ashton-Tate, Lotus Development Corporation firmaning Lotus 1-2-3 va
birlashmasi, ilova(dastur paket)larning ob’ektlar va dasturlar orasida yagona soddadashtirilgan markaz - ulovchi darajasida o‘zaro ta’sirini ta’minlashdir. Integratsiya kompleks komponentlariga ularni idrok qilish va ular bilan ishni qabul qilish nuqtai nazardan o‘tkazishni mo‘ljallaydi. Intefeyslarni bog‘langanligi yagona pik togrammlar va muloqat oynasining menyusi va boshqalar asosida joriy etiladi. Oqibatda bu mehnat unumdorligini oshirish va egallash davrini qisqartirishga imkoniyat beradi. Ushbu turdagi integratsiya xususiyatlaridan biri umumiy ashyolarni foydalanishdan iborat. Ashyolarga birgalikda kirish turlari: kompleksning barcha dasturlariga umumiy bo‘lgan utilitlarni foydalanish (orfografiyani tekshirish); bir qancha dasturlarning birgalikda foydalanish mumkin bo‘lgan ob’ektlarda qo‘llash.
Bir necha ilovalar tomonidan ob’ektlarni birgalikda foydalanish borasida quyidagi ikkita asosiy standart bor: Microsoft firmasi tomonidan OLE (Object Linking and Embedding) ob’ektlarini dinamik komponovka qilish va qatorlashtirish; Apple, Boriartd, IBM, Novell va WordPerfect firmalar tomonidan OpenDoc (ochiq hujjat). Ob’ektlarning dinamik komponovkasi mexanizmi foydalanuvchiga bir amaliy dastur yaratganlik, boshqasi shakllantirgan hujjatiga axborotni joylashtirish imkoniyatiga ega. Bunda foydalanuvchi axborotni bu ob’ekt yaratilgan dastur vositalari yordamida yangi hujjatda muharrirlashi mumkin. Shuningdek, bu mexanizm OLE-ob’ektlarni ilovaning bir oynasidan boshqasining oynasiga ko‘chirish imkoniyatini beradi.
asoslanadigan ob’ektga mo‘ljallangan sistemani ifodalaydi. Ob’ekt modeli sifatida OS/2 uchun IBM firma tomonidan ishlab chiqilgan sistemali ob’ektlarning taqsimlangan SOM (Distributed System Object Model) modeli foydalaniladi. Bu model quyidagi imkoniyatarga ega: bir ilovadan boshqasiga o‘tishning sodda metodini joriy qilish; ilova(mikrotil) bilan ishlashni avtomatlashtirish vositalarining mavjudligi.
mumkin: Mualiflik sistema, foydalanuvchi o‘zining predmet sohasini axborotli mazmun bilan to‘ldirishi mumkin bo‘lgan berilgan interfeysli qobiqli integrallashgan muhitni ifodalaydi.
ekspert-mutaxassislaridan olingan) haqida chuqur maxsus bilimlar asosida qurilgan sun’iy intellekt sistemasidir. ES o‘zini yechimiga ekspert bilimlar talab etadigan masalalarni dastlabki berilganlarning aniqsizligida va to‘la bo‘lmagan holda yechishga qaratilgan. Bundan tashqari, bu sistemalar o‘zining xulqi va o‘zining yechimini tushuntirshni bilishi kerak. Ularning ajralib turadigan tomoni – bilimlarni to‘plash qobiliyati va
qandaydir sohada
malakali mutaxassis(ekspert)larning tajribasidir. Ushbu bilimlardan foydalanib, zarur malakaga ega bo‘lmagan ES foydalanuvchilari, o‘zlarining masalalarini salkam
ekspertlar bajaradigan darajada yechishlari mumkin. Bunday samaraga, sistema o‘zining ishida tahminan odam-ekspert mulohazalar zanjirni amalga oshirganligi tufayli erishadi. Ekspert sistemalarning boshqa dasturlardan asosiy farqi, ularning moslashuvchanligidir, b.a. o‘zini-o‘zi o‘qishida o‘zgaruvchanligidir. Odatda, ESlarning uchta: bilimlar bazasining moduli, mantiqiy xulosa chiqarish moduli va foydalanuvchi bilan interfeys kabi asosiy modullari ajratiladi. Ekspert sistemalar inson faoliyatining turli - tuman: fanda (turlari bo‘yicha hayvon va o‘simliklarni sinflari, kimyoviy tahlil), tibbiyotda (tashxis qo‘yish, elektrokardiogrammlar tahlili, davolash metodlarini aniqlash), texnikada (texnik qurilmalarda nosozlikni izlash, kosmik kemalarni va yo‘ldoshlarning uchishini kuzatish), geologiya qidiruvida, iqtisodda, siyosatshunoslik va sotsiologiyada, kriminalistikada, lingvistikada va boshqa ko‘pgina sohalarida foydalaniladi. Tor maxsuslashgan ES ham, “qobiqli” ES ham mavjud bo‘lib, dasturchi bo‘lmagan kishilarga o‘zlarining ES larini yaratishga imkoniyat beradilar.
ketlikda emas, balki o‘tish (jo‘natma)lar, uning alohida lavhalari orasidagi aloqalarning mumkin
bo‘lgan ko‘rsatmasi ko‘rinishida tashkil etish shaklidir. Gipermatnli sistemalarda axborot ma’lumotnomaning matnini eslatadi va matnniing ixtiyoriy ajratilgan lavhasiga kirish ihtiyoriy ravishda jo‘natma bo‘yicha amalga oshiriladi. Axborotlarni gipermatn shaklida tashkil etish ma’lumotnomalik qo‘llanmalar, lug‘atlar, amaliy dasturlarda konteksli yordamlar yaratishda foydalaniladi.
audiosamaralarning o‘zaro ta’sirini ta’minlaydigan dasturlardir. 3. Kasbiy darajadagi amaliy dasturiy ta’minotiga quyidagi dasturlarni kiritish mumkin: AIJ (ARM) – avtomatlashtirilgan ish joylari. ITAS (ASNI) – ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish sistemalari. ABS (ASU) - avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalari. LIAS (SAPR) – loyiha ishlarini avtomatlashtirish sistemalari. TL ABS (ASU TP) – texnik loyihalarni avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalari. Pedagogik majmualar
qaratilgan qoidalari asosida birlashtirilgan o‘zaro aloqador texnik vositalar yig‘indisidir. Masalan, telefonli tarmoqlar, radio-va mobil aloqa, kompyuter tarmoqlari, kabelli televidenie va ko‘pgina boshqalar tushuniladi. Geoaxbortli sistemalar(GAS – geografik axborot sistemasi) – fazoviy ma’lumotlar va GAS ob’ektlarida taqdim etilgan ular bilan aloqador axborotlarni to‘plash, saqlash, tahlil qilish va geografik vizullash sistemalaridir.
– bu operator(provayder)lar uchun maxsus ishlab chiqilgan dasturiy ta’minotdir. Billing so‘zi bill (hisob) ingliz tilidagi so‘zdan kelib chiqqan, ya’ni billingli sistema ko‘rsatilgan kirish xizmatlarini hisoblash va tariflashga imkoniyat beradi.
o‘zaro aloqalarni boshqarish sistemasi – buyutmachi (mijoz)lar bilan o‘zaro ta’sir etish
strategiyasini, xususan
savdo darajasini ko‘tarish, marketingni muqobillashtirish va mijozlarga xizmat qilishni yaxshilashni avtomatlashtirishga mo‘ljallangan tashkilotlar uchun amaliy dasturiy ta’minot;
mollarini, shuningdek ulardan ishlab chiqariladigan uskunalarni global savdo qilish biznes – jarayonlarni qo‘llab-quvvatlash uchun xizmat qiladigan axborot sistemalarining sinfi. Tarixan ETRM (Yenergy trade and risk management) ning torroq sinfidan ajralib chiqqan) - omborlarni boshqarish sistemalari;
munosabatlarni boshqarish sistemalari; BI (Business Intelligence) - tahliliy sistemalar. DMS (Document Management System) — hujjatlarni boshqarish sistemasi / hujjat almashinishni avtomatlashtirish sistemasi (elektron hujjat almashinish sistemalari); CMS (Content Management System) – mazmun(kontent)ni boshqarish sistemalari; WMS (Warehouse Management System) – omborni boshqarish sistemalari (OBS);
ERP ( Enterprise Resource Planning) - sistemalar – tashkilot ashyolarini rejalashtirish sistemalari;
sistemalari: MRM (Marketing Resource Management) — marketingli ashyolarni boshqarishga mo‘ljallangan va marketingni avtomatlashtirish uchun platformadan iborat bo‘lgan ixtisoslashtirilgan dasturiy mahsulot- sistemalar;
MES (M anufacturing execution system) – qandaydir ishlab chiqarish doirasida mahsulot chiqarishni sinxronlash, koordinatsiya qilish, tahlil va maqbullash masalalarini yechish uchun mo‘ljallangan ixtisoslashtirilgan amaliy dasturiy ta’minot) –
jarayonlarini boshqarish sistemalari; ABS - sistemalar - avtomatlashtirilgan banklar sistemasi; BMXQS sistemalar – bankni masofali xizmat qilish sistemalari; Amaliy dasturiy ta’minotning qo‘llash sohalari bo‘yicha quyidagi sinflari mavjud: 1. Korxona va tashkilotlarning amaliy dasturiy ta’minoti. Masalan, moliyaviy boshqarish, iste’molchilar bilan munosabat sistemasi, ta’minotlar tarmog‘i. Bu turga shuningdek, kichik biznes tashkilotlarini idoraviy DT, shuningdek, katta korxonaning ichidagi alohida bo‘limlarining DTlari ham kirishi mumkin (masalan, transport sarflarini boshqarish, IT- qo‘llab-quvvatlash xizmati). Foydalanuvchini kompyuter qurilmalariga kirishini ta’minlovchi dasturiy ta’minot. Tashkilot infratuzilishining dasturiy ta’minoti. Tashkilot DTni qo‘llab- quvvatlash uchun umumiy imkoniyat ta’minlaydi. Bu berilganlar bazalarini boshqarish, elektron pochta serverlari, tarmoq va xavfsizlikni boshqarish sistemalaridir. Axborotli ishchining dasturiy ta’minoti. Individual foydalanuvchilarni axborotlarni yaratish va boshqarishdagi talablariga xizmat qiladi. Bu, odatda, vaqt, ashyolar, hujjatlar, masalan matn muharrirlari, elektron jadvallar, elektron pochta va
bloglar uchun
dastur-mijozlar, personal axborot sistemalari va mediamuharrirlardir. Kontentga kirishga mo‘ljallangan dasturiy ta’minot. U yoki bu dasturlar yoki ashyolarga muharrirlarsiz (lekin, muharrirlash vazifasini o‘ziga olishi ham mumkin) kirish uchun foydalaniladi. Raqamli kontentli guruh yoki individual foydalanuvchilarga mo‘ljallangan. Bu, masalan, mediapleerlar, veb-brauzerlar, yordamchi brauzerlar va hokazo.
uchun mo‘ljallangan DT yaqindir, lekin undan farqli o‘laroq talabalarni bilimini testdan o‘tkazish va u yoki bu materialni o‘rganishda talabadagi o‘zgarishlarni kuzatish bo‘yicha aniq talablarga ega.
3. Imitatsion dasturiy ta’minot. Ilmiy tadqiqot, ta’lim va ko‘ngil ochish maqsadida jismoniy yoki
abstrakt sistemalarni simulyatsiya
si
uchun foydalaniladi. 4. Media sohasida uskunaviy dasturiy vositalar. Tijorat yoki ta’limiy asosda boshqa foydalanuvchilar uchun chop etilgan yoki elektron media ashyolar ishlab chiqadigan foydalanuvchining talablarini ta’minlaydilar. Bu poligrafik qayta ishlash, vyorstka qilish, multimediani qayta ishlash, HTML muharrirlar, raqamli animatsiya, raqamli ovoz va sh.k. larning muharrirlari kabi dasturlardir.
O‘zlariga avtomatlashtirilgan loyihalash (loyihalash ishlarini avtomatlashtirilgan sistemalari - LIAS), avtomatlashtirilgan muhandislikni (computer aided
ishlab chiqishning integrallashgan muhiti dasturlarini (Integrated Development Environments — IDE) qamrab oladi.
Microsoft Office amaliy dasturlar paketlari; va hokazo. Tipik hisoblash sistemalarining mantiqiy tarkibida operatsion sistemalar
shaxsiy (o‘rnatilgan) mikrodasturlar, va boshqa tomondan – amaliy dasturlar bilan orasida muhim o‘rin tutadi. Dasturiy ta’minot ishlab chiquvchilarga operatsion sistema minimal zarur vazifalar to‘plamini taqdim etgan holda, joriy etish detallaridan va qurilmalarni ishlashidan abstraktsiyalashga imkoniyat beradi. Ko‘pchilik hisoblash sistemalarda operatsion sistema asosiy, dasturiy ta’minotning eng muhim (ba’zan yagona) qismi hisoblanadi. 1990-yillardan e’tiboran eng keng tarqalgan operatsion sistemalarning Windows va UNIX (ayniqsano Linux va Mac OS)lar oilasidan iborat. Operatsion sistemalar kerak, agar: hisoblash sistemalari turli masalalar uchun foydalanilayotgan, bunda bu masalalarni yechayotgan dasturlarda berilganlarni saqlash va ular bilan almashinish zarurati bo‘lsa. Bundan ma’lumotlarni saqlashning universal mexanizmining zarurligi kelib chiqadi; ko‘p hollarda operatsion sistema, unga fayllik sistemaning joriy etilishi bilan javob beradi. Zamonaviy sistemalar, bundan tashqari, sekin diskli amallarga e’tibor qilmagan holda bir dasturni chiqarish, boshqasini kiritish bilan bevosita “bog‘lash”ni taqdim etish imkoniyatiga egadirlar;
2)
Симуляция (жарг., ингл simulation) — сунъий (масалан, механик ёки компьютерли) системадан фойдаланиб, қандайдир физик жараённи имитация қилиш. Ҳисоблаш математикада “математик моделлаш” каби таржимасини фойдаланилади.
turli dasturlar bir hil ulkan amallarni bajarish zaruratidadir. Masalan, belgini tugmalar majmuasidan odiygina kiritish va uni ekranda aks ettirish yuzlab mashina buyruqlarini, diskli amal esa – minglab amallarni bajarishni talab etadi. Ularni har gal yangidan dasturlamaslik uchun, operatsion sistemalar ko‘p ishlatiladigan dastur(vazifa)larning sistemali kutubxonalarini taqdim etadi; turli noqulayliklarini keltirmasligi uchun sistema dasturlar va foydalanuvchilar orasida vakolatlarni taqsimlashi zarur; bir kompyuterda (xatto faqat birgina protsessorli) taniqli “vaqtni taqsimlash”ni qabul qilish yordamida amalga oshiriladigan bir necha dasturlarni bajarilishini “bir vaqtda” imitatsiya qilish imkoniyati mavjud. Bunda maxsus rejalashtiruvchi deb atalgan komponent protsessor vaqtini qisqa kesmalarga bo‘ladi va ularni navbati bilan turli bajariluvchi dastur(jarayon)larga taqdim etadi; operator alohida dasturlarni bajarish jarayonini unday yoki bunday boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. Buning uchun, operatsion muhitlar- qobiq va utilitlar to‘plami xizmat qiladilar – ular operatsion sistemaning qismi bo‘lishi mumkin. Tekshirish savollari: 1. Integralashgan dasturlar paketlari orasida keng tarqalgani qaysi? 2. Foydalanuvchining amaliy dasturiy ta’minoti deganda nimani aytishingiz mumkin? 3. Amaliy dasturiy ta’minot sinflari qanday? 4. Matnli muharrir va matnli protsessorni farqini ayting. 5. Qanday sistemalar nashr sistemalari deb ataladi? 6. Grafik muharrirlar va ularning komponentlarini ayting. 7. Kompyuter grafikasining qanday turlari mavjud? 8. Rastrli grafikani tushuntiring. 9. Vektorli grafika nima? 10. Fraktal grafika deganda nimani tushunasiz? 11. Integrallashgan sistemalar qanday turlarda uchraydi? 12. An’anaviy amaliy dasturiy paketlar nima? 13. Ob’ektli – bog‘langan tabiatida integratsiyalangan amaliy dasturlar paketini tushuntirib bering. 14. Ashyolarga birgalikda kirishning qanday turlari mavjud? 15. Ekspert sistema nima? 16. ESlarning qanday asosiy modullari mavjud? 17. Gipermatn deganda nimani tushunasiz? 18. Multimedia sistemalar nima? 19. Kasbiy darajadagi dasturiy ta’minot qanday dasturlar kiradi? 20. Loyihalash va konstruktsiya qilishga mo‘ljallangan amaliy dasturlar qatoriga qanday dasturlar kiradi? Download 0.64 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|