3-amaliy mashg‘ulot Mavzu. Elektron jadvallarda masalalarni yechish va diagrammalar tuzish Mashg‘ulotning maqsadi
Download 0.5 Mb. Pdf ko'rish
|
3-amaliy mashgulot
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ustunlar soni Satrlar soni Yacheykalar soni
- 1. MS Excel dastur oynasi
- 2. MS Excel hujjat oynasi
- 4. Yacheykalar bo‘ylab harakat
- 5. O‘nta yacheykada 1 dan 10 gacha sonlarni hosil qilish 1-usul
- 6. MS Excel elementlarining nomlanishi
- 7. Matematik funksiyalar bilan ishlash
- Nazorat uchun savol va topshiriqlar
|
3-amaliy mashg‘ulot Mavzu. Elektron jadvallarda masalalarni yechish va diagrammalar tuzish Mashg‘ulotning maqsadi: talabalarni MS Excel dasturining imkoniyatlari bilan tanishtirish. MS Excel dasturlaridan mustaqil foydalana olish va diagrammalar tuzishni o‘rgatish.
1. Quyidagilarni alohida-alohida izohlang: a. Yacheyka (ячейка; cell); b. Jadval (таблица; table); c. Varaq (лист; page); d. Ish kitobi (рабочая книга; workbook). 2. Quyidagi jadvalni to‘ldiring:
soni Satrlar soni Yacheykalar soni MS Excel 2003
MS Excel 2007
MS Excel 2010
MS Excel 2013
3. Quyidagilarni amalda bajarib ko‘rsating: a. Oxirgi ustunga tez borish va birinchi ustunga qaytish. b. Oxirgi satrga tez borish va birinchi satrga qaytish. c. Istalgan yacheykaga tez borish. d. Aynan o‘rtadagi satr, o‘rtadagi ustun va o‘rtadagi yacheykaga tez borish. 4. A, B va C ustunlarda ma’lumot bor. B ustundagi ma’lumotlar ko‘rinmas holatda yashirilsin.
Keyingi holat
5. A1, A2 va A3 satrlarda ma’lumot bor. A2 satrdagi ma’lumotlar ko‘rinmas holatda yashirilsin.
Keyingi holat 6. A1 yacheykaga 4, B1 yacheykaga 6 va C1 yacheykaga 8 soni yozilsin. Bu yacheykalar belgilab olinib, quyidagi diagrammalar hosil qilinsin:
Trubaviy diagramma NAZARIY QISM
imkoniyatlaridan optimal foydalanish. Elektron jadval deganda, jadval ko‘rinishida berilgan ma’lumotlarni kompyuterda dasturli qayta ishlashga mo‘ljallangan amaliy dastur tushuniladi.
Elektron jadvallarning asosiy vazifasi ma’lumotlarni jadval ko‘rinishida tasvirlash va qayta ishlash bo‘lib, birlamchi vazifasi hisob-kitoblarni avtomatlashtirishdir.
Elektron jadvallar qo‘llanilayotgan sohalar juda ko‘p. Masalan: moliya, buxgalteriyaga oid (xususan, ish haqini hisoblash), har xil iqtisodiy, texnik hisoblar, kundalik, xo‘jalik mollari va mahsulotlarni sotib olish hisoblari va hokazolar. Elektron jadvallar beradigan imkoniyatlar dasturlarning turlariga bog‘liq bo‘lib, asosan, quyidagilardan iborat:
– ma’lumotlarni jadval ko‘rinishida tasvirlash va ko‘rinishini o‘zgartirish; – jadval elementlarini formatlash;
– formulalardan foydalanish (hisob-kitoblarni avtomatlashtirish); – yacheykalarni avtomatik to‘ldirish;
– standart funksiyalar majmuidan foydalanish; – ma’lumotlarni izlash va almashtirish;
– ma’lumotlar asosida turli ko‘rinishda shakllar hosil qilish va tahrirlash; – ma’lumotlar bazasini hosil qilish va uning ustida amallar bajarish.
Birinchi elektron jadval dasturi VisiCalc (Visible calculator – ko‘rinayotgan kalkulator) nomi bilan Den Briklin va Bob Frenkston tomonidan 1979-yilda ishlab chiqilgan. Undan keyin kompyuterlarning turlari va vazifasiga qarab SuperCalc, Multiplan, Framework, Simphony, Works, 1C-Buxgalteriya, Master, MS Excel va boshqalar ishlab chiqarilgan va takomillashtirib borilmoqda.
Dastlabki versiyasi 1994-yilda Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan va takomillashtirib borilayotgan Excel dasturi hozirgi kunda eng ommalashgan jadval protsessoridir. MS Excel elektron jadval protsessori. MS Excelda tayyorlangan har bir hujjat (ma’lumotli jadval) Windowsda qabul qilingan ixtiyoriy nom va .xls yoki .xlsx kengaytmalardan iborat fayl bo‘ladi. Excelda odatda bunday fayl “Ish kitobi” (Книга) deb yuritiladi.
MS Excelning asosiy ish sohasi bu – Ish kitobi bo‘lib, u “Лист” deb ataluvchi ish varaqlaridan tashkil topgan.
Har bir ish varag‘i Лист1, Лист2, ... nomlar bilan atalgan bo‘lib, ular jadvalning pastki qismidagi yorliqchalarda ifodalangan.
Foydalanuvchi bu nomlarni xohlaganicha o‘zgartirishi mumkin. Buning uchun shu nomlar yozilgan yorliqlarni sichqoncha yordamida tezda ikki marta tanlash kerak. Shundan so‘ng yangi nomni terish mumkin.
Excel ish varaqlari butun sonlar bilan tartiblangan satrlar va lotin alifbosining bosh harflari bilan belgilangan ustunlarning kesishmasida joylashgan yachekalar to‘plamidan iborat.
Har bir yacheyka o‘z nomiga (yoki adresiga) ega bo‘lib, u satr va ustun nomlarining konkatenatsiyasi bilan aniqlanadi, masalan, A ustun bilan 7-satrning kesishmasi – A7 yacheykasidir.
Agar yacheykalarning adreslariga murojaat qilinadigan bo‘lsa, ustun nomlari albatta ingliz alifbosida kiritilishi kerak. Bunda katta va kichik harflar farqlanmaydi. Excelda formulalar satri deb atalgan maxsus satr mavjud bo‘lib, bu satrda ketma-ket quyidagi obyektlar joylashgan: yacheyka uchun “Имя” nomli nom maydoni; kiritilayotgan
Bunda nomlar maydonida jadval ko‘rsatkichi joylashgan yacheykaning adresi yoki nomi ifodalanadi. Bu yerda adres deganda shu yacheykaning ustun va satr nomlari orqali ifodalanishi tushiniladi. Nom deganda foydalanuvchi tomonidan biror yacheyka yoki yacheykalar guruhiga, adresni ifodalamaydigan ixtiyoriy nom qo‘yilishiga aytiladi. Ayrim masalalarni hal qilishda yacheyka yoki yacheykalar guruhining adresi bilan ishlash noqulay bo‘lib qoladi va shuning uchun ularni tushunarli bo‘lishini ta’minlash maqsadida nomlar orqali ifodalaydilar. Adres o‘rniga nom qo‘yish uchun biror yacheyka yoki yacheykalar guruhi ajratilgach, nomlar maydonidagi adres sichqoncha yordamida tanlanadi va Exceldagi adreslardan farqli nom teriladi, so‘ngra Enter klavishasi bosiladi.
Formulalar maydonida yacheykadagi ma’lumot yoki formula ifodalanadi. Yacheykada esa odatda formula yordamida bajarilgan hisob natijasi ifodalanadi. Yacheyka ichidagi ma’lumot yoki formulalarga bu maydonda o‘zgartirishlar kiritish mumkin.
Har bir yacheykaka son, matn yoki formula tarzidagi ma’lumotlar kiritiladi. Ularning kiritilishi tartibi bilan tanishib chiqamiz.
ko‘rinishida kiritilib butun va kasr qismlari orasiga “,” (vergul) belgisi qo‘yiladi. Ba’zan haqiqiy sonlar juda katta yoki juda kichik, ya’ni nolga yaqin bo‘lishi mumkin, bunday hollarda ular eksponensial ko‘rinishda tasvirlanadi. Masalan:
Butun sonlar: 0; 1266; 2008; +129 Haqiqiy sonlar: –0,09; 1,205; +255,1;
Eksponensial ko‘rinishdagi sonlar: 1,00E+09 (aslida 1 000 000 000); 1,20E-07 (aslida 0,00000012).
Har qanday son yacheykaka to‘g‘ri kiritilsa yoki yacheykada biron hisoblash natijasi ifodalansa, u yacheykaning o‘ng chetiga surilib qoladi.
ifoda. Masalan, A1 yacheykasiga “=S4” ifoda kiritilgan bo‘lsa, demak, S4 yacheykasidagi ma’lumot A1 yacheykasida ham ifodalanishini bildiradi.
ma’lumot. Bunday ma’lumot kiritilganda, ular yacheykaning chap chegarasiga taqalib ifodalanadi. Ayrim hollarda sonlarni ham matn sifatida tasvirlash kerak bo‘lib qoladi. Buning uchun sonni kiritishni apostrof belgisi bilan boshlash kerak.
Odatda yacheykaka kiritilayotgan matn faqat bitta satr ko‘rinishida kiritiladi. Bu esa masalan, uzun ma’lumotlar kiritishda, jadval sahifasida ma’lumotlarning noqulay joylashuviga sabab bo‘ladi. Shuning uchun bitta yacheykaka bir necha satrli yozuvlar kiritish uchun Alt + Enter klavishlar kombinatsiyasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Excelni ishga tushirganda odatda ish sahifasining A1 yacheykasida jadval ko‘rsatkichi (табличный курсор) deb atalgan qalinroq ramkaga olingan to‘rtburchak shaklidagi element paydo bo‘ladi. Uning vazifasi ma’lumot kiritiladigan va tahrirlanadigan joriy yacheykani ajratib turishdan iborat.
Odatda Excelda ma’lumotlarning adreslari nisbiy bo‘lib, ular ishtirokida yaratilgan formulalar vertikal yoki gorizontal siljitilganda adreslari ham parallel ravishda ko‘chadi, ya’ni yangi adreslar ustida ham shu formula ta’sirida hisoblashlar bajariladi.
Ba’zan maqsadga erishish uchun, formulani siljitganda ham ayrim qiymatlarni siljitmaslikka to‘g‘ri keladi. Buning uchun siljimasligi kerak bo‘lgan yacheyka adresini absolyut adresli qilib qo‘yish kerak.
Absolyut adresbelgisi sifatida “$” belgi qabul qilingan. Agar ustun siljimas qilinishi kerak bo‘lsa, u holda ustun nomi oldiga $ belgisi qo‘yiladi, masalan: $S9, $AV2008. Agar satr siljimas qilinishi kerak bo‘lsa, u holda satr raqami oldiga $ belgisi qo‘yiladi, masalan: D$15, AC$105. Agar yacheyka siljimas qilinishi kerak bo‘lsa, u holda ham ustun nomi oldiga, ham satr raqami oldiga $ belgisi qo‘yiladi, masalan: $F$22, $A$10. Buning boshqa bir usuli – shu yacheyka adresini nom bilan almashtirib qo‘yish ham mumkin.
Windowsda asosan 3 xil oynadan foydalaniladi: dastur oynasi, hujjat oynasi va muloqot oynasi. Windows asosida ishlovchi amaliy dasturlar uchun ham xuddi shu interfeys o‘rinli.
Tushunish oson bo‘lishi uchun ishni MS Excel 2003 dastur oynasi bilan tanishuvdan boshlaymiz.
joylashtirilgan to‘plami deb qarash mumkin.
Birinchi satrda turgan panelda har doim hoshiya aks ettiriladi va bu hoshiyada dastur nomi, dasturning tizim menyusi hamda dastur oynasini boshqarish tugmalari joylashgan bo‘ladi.
Ikkinchi satr – menyu satri deb ataladi. Har bir amaliy dasturning o‘z xususiy menyusi bor.
Keyingi bir yoki ikkita (balki ko‘proq) satrda instrumentlar paneli joylashadi.
Keyingi satr hujjat oynasiga ajratilgan. Oxirgi satr esa holat satri deb ataladi. Holat satri har doim eng oxirgi satr sifatida qoladi. Agar birorta satr qo‘shish kerak bo‘lsa, qo‘shiladigan satr holat satridan bitta oldinda joylashadi.
MS Excelning hujjat oynasi ish kitobi 1 deb yuritiladi. Foydalanuvchi jadvalli ma’lumotlar bilan ishni shu hujjat oynasida, ya’ni shu ish kitobida olib boradi.
MS Excel ishga tushirilganda birinchi bo‘lib ochiladigan ish kitobi avtomatik ravishda “Книга1” deb nomlangan bo‘ladi.
Ish kitobi “Varaq” (Лист) lar to‘plamidan iborat bo‘ladi (odatda 3 tagacha: Лист1, Лист2, Лист3).
1 Ing.: Workbook; rus.: Книга Varaqlar esa yacheykalar to‘plamidan iborat.
Excel varaqlari jadval ko‘rinishida tashkil etilgan bo‘lib, bu jadvalning har bir katagi yacheyka deb ataladi.
Boshqacha aytganda, yacheyka bu – jadval ustuni hamda satri kesishmasida turgan obyektdir.
MS Excel bilan ishlashda yacheyka manzili juda muhim element hisoblanadi. Yacheyka manzili avval ustun nomi, keyin satr nomerining ketma-ket yozilishidan hosil qilinadi, masalan, A1 – bu A ustun va 1-satr kesishmasida turgan birinchi yacheykadir.
Ustun nomi lotin harflari yordamida, satr nomeri esa natural sonlar yordamida beriladi. MS Excel 2003 dagi oxirgi ustun (IV) va oxirgi satr (65536) dan IV65536 yacheyka manzilini hosil qilish mumkin.
Bu yerda: 256 ta ustun va 65536 ta satr orqali jami yacheka sonini bilish mumkin: 256*65536=16 777 216 ta yacheyka mavjud ekan.
Savol 1: MS Excel 2010 va MS Excel 2013 da nechta yacheyka mavjud?
Soni Ustun Satr Yacheyka MS Excel 2003 256 65 536
16 777 216 MS Excel 2010 16 384 1 048 576 17 179 869 184 MS Excel 2013 16 384 1 048 576 17 179 869 184
Oxirgi ustunga borish: [End] – [];
Oxirgi satrga borish: [End] – [↓]. TMI 2: Aynan o‘rtadagi satr, o‘rtadagi ustun va o‘rtadagi yacheyka qanday topiladi? 3. Yacheykalarning absolut va nisbiy adreslari
Ustun - absolut, satr - nisbiy $A2 Ustun - nisbiy, satr - nisbiy A2 Ustun - nisbiy, satr - absolut A$2 Ustun - absolut, satr - absolut $A$2
4. Yacheykalar bo‘ylab harakat
[Tab] – chapdan o‘ngga qarab yacheykalar aro kursor ko‘chishi; [Shift] + [Tab] – o‘ngdan chapga qarab yacheykalar aro kursor ko‘chishi;
1-usul: 1) A1 yacheykaga 1 yoziladi; 2) A2 yacheykaga esa "=A1+1" formula yoziladi; 3) A2 yacheyka qiymati A10 ga qadar nusxalanadi. 2-usul: 1) A1 yacheykaga 1 yoziladi; 2) A2 yacheykaga 2 yoziladi; 3) Hudud belgilanib, quyiga tomon tortiladi.
Nomi (Uz) Nomi (Ru) Nomi (En) 1 Ish kitobi Книга Workbook 2 Varaq
Лист Page
3 Yacheyka Ячейка Cell
4 Ustun
Столбец Column
5 Satr
Строка Row
6 Jadval
Таблица Table
7. Matematik funksiyalar bilan ishlash Iqtisodiy masalalarni yechish 1. Sonning foizini (%) topish.
1) A1 yacheykaga [NUM] yoziladi; 2) A2 yacheykaga esa "=A1*10%" formula yoziladi (% bu simvol klaviaturada -Shift+F5);
3) A2 yacheyka qiymatiga A1 yacheykaning (sonning) foizini chiqadi. 2-usul: 1) A1 yacheykaga [NUM] yoziladi; 2) A2 yacheykaga esa "=A1*10/100" formula yoziladi; 3) A2 yacheyka qiymatiga A1 yacheykaning (sonning) foizini chiqadi. Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar 1. Ketma-ket kelgan 10 ta yacheykadagi sonli ma’lumotlar ustida quyidagi amallar bajarilsin: a. qo‘shish (x1 + x2+ … + x10); b. ko‘paytirish (x1 * x2 * … * x10); c. eng kattasi va eng kichigini aniqlash (max[x1:x10] ва min[x1:x10]; 2. Berilgan haqiqiy sonning butun va kasr qismini aniqlash: 3.
. 7 , 0 } 7 , 2 { ; 2 ] 7 , 2 [ 4. Quyidagi ikki xil fragment shakllantirilsin (1-a, b rasmlar):
5.
6. Quyidagi funksiya qiymatini hisoblovchi formula yozilsin: 7. 0 , 0 ), ln( x агар x x агар x y
8. Ushbu 4 2 x y funksiyaning ] 5
5 [ oraliqdagi 1
qadam bilan olingan qiymatlari aniqlansin va grafigi chizilsin.
1. Elektron jadval deganda nima tushuniladi? 2. Elektron jadvallarning asosiy vazifasi? 3. Elektron jadvallar beradigan imkoniyatlar? 4. Elektron jadvallar bilan ishlovchi dasturiy vositalar. 5. MS Excel va uning imkoniyatlari haqida qisqacha ma’lumot. Adabiyotlar: 1. Aripov M. Informatika va hisoblash texnikasi. T. 2001. 2. G‘ulomov S.S., Shermuxammedov A.T., Begalov B.A. Iqtisodiy informatika. – T.: O‘zbekiston, 1999. 3. Raxmonqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash. – T.: Sharq, 1997. 4. Алексеев Е.Г., Богатырев С.Д. Информатика. (Мультимедийный электронный учебник). 5. Левин А. Самоучитель работы на компьютере. – СПб.: Питер, 2002. 6. Платов А.Ю. Введение в информатику. (Электронный вариант).
Download 0.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|