3-Ma’ruza : Jahon xo’jaligining tarmoqlar geografiyasi. Reja

3-Ma’ruza : Jahon xo’jaligining tarmoqlar geografiyasi.

Reja:

• Jahon xo’jaligining rivojlanishining umumiy hususiyatlari.
• Jahon yoqilg’i-energetika sanoati.
• Jahon gidroenergetika sanoati.
• Qora va rangli metallurgiya sanoati.Mashinasozlik sanoatining tarkibi
• Kimyo sanoatining joylashish mintaqalari O’rmon va yog’ochni qayta ishlash sanoatining joylashishi
• Jahon yengil sanoatining joylashishiga ta’sir etuvchi omillar

• Sanoat jahon moddiy ishlab chiqarishining yetakchi tarmog’i bo’lib, unda 350 mln.dan ko’proq aholi band. Jahon sanoat mahsuli Janubiying o’rtacha yillik hajmi 7,7 trn.dollarga teng.
• Sanoat asosan ishlab beruvchi va undiruvchi (tog’-kon) tarmoqlaridan iborat. Sanoat tarmoqlari paydo bo’lish davriga ko’ra 3 guruhga bo’linadi: 1) eski tarmoqlar (ko’mir, metallurgiya, to’qimachilik, oziq-ovqat, kemasozlik, kimyo sanoatining ayrim tarmoqlari); 2) yangi marmoqlar (avtomobil, aviatsiya, neft, o’rmon, kimyo, alyuminiy ishlab chiqarish va boshqalar).

Jahon yoqilg’i-energetika sanoati.

• Yoqilg’i-energetika sanoati jahon xo’jaligining asosi bo’lib u – yoqilg’i-energetika resurslarini qazib olish, ulardan energiya ishlab chiqarish va iste’molchilarga uzatishdan iborat. Insoniyatning butun tarixi turli xildagi yoqilg’i va energiyani o’zlashtirish bilan bog’liq. XIX asrda va XX asrning boshlarida energiya resurslarining asosini ko’mir, XX asr o’rtalaridan boshlab ko’mir, neft, gaz, 60-90 yillarda – ko’mir, neft, gazdan tashqari yadro va suv resurslari bo’lib qoldi.

Jahonda birlamchi energiya resurslarini iste’mol qilish muttasil olib borayotir. XX asrning boshida (1900 yilda) ularning hajmi 1 mlrd.tonna shartli yoqilg’iga, 2000 yilda u 14 mlrd.tonnaga yetdi. Energiya iste’molining o’rtacha o’sishi XX asrning birinchi yarmida yiliga 2-3%, 1959-1075 yillarda 5% bo’lgan. Dunyoda birlamchi energiya resurslarini iste’mol qilishning umumiy hajmi 2000 yilda 14,5 va 16,8 mlrd.tonna shartli yoqilg’iga, 2020 -yilda esa 19,7 va 26,7 mlrd.tonna shartli yoqilg’iga teng bo’ladi.

• 1990- yillardan boshlab yoqilg’i va energiya iste’moli asosan neft va gaz qazib olish sur’atining jadal oshishi va ularni dunyoning turli qismlariga tashish hisobiga o’sdi. Bu davr odatda arzon neft davri deb ataladi. XX asrning 70 -yillaridan boshlab jahon energetikasida katta o’zgarishlar yuz berdi:
• Jahon energetikasining asosini uch tarmoq – neft, gaz, ko’mir sanoatlari tashkil qiladi.