3-Mavzu. Tovush to’lqinlarining tarqalish tezligi va tebranishlar diapazoni. Reja: Tovushning tarqalish tezligi

3-Mavzu.Tovush to’lqinlarining tarqalish tezligi va tebranishlar diapazoni.
Reja:

1. 
   Tovushning tarqalish tezligi.
   
2. 
   Tovushning tarqalish diapozoni.
   
3. 
   Tovushning obektiv va subektiv xarakteristikalari.
   

Tovush tezligi - tovush toʻlqinining belgilangan biror fazasining tarqalish tezligi. Tovush tezligi muayyan tashqi sharoitda mazkur modda uchun oʻzgarmas boʻlib, toʻlqinning chastotasi va amplitudasiga bogʻliq emas. Gazlarda temperatura va bosim ortishi bilan Tovush tezligi ortadi, suyukliklarda (suvdan tashqari) esa temperatura ortishi bilan, yaʼni suyultirilganda Tovush tezligi kamayadi. Suvda temperatura oshishi (74° gacha) bilan Tovush tezligi ham ortadi. temperatura bundan yuqoriga koʻtarilgan sari Tovush tezligi kamaya boradi.
Gaz va suyuqlik aralashmalarida Tovush tezligi undagi komponentlarning konsentratsiyasiga bogʻliq. Izotrop qattiq jismlarda Tovush tezligi moddaning zichligi va elastiklik moduli bilan aniqlanadi. Tovush tezligi qattiq jismlarda suyukliklardagidan, suyuqliklarda esa gazlardagidan katga. Mas., Tovush tezligi 20° da havoda 331 m/s ga, suvda 1450 m/s ga, poʻlatda 5000 m/s ga teng.



Albatta, siz ko'p marta bo'ron bo'lganda, birinchi navbatda yorug'lik paydo bo'lishini ko'rgansiz, ya'ni chaqmoq chaqib, keyin ovoz keladi. Bu tufayli Ovoz tezligi. Olimlar tovushning havoda tarqaladigan maksimal tezligi qancha ekanligini aniqlashdi. Fizikada bu juda muhim.
Ovoz to'lqinining tarqalish tezligi to'lqinning xususiyatlariga yoki uni hosil qiluvchi kuchga emas, balki u tarqaladigan muhitning xususiyatlariga bog'liq. Ovoz to'lqinlarining bu tarqalish tezligi tovush tezligi deb ham ataladi.Yer atmosferasida, harorat 20ºC, bu soniyasiga 343 metr.
Ovoz tezligi tarqalish muhitiga qarab o'zgaradi va uning muhitda tarqalish usuli uzatish muhitining ayrim xususiyatlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Tarqalish muhitining harorati o'zgarganda, tovush tezligi ham o'zgaradi. Buning sababi shundaki, haroratning ko'tarilishi tebranishlarni tashuvchi zarrachalar orasidagi o'zaro ta'sir chastotasining oshishiga olib keladi. bu to'lqin tezligining oshishiga olib keladi.
Umuman olganda, qattiq jismlarda tovush tezligi suyuqliklarga qaraganda yuqori, suyuqlikdagi tovush tezligi esa gazlarga qaraganda yuqori. Buning sababi shundaki, materiya qanchalik qattiq bo'lsa, atom aloqalarining birlashishi darajasi shunchalik yuqori bo'lib, bu tovush to'lqinlarining tarqalishiga yordam beradi.
Ovozning tarqalish tezligi, asosan, uni tarqatuvchi muhitning elastikligiga bog'liq. Elastiklik - asl qiyofasini tiklash qobiliyatini bildiradi.
Ovoz nima
Ovoz - bosim to'lqini bo'lib, u havo orqali siqilish va tushkunlik orqali tarqaladi. Biz atrofimizda sezayotgan tovush - bu havo yoki boshqa muhit orqali tarqaladigan tebranishlar natijasida hosil bo'ladigan energiyadan boshqa narsa emas, uni odam qulog'iga etib borganda qabul qilish va eshitish mumkin. Biz bilamizki, tovush to'lqinlar shaklida o'tadi.
To'lqinlar - bu ikki nuqta o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqa qilmasdan energiyani bir nuqtadan ikkinchisiga o'tkazadigan muhitdagi tebranish buzilishlari. Aytishimiz mumkinki, to'lqin o'zi o'tadigan muhit zarrachalarining tebranishi, ya'ni havo molekulalarining bo'ylama siljishiga (tarqalish yo'nalishi bo'yicha) mos keladigan tarqalish jarayonidir. Katta siljishli maydon bosim o'zgarishining amplitudasi nolga teng bo'lgan maydonda paydo bo'ladi va aksincha.

Bir uchida karnay, ikkinchi uchida yopiq naychadagi havo to'lqin shaklida tebranadi. Uzunlamasına statik. Ushbu xususiyatlarga ega quvurlarning o'ziga xos tebranish rejimlari. Bu to'lqin uzunligi nol amplitudali nuqta bo'lgan sinus to'lqiniga to'g'ri keladi. Karnay va naychaning yopiq uchidagi egzoz tuguni, chunki havo mos ravishda karnay va trubka qopqog'i tufayli erkin harakatlana olmaydi. Ushbu tugunlarda biz bosimning maksimal o'zgarishiga egamiz, antinod yoki qorin, tik turgan to'lqin.