6-Mavzu. Alisher Navoiy she’riyati va janrlar poetikasi

---

6-Mavzu. Alisher Navoiy she’riyati va janrlar poetikasi. 
Reja: 
1.Navoiyning lirik janrlar taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi. 
Shoirning yoshlik lirikasiga xos janrlar.
2.“Xazoyin ul-maoniy” kulliyotining janr xususiyatlari. G‘azal 
va mustazod janrlari poetikasi. 
3.Musammatlar badiiyati. 
4.Tarkibband, tarji’band, soqiynoma va masnaviy janrlariga 
xos poetik xususiyatlar. 
5.Kulliyotdagi kichik lirik janrlar badiiyati. Ruboiylar, 
tuyuqlar, qit’a va fardlar. 
Alisher Navoiyning turkiy-o’zbek tilida yozgan she`rlari quyidagi 
manba`larda to’plangan. 
 
1. Alisher Navoiy she`rlaridan tuzilgan "Ilk devon". Alisher Navoiy 
she`riyatining noma`lum muxlislari tomonidan tuzilgan "Ilk devon". 
Ta`kidlanganidek, mazkur devon Alisher Navoiyning muxlislari tomonidan
hijriy 870 (1465-1466) yilda tuzilib, Sulton Ali Mashhadiyning go’zal nasta`liq 
xati bilan ko’chirilgan, noma`lum musavvir esa devonning varaqlarini go’zal 
naqshlar bilan bezagan. Devonga nom qo’yilmaganidan uning faksimil (foto) 
nusxasini birinchi marta nashrga (Toshkent: Fan, 1968) tayyorlagan Hamid 
Sulaymon uni "Ilk devon" tarzida nomlagan. Alisher Navoiy ham "Badoe` ul-
bidoya" debochasida uning nomini keltirmaydi: "Xaloyiq orasida ming bayt-ikki 
ming bayt ortuqroq-o’ksukroqkim, o’zlari jam` qilib erdilar, bag’oyat mashhur 
bo’lib erdi" [1-tom, 24]. 
"Ilk devon"da to’rt xil janrdagi she`rlar kiritilgan. Bular g’azal (391), 
mustazod (1), muxammas (1) va ruboiy (41). Ularning jam`i 434 ta bo’lib, umumiy 
hajmi 5871 misrani tashkil etadi. Devon quyidagi matla`li g’azal bilan boshlanadi: 
Iloho, podshoho, kirdikoro, 
Sanga ochug’ nihonu oshkoro. 
Devon quyidagi ruboiy bilan tugaydi: 
Oxir dami umr ista shitob, ey soqiy, 
Tutg’il manga oncha mayi nob, ey soqiy- 
Kim hashrda mast o’lay xarob, ey soqiy 
To anglamay, etsalar azob, ey soqiy. 
Demak, "Ilk devon" Alisher Navoiyning 24 yasharligigacha yozilgan 
asarlarini qamrab olgan. Shunisi borki, hozir "Ilk devon" deb talqin va taqdim 
etilgan nusxa haqiqatan ham Alisher Navoiy muxlislari tomonidan tuzilgan devon 
nusxasimi, degan savol hali uzil-kesil hal qilingan deb bo’lmaydi. Tadqiqotlar bu 
savolga aniq javob topishi mumkin.