667 mustaqillik davrida qatag`on qurbonlari merosini

---

667 
MUSTAQILLIK DAVRIDA QATAG`ON QURBONLARI MEROSINI 
O`RGANISHNING AHAMIYATI 

Raxmatova Muhayyo Elboboyevna 
Qarshi Davlat Universitetining 
Pedagogika Instituti I- kurs magestranti. 
Annotatsiya 
Vatanimiz istiqloli, xalqimizning ozodligi va erkinligi, kelajak avlodlarning tinch 
va farovon hayotini ta’minlash yo‘lida mardona kurash olib borib aziz jonlarini fido 
qilgan, mustabid tuzum davrida qatag‘on qilingan ajdodlarimiz xotirasini 
abadiylashtirish, ularning faoliyati va merosini o‘rganish hamda targ‘ib etish borasida bir 
qator ishlar amalga oshirilmoqda. 
Kalit so`zlar: istiqlol, qatag`on, inson, tarbiya, ma`naviyat, komillik, yodgorlik.
Annotation 
To perpetuate the memory of our ancestors, who sacrificed their lives for the 
independence of our country, freedom and liberty of our people, to fight for the peace and 
prosperity of future generations, to study and promote their activities and heritage. A 
number of works are being carried out on ib. 
Keywords: independence, repression, man, education, spirituality, perfection, 
monument. 
Аннотация 
Увековечивать память о наших предках, отдавших свою жизнь за 
независимость нашей страны, свободу и свободу нашего народа, бороться за мир и 
процветание будущих поколений, изучать и пропагандировать их деятельность и 
наследие Ряд работ были сделаны. 
Ключевые слова: независимость, репрессии, человек, воспитание, 
духовность, совершенство, памятник. 

---

668 
1938 yilning 4 oktabridan 15 oktabriga qadar Toshkent shahrining hozirgi 
«Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmuasi atrofida mingdan ortiq o‘zbeklar NKVD 
xodimlari tomonidan otilgan. Keyinchalik inshootlar qurilishi munosabati bilan 
shahidlarning suyak va xoklari majmua yaqinidagi Oqilota qabristoniga dafn etilgan. 
1990-yillar boshida qabristonda shahidlar xotirasi uchun kichik yodgorlik-lavha 
o‘rnatilgan. Qabristonga dafn etilganlarning shaxsi noma'lum.
«Shu kunlarda o‘zbek millati yetakchilari sovet diktaturasi tomonidan qatag‘on 
etilganiga 80 yil bo‘ldi. Ammo bu dahshatli sana haqida jamotchiligimiz hali ham to‘liq 
ma'lumotga ega emas. Masalan, 80 yil oldin nafaqat eng ilg‘or o‘zbek ziyolilari qatag‘on 
etildi, qolaversa, o‘zbek millatiga mansub bo‘lgan yetakchi harbiylar, ilk yetakchi o‘zbek 
ayollari, yetakchi o‘zbek ulamolari ham jismonan yo‘q qilingandi. Sovetlarning asosiy 
maqsadi bitta edi: o‘zbek millati yetakchilarini, boshqaruvchilarini qirg‘in qilib, millatni 
sovet mustamlakasi tizimiga to‘liq bo‘ysundirish. Bu kunlarda biz nafaqat 80 yil oldin 
bo‘lgan milliy falokatni esga olamiz. 100 yil oldin Turkiston muxtoriyati qulatilgan, 
sovetlar tomonidan uyushtirilgan terroristik harakatlar, Markaziy Osiyoda katta, qizil, 
sovet terrorini boshlab bergandi. 100 yil oldin o‘zbeklar terrorni bilishdi, aynan 1918- 
yilda sovetlar dohiysi Lenin qo‘l qo‘ygan qaror terrorga amal qilish maqsadida qabul 
qilingan edi. 1933-yili, shu kunlardan 85 yil muqaddam esa o‘zbek dehqonlarini qatag‘on 
etish jarayoni yakunlandi, 1935 yilga kelib minglab dehqonlar quloq bo‘lib, Sibirga 
surgun qilindi. Qishloq aholisi pasportdan mahrum etildi. O‘zbekiston aholisining 90 
foizi qishloqlarda yashaganini inobatga olsak, o‘tgan asrning 70- yillarigacha 
o‘zbekistonliklarning ko‘pchiligi o‘z yurtida pasportsiz yashab kelgan, fuqarolikdan 
mahrum qilingan edi.
Sovet davrida o‘sha kunlari qatl etilganlarning xoklari Toshkentdagi 
qabristonlardan biriga yashirincha, nomsiz dafn qilindi. Sovet mustamlakasi qulashi bilan 
bu qabriston nomi oydin bo‘ldi, Toshkent shahridagi Yunusobod tumanida joylashgan 
Oqilota qabristoni, qadimgi qabriston. Mustaqillik yillarida bu qabristonda yodgorlik 
o‘rnatildi. Ammo oxirgi yillarda bu qabristonga jamoatchilik, davlat tomonidan 
tashkillashtirilgan ziyoratlar amalga oshirilmadi. Bu yil esa, birinchi bor tarixda katta 

---

669 
guruh Oqilotaga ziyorat qildi. Ziyoratni mahalliy faollar va xorijda istiqomat qilib 
kelayotgan o‘zbeklar uyushtirishdi. Umid qilamizki, bu ziyorat endi odatga aylanadi va 
jamoatchilik bu tadbirni keng qo‘llab-quvvatlaydi»,- deydi tarixchi Anvar Nazir. 
Jumladan, o‘tgan davrda ushbu yo‘nalishda muhim farmon va qarorlar qabul 
qilindi. Yurtimizda 2001-yildan buyon har yili 31-avgust — “Qatag‘on qurbonlarini yod 
etish kuni” sifatida keng nishonlab kelinmoqda. “Shahidlar xotirasi” yodgorlik majmuasi 
barpo etildi. “Shahidlar xotirasi” jamoat fondi, Qatag‘on qurbonlari xotirasi davlat 
muzeyi hamda hududlardagi oliy ta’lim muassasalari qoshida uning bo‘limlari tashkil 
etildi. 
Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Is’hoqxon Ibrat, Abdurauf Fitrat, 
Abdulhamid Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy kabi ulug‘ ma’rifatparvar ajdodlarimiz 
xotirasiga bag‘ishlangan muhtasham haykallar, muzeylar bunyod etildi, ijod maktablari 
faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Siyosiy qatag‘on yillarida nohaq qurbon bo‘lgan 
yurtdoshlarimizning nomlarini aniqlash, ularning qoldirgan merosini o‘rganish va keng 
jamoatchilikka yetkazishga qaratilgan ilmiy-tadqiqot ishlari, badiiy va hujjatli asarlar 
yaratilmoqda. 
Dunyoda global xavf-xatarlar kuchayib borayotgan hamda milliy o‘zlikni anglash 
va haqiqiy tariximizni tiklash har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etayotgan 
bugungi davrda mustabid tuzum tomonidan shafqatsiz qatag‘on qilingan davlat va jamoat 
arboblari, ilm-fan, madaniyat va san’at, adabiyot namoyandalarining, oddiy kasb egasi 
bo‘lgan minglab yurtdoshlarimizning nomlari va xotiralarini abadiylashtirish, ularning 
jasorati va matonati misolida yosh avlodimizni Vatanimiz va xalqimizga muhabbat va 
sadoqat ruhida tarbiyalash dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. 
Bu boradagi tarixiy ma’lumotlarni xolis va haqqoniy o‘rganish mamlakatimiz 
mustaqilligi qanday og‘ir va mashaqqatli kurashlar bilan qo‘lga kiritilganini, bugungi 
erkin, ozod va obod hayotimizni asrab-avaylab, qadrlab yashash kerakligini yanada 
chuqur anglashga xizmat qiladi. 

---

670 
Xulosa shuki, 
bugungi kunda xalqimizning fidoyi farzandlari, ma’rifatparvar 
ajdodlarimiz hayoti va faoliyati bilan bog‘liq haqiqatni to‘la yuzaga chiqarish, ularga 
nisbatan tarixiy adolatni tiklash, bu boradagi ishlarning ko‘lami va samarasini oshirish 
maqsadida qatag‘on qurbonlari merosini yanada chuqur o‘rganish va ular xotirasini 
abadiylashtirish borasida
xorijdagi turli arxiv, muzey, kutubxona va boshqa ilmiy-
ma’rifiy muassasalar hamda tegishli mutaxassislar bilan hamkorlik qilish, chet eldagi 
mavjud manbalarni izlab topish va o‘rganish, shuningdek, qatag‘on qurbonlari haqida 
yangi badiiy va hujjatli filmlar tayyorlash, xotira kitoblari va fotoalbomlarni nashr etish, 
tashkiliy ishlarni moliyalashtirish masalalari o‘z ifodasini topadi.
Adabiyotlar: 
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi .
08.10.2020-yildagi F- 55 98 –son 
2. Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch” 
3. Rustam Shamsitdinov “Qatag’on qurbonlari” 
4. Nazar Eshonqul “Qatag’on yili” qissa.