7-Mavzu: Ijtimoiy tarmoqlarda axborot xurujlari va tahdidlari

7-Mavzu: Ijtimoiy tarmoqlarda axborot xurujlari va tahdidlari.
“Axborot xuruji” tushunchasi.
1.,,Axborot”, “huruj” va “axborot huruji” tushunchalarining ta’rifini berish.
2.,,Axborot xurujlarining manbalari. Ularning ijtimoiy muhitda amalga
oshish usullari.
3.
Axborot oqimining ortishi, axborot urushlari va axborot terrorizmi kabi
masalalarning ko‘tarilishi.
Axborot ijtimoiy-iqtisodiy, texnologik va madaniy taraqqiyotning muhim
omilidir. Uning jamiyat hayotidagi ahamiyati kundan–kunga ortib, ma’lumotlar bilan
ishlash usullari o‘zgarishi va yangi axborot texnologiyalarni qo‘llash sohalarining
kengayishi kuzatilmoqda. Axborot hajmining borgan sari ko‘payishi XX asrning
ikkinchi yarmidan yaqqol namoyon bo‘la bordi. O‘tgan asrning 70 yillarida axborot
hajmi har 5-7 yilda ikki barobarga ortgan bo‘lsa, 80-yillarda bunday o‘sish har 20 oyda,
90-yillarda esa har yili kuzatilgan
Axborot”, “huruj” va “axborot huruji” tushunchalarining ta’rifini berish va
ularni o‘zaro bog‘lash orqali qo‘yilgan muammoni yanada chuqurroq tushunish,
axborot xavfsizligini ta’minlash masalasining dolzarb ekanligini anglash mumkin.
Axborot so‘zining kelib chiqish tarixiga nazar solsak, u arabcha “axbor”, ya’ni
xabar so‘zidan olingan. Informatsiya esa lotincha informatio so‘zidan olingan bo‘lib,
«tushuntirish, xabar qilish, talqin etish» ma’nolarini anglatadi va namoyon bo‘lish
shakllaridan qat’iy nazar biror narsa haqidagi ma’lumotni o‘zida namoyon etadi.
Amerikalik muhandis, matematik va birinchilardan bo‘lib axborot nazariyasini
yaratgan olim Shennon K. axborotni “oydinlashtirilgan mavhumlik”, - deya ta’riflagan.
Buning ma’nosi shundan iboratki, axborotni qabul qilib inson yangi bilimlar bilan
tanishadi, ilgari mavhum bo‘lgan narsalarni anglaydi, qo‘ygan savollariga javob
topadi. Bu tugamas va doimiy jarayondir.
O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida” gi qonuniga
muvofiq axborot axborotlashtirish jarayonida qo‘llanuvchi axborot resursi sanaladi.
Mazkur malakaviy ish doirasida axborot deyilganida biror manbada qayd
qilinuvchi, omma uchun qiziqarli bo‘lgan va qayta ishlanuvchi faktlar, hodisalar,
voqealar yig‘indisini tushunish maqsadga muvoffiq.
Huruj deyilganida, biror tizimga nisbatan disfunksional yoki uning tartibini
buzishga intiluvchi turli kuchlar va omillar mavjud bo‘lgan holat tushuniladi.
Hurujlarning asosiy maqsadi tizimning faoliyatini tartibsizlik holatini keltirish orqali
buzishdan iborat.
“Axborot huruji” deyilganida muayyan kuchlarning o‘z siyosiy maqsad va
muddaolarini amalga oshirish yo‘lida eng avvalo mafkuraviy omillar, shuningdek,
moddiy va ma’naviy ta’sir o‘tkazish orqali kishilar ongi, qalbiga yot g‘oyalarni
singdirishni, ularning hissiyotlari, e’tiqodi, tuyg‘ulariga ta’sir etishni, turmush tarzi,
mentalitetidagi o‘zgarishlarni amalga oshirishni ko‘zlovchi xatti-harakatlar majmuasi
tushuniladi.
Axborot oqimining ortishi, axborot urushlari va axborot terrorizmi kabi
masalalarning ko‘tarilishi, jamiyatda ommaviy axborot vositalari o‘rnining ortishi,
mehnat faoliyatini texnik axborotlashtirish usullarining keng qo‘llanilishi tufayli
ko‘plab ilmiy va ilmiy-amaliy adabiyotlarda axborot xurujlarining amalga oshish
usullari o‘rganilmoqda. Axborot ta’sirlari kimga ta’sir ko‘rsatish kerakligi va axborot
hurujining maqsadidan kelib chiqqan holda tegishli usullar orqali amalga oshiriladi.
Bularga psixologik usullar (o‘z fikrini singdirish, rag‘bat, majburlash, jazolash,
namuna ko‘rsatish), harbiy usullar (jismoniy zarar yetkazish orqali o‘z fikrini singdirishdir.
Mazkur usullarni mukammal bilgan holatdagina axborot hurujlariga qarshi kurash
yo‘llarini ishlab chiqish mumkin. Globallashuv sharotida dunyoning mafkuraviy
manzarasi hozirda juda murakkablashib ketdi. Unda ta’sir kuchiga ega bo‘lishni eng
maqbul yo‘li sifatida, mablag‘ qancha ketishidan qat’iy nazar yirik axborot
tarqatuvchilik mavqeini egallash ekanligi hozirda sir bo‘lmay qoldi. Jahonda
informasion urush ketayotganini hatto oddiy insonlar ham sezishlari mumkin.
Yuqorida keltirilgan holatlardan kelib chiqqan holda axborot hurujlarini
bartaraf etish hamda ularga qarshi kurashishning asosiy yo‘llari sifatida jamiyatdagi
quyidagi omillarni ko‘rsatish mumkin:
- Kuchli siyosiy boshqaruv va nazorat tizimining mavjudligi (siyosiy omil);
- Fuqarolar huquqlarining kafolati (huquqiy omil);
- Barqaror va farovon turmush (ijtimoiy – iqtisodiy omil);
- Ma’naviy yetuklikni ta’minlovchi ijtimoiy institutlarning shakllantirilishi
(ma’naviy omil).
Umuman olganda axborot hurujlari istalgan jamiyatda kuzatilishi mumkin, ammo
jamiyat hayotining siyosiy, huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy hamda ma’naviy sohalarida
biror salbiy jarayonlar mavjud bo‘lganida ular o‘ta faollashadi, o‘z ta’sir doirasini
kengaytiradi, ularning ta’sir darajasi ortadi. Shuning uchun ushbu muammoni keng
ko‘lamli sotsiologik tadqiqotlar asosida o‘rganish orqali kerakli bo‘lgan vaziyatni
yaxshilovchi hamda mo‘tadillashtiruvchi yechimlarni aniqlashi mumkin.