9-mavzu: Qo'shinlar jangovor qobiliyatini oshirishda ofitserlarning vazifalarini o'rganish

9-mavzu: Qo'shinlar jangovor qobiliyatini oshirishda ofitserlarning vazifalarini o'rganish
Reja:
1.Axloqiy omil tuzilishi va vazifalari.
2.Jangchilar axloqiy kuchlariga jangovar xarakatlarning ta’siri.
3.Qo’shinlar jangovar qobilyatini ta’minlashda ofitserning vazifalari va uni o’rni
Tayanch iboralar: Axloqiy omil, jangovar qobilyat, axloqiy kuch.

Ma’naviy omil ob’ektiv va sub’ektivning dialektik birligini bildiradi. Uning ob’ektiv tomonini ijtimoiy tuzum, ishlab-chiqarish usuli, ijtimoiy munosabatlarning tabiatini aniklaydi. Ma’naviy omil real xatti harakatlarda xulq-atvorda namoyon bo’lishi bilan ham ob’ektivdir. Sub’ektiv tomoni insonga tashki olamning ta’sirlari uning boshida iz koldiradi, unda hissiyotlar, fikrlar, istaklar, irodaning namoyon bo’lishi ko’rinishida, bir so’z bilan aytganda «namunali intilishlar» ko’rinishida aks etadi va bunday ko’rinishda ular «namunali kuchlar» bo’lib koladi.

Urushdagi ma’naviy omilda ijtimoiy ongning o’ziga xos ifodasi sifatida xaqikatni aks etish chukurligini hamda unga kayta ma’naviy ta’sir kuchi va yo’nalishini tavsiflaydigan ikki «katlam» - uni ijtimoiy – g’oyaviy deb atash mumkin – ijtimoiy ongning ikki shakli mantikiy belgilariga ega: siyosiy va ma’naviy. Bu katlamning asosiy belgilari sifatida urushning ijtimoiy – siyosiy va ma’naviy kontseptsiyalari (uning moxiyati, mazmuni, harakteri sabablari va x.z.) vatan va uning qurolli ximoyasi, vatanparvarlik, baynalminallik xaqidagi ma’naviy-siyosiy bilimlar va g’oyalarni dushmanni yakson etishni tashkillashtirishda ajratamiz. Shu erga jasorat, kaxramonlik, mardlik, ahloqiy qat’iylik xaqidagi individual aniklashtiriladigan ishontirishlar tushunchalari hamda zamonaviy urush, qushinlar jang tayyorgarligi va usullarining ma’naviy - siyosiy maksadlarda Vatan ximoyasi uchun barcha ma’naviy va moddiy kuchlarni safarbar etish ma’naviy-siyosiy birlikda , jipslashish zaruriyatidagi ijtimoiy halk extiyojlari aks etiladi. Ijtimoiy va shaxsiy manfaatlar sub’ektiv shakli orkali extiyojlar urushda insoniy intilishlar, istaklarning anik dalillari bo’lib namoyon bo’ladi. Ma’naviy omilning ijtimoiy-g’oyaviy belgilari ilmiylik, mantikiy etuklanganlik va aniklik bilan tavsiflanadi. Ma’naviy omil ijtimoiy-g’oyaviy belgilarining shakllanishi sekin emas, balki ongli maksadlari kechadi. Qurolli Kuchlarda bugungi kunda komandir va siyosiy organlar olib boradi.
Ma’naviy omilning ikkinchi quyi «katlami» - ijtimoiy-psixologik. Uni ahloq ijtimoiy-psixologik belgilari, jangda va kundalik ong darajasida real xaqikatni aks etadigan ba’zi-bir ijtimoiy-psixologik xosilalar tarkib qiladi. Ular maksadli tarbiyaviy ta’sir natijasida shuningdek, ma’lum darajada sekin, atrof muhit, shartlar, anik sabablar ta’sirida xosil bo’ladi.
Bu «qatlam»ga ma’naviy tasavvurlarning murakkab majmuisi, urush xaqidagi taasurotlar, jangovar an’analar, vatanparvarlik hissiyotlar, kishilar kayfiyati, jangovar tajribaning ma’naviy tomoni, harbiy odamlar kiradi. Harbiy faoliyat bilan bo’lg’usida bog’lanib, ular bevosita urushga insonning munosabatini aks etadi, birok nazariy asossiz bu aks chukur va har tomonlama bo’lmaydi. Mazkur katlam belgilari turli mustahkamliylik darajasi bilan tavsiflanadi. His-hayajonlar, kayfiyatlar, fikrlar dinamikdir, deyarli har doim o’z ifodalanish kuchi va to’laligini almashtiradi. An’ana, urf-odat, odatlar esa yanada mustahkamrok, bir xilda.
Ikkala «katlam»ma’naviy omilda albatta, shartli ravishda ajratilgan. Chegarasi harakatchan, «katlamlar» o’rtasida nafaqat o’zaro ta’sir, balki o’zaro tushunish mavjuddir. Armiya ma’naviy omili holatiga g’oyaviy belgilar hal qiluvchi ta’sir ko’rsatadi. Shaxs ongiga kiritilgan Vatan ximoyasi g’oyalari ma’naviy-psixologik hislatlar, hissiyotlar, kayfiyatlarning murakkab birikuvi bilan chambarchas muloqotga kiradi. Siyosiy ma’naviy g’oyalar xuddi bir ma’naviy omil ijtimoiy psixologik «katlam»ga kirib boradi, hissiyot, his-hayajon, odat, fikr, kayfiyat, intilishlarga ta’sir qiladi, ularning fikrini va irodasini harbiy ish, anik vazifani bajarishga etiborini qaratadi, va o’zlari bunda emotsional qirralarga ega bo’ladi. Shunda ma’naviy omilning turli xil belgilari o’zaro ta’sirining muhim jixatlaridan biri mujassam etgan.
Ma’naviy omilning barcha belgilari mustahkam bog’langan. Ularning yo’qligi yoki nuqsoni darhol qo’shin jang qobiliyati, ma’naviy qat’iyligida aks etadi. Masalan iroda hattoki eng kuchlisi, lekin yuksak namunalar bilan yoritilmagan soxta kimmatbaxo bug’im bo’lib qolishi mumkin.
Ma’naviy omil holatiga ilgari ma’naviy tajriba, jangovar an’analar ham ta’sir ko’rsatadi. Bebaxo zebu-ziynatlar kabi ularni asrab-avaylaydilar. Lekin faqat to’plangan bilan tabiiyki qotishmaslik kerak. Agar xayotning tez okimini his qilmasa, armiya shaxsiy tarkibi ahloqiy kuchlariga zamonaviy urush boradigan yangi talablarni o’z vaktida tushunib etilmasa ma’naviy omil ba’zi bir belgilari rivojlanishida to’xtalish, ya’ni orkada qolish sodir bo’lishi mumkin. O’tmish tajribasidan ijodiy foydalanish, ma’naviy siyosiy va psixologik qo’shinlar tayyorgarligiga eskirgan qarashlardan qat’iy ozod bo’lish, doimo shaxsiy tarkib ta’lim va tarbiyasining yangi va mavjud shakl va uslublarini takomillashtirish va kidirish katta ahamiyatli vazifa.
Ma’naviy omilning urushdagi vazifasi ham juda muximdir. – xukumat atrofida O’zbekiston Respublikasi halki va armiyasi, barcha millat fuqarolarining yanada chambarchas jipslashishi kishilar kelgusi ma’naviy-siyosiy birligining mustahkamlanishi. Bu birlik-bizning ko’p millatli davlatimiz butun halklari ijtmoiy-siyosiy umumiyligini ifodalaydigan insoniyat tarixida printsipial yangi holat. U butun dunyo mehnatkashlari manfaatlariga javob beradigan buyuk ideallar tajribasida amalga oshirilishi bilan tasdiqlangan va nihoyat, urushdagi ma’naviy omilning yana bir vazifasi – jangdagi jangchilar bevosita intilishi, harakatlari, xulq atvori sabablarining ahamiyati. Qo’shinlar yuksak ma’naviy holati ularda nima bo’lsa ham jangovar buyruq talablarini bajarishga qat’iylik yaratadi.
Ma’naviy omilning barcha vazifalari shaxsiy tarkib xatti –harakatlari orkali jangovar vaziyatda qo’llaniladi. Bu erdan bo’lim kism va kemalar jangovar harakatlari tashkilotchilari sifatidagi ofitserlar - qo’l ostidagilar raxbari va tarbiyachilariga quyiladigan ulkan mas’uliyat ko’rinib turibdi.
Jangchilar ahloqiy kuchiga jangovar harakatlarining ta’siri ma’naviy omilning jangchilar ahloqiy kuchi ko’rinishlari sezilarli darijada qo’llanilayotgan jangovar harakatlar, texnika va qurolning xususiyatiga bog’liq. Zamonaviy urush, ayniksa ehtimol raketa- yadro urushi bu borada ham bir qancha yangiliklar kiritadi. U kishilar ongi, psixikasi, irodasiga katta ma’naviy - psixologik ta’sir kursatadi.
Bu ta’sir qo’shinlariga eng yangi qurol, mexanizatsiya, avtomatizatsiya va teleboshkaruv vositalarini keng tadbik qilish bilan shartlangan. Moxiyatiga ko’ra har bir jangchi bugun zamonaviy texnika bilan bevosita bog’liq. Doimiy jang kobiliyatini saklash xozirda ko’p holda operatorlar, radist, akustikachilar va x. kabi mutaxasislarning anik va ishonarli harakatlariga bog’liq. Ularning mas’uliyatli ishi jangovar vaziyatda bir xil harakterga ega qat’iy e’tibor fikrni bir joyga to’plash qobiliyatini talab qiladi. Barcha uning turlarida charchovni bartaraf etish, texnik tenglashtirish sharoitda turli mutaxassislarning shaxsiy jipslashishiga erishishning murakkab vazifasi yuzaga keladi. Oxirgisi texnika, asosan, har bir ekipaj raschyot (operatsiyalar umumiy maromi xarakteri va x.k.) a’zosiga umumiy talabni qo’yishida aks etgan psixologik kizikishlar, ma’naviy qirralar, fikrlash darajasi kishilarda turlicha.
Zamonaviy jangovar texnika va qurolni eng yaxshi darajada ishlatish muammosi, shunday qilib insonning ma’naviy-psixologik ishonchliyligi muammosi ham hisoblanadi. 53 ofitserlar, barcha jangchilar ma’naviy psixologik hislatlariga xozir har gapidan yukori talablar quyilmokda. Ular shaxsiy tarkib g’oyaviy va jismoniy chiniqqanligini kuchaytirish, uning jangovar maxoratini oshirishni ko’zda tutadi. Bekorga bizning vaktda qat’iy botir tushunchalari mohir bilimli tushunchalari bilan chambarchas bog’langan. Yukori talabchanlik hissi ichki ma’naviy kayfiyat, sobitkadamlik keng va mustahkam bilim, kunikmalar bilan birgalikda jangda zamonaviy texnikani moxirona tadbik qilishni ta’minlaydi.
Shaxsiy tarkib ahloqiy kuchlariga jangovar harakatlar harakterining o’zi ulkan ma’naviy psixologik ta’sir ko’rsatadi. Tajovuzkorlar odatda birdaniga xujum qilishga harakat qiladi, shuning uchun har bir askar va matrosda dushmanni yakson qilishga doimiy tayyorlikni ishlab chiqish zarur. O’tmishning barcha urushlarida insonlar oxirgi ma’naviy «me’yoriga etkazish» jang jarayonining o’zida bo’lib o’tgan. Endi bunga ishonish mumkin emas, sababi urush hamda boshidan ma’lum bir vaziyatda jangovar harakatlarga so’ngi tez o’tib ketadigan xarakterni berishga qobiliyatli yadro qurolini tadbik qilish extimoli bor. Ahloqiy ong ba’zida sodir bo’layotgani anik aks etishga va otlangan karshi ta’sirni ta’minlashga umummosligi mumkin. Jangning yukori jushqinligi fikrlashning o’ziga xos harakatchanligi tezda «o’ziga kela olish» kobiliyati, extimol ruhiy siqilish g’amgin holatlardan ozod bo’la olish kobiliyatini talab qiladi.
Zamonaviy urushda shaxsiy tarkibning asosiy kismi bevosita o’z oldida dushmanga ega bo’lmasligi mumkin. Ko’pgina hollarda dushman un minglab kilometrlar narida bo’lishi mumkin. Birok biz ilgari bo’lganidek xavfsizlik uchun asos bo’la olmaydi. Ko’pgina jangchilar ayniksa raketa qo’shinlari uchun dushman xuddi bir «mavxum» bo’lib tushiladi. Xattoki o’z harakatlari natijalarini (raketani turgan urnidan , suv osti kemasidan uchirish) jangchi odatda bevosita ko’ra olmaydi. O’xshash qulay qo’l ostidagilarning ongini faol jangdagi harakatga qaratishga (kisman yoki to’liq) komandir orkali erishish mumkin bo’lgan katta emotsional kuchni yuzaga keltiradi.
Yadroviy qurolining juda katta yakson etuvchi xususiyatlari qo’shinlar ommasini zirx ortiga yashirinishga bo’linma qism va qo’shilmalar harakatchanligini oshirishga jangovar tartiblarda bo’linib joylashishni kuchaytirishga majbur qildi. Kism, bo’linma, ekipaj, raschyotlar alohida harakatlarining ahamiyati o’sdi. Bu shunga olib keladiki ko’pgina an’anaviy his etishlar va bog’liqliklar (o’zaro yordam hissi, bevosita o’zaro ta’sir shaxsi, mulokot) bir xillarda bir qancha boshka bevosita ifodalangan hollar bilan almashtiriladi. Harakatlarning aloxidaligi ba’zi bir jangchilarda kisman ajralish noma’lumlik, katta xavf xatar hissini yuzaga keltiradi. Radioktiv va kimyoviy zararlantirishning «ko’zga ko’rinmas» xavf xatari salbiy ta’sirini ham oldindan bilish lozim. O’tmish tajribasi va zamonaviy tadkikodlar shuni ko’rsatadiki, noma’lumliylik, ajralish hissi, agar karshi chegaralarni qabul qilmasa, insonlar ma’naviy ongini yanada ezadi.
Dushman bilan printsipial jixatdan yangi, bugungi kunda ham ma’lum bo’lmagan qurol turlarini tadbik qilinishiga tayyor bo’lish lozim. Bunday kutilmaganlik ayniksa kuchli ma’naviy psixologik ta’sir ko’rsatadi. Marshal A.I.Eremenko gvardiya reaktiv minaotkichlari – «katyusha» deb tanilganlarning birinchi tadbik qilinishi qanday katta ma’naviy psixologik ta’sir ko’rsatganini aytib o’tgan edi. 1941 yil iyulida Rudnya ostonasida: «kunning ikkinchi yarmida reaktiv minalarining kunikilmagan baqirigi xavoni larzaga keltirdi.» Xuddi bir qizil dumli kometalarga o’xshab yuqori minalar otilib ketdi. Tez-tez va qudratli otilishlar qulok va ko’zni oladigan jilvasi xayratga soldi.