Абду+одир шакурий


Download 64 Kb.
Sana04.02.2023
Hajmi64 Kb.
#1165833
Bog'liq
Абдикодир Шакурии


АБДУ+ОДИР ШАКУРИЙ


(1875—1943)
Режа:


1. Кириш
2. Хаёти ва ижоди

Абду=одир Шакурий 1875 йилда Самар=анднинг Ражабамин =ишло\ида бо\бон оиласида ту\илди.


Шакурий эски усулдаги мактабни тамомлаганидан кейин Самар=анд шащридаги мадрасага ы=ишга кирди. Шакурий ызбек ва тожик тилларида ёзган таржимаи щолларида рус гимназиясига бориб, унинг ички тартиб =оидалари ва ы=итиш усуллари билан танишлигини =айд =илади. Шундан кейин ёш муаллимда ыз хал=ининг болалари учун щам шу тартибдаги янги мактаб ташкил =илиш орзуси пайдо былади.
Шакурий дыстлари ёрдамида +ы=он шащрига боради ва у ерда ын кун давомида янги мактабдаги ы=иш-ы=итиш усуллари билан танишади. Самар=андга =айтиб келгач, бу янги усулларни ызи очган мактабда =ыллай бошлайди.
Шакурий дастлаб мактабда ы=ув жищозларини ызгартиради. У усталарга парта ва доскалар буюради. Шу асосда биринчи марта ыз =ишло\и Ражабаминда 1901 йилнинг кузида янги усулдаги мактаб ташкил =илади. У даврларда дарслик ва =ылланмалар былмаганлиги сабабли Шакурий щарфларни доскага ёзиб =ыяр, ы=увчилар эса шуни ыз дафтарларига кычириб ёзар эдилар. Шунингдек, у =исман татар тилида ёзилган китоблардан щам фойдаланар эди.
Шакурий ыз хотираларида татар педагоги Абдулходий Ма=судийнинг «Муаллими аввал», «Муаллими соний» каби дарсликларидан ыз ва=тида фойдаланганлигини кып мартаба эслайди.
Чор щукуматининг мащаллий амалдорлари бу мактабнинг очилишига расман =арши былиб, унинг ы=ув дастурини =атти= назорат =илардилар. Улар мактабда ытиладиган диний дарсликларга щеч =андай тыс=инлик =илмас, аммо дунёвий фаннинг ы=итилишидан ташвишланар эдилар.
Шогирдларининг айтишича, Шакурий =ийинчиликлар билан =ылга киритган ягона глобусни фа=ат махсус ва=тда синфга олиб кирар, бош=а ва=тда эса яшириб =ыяр экан.
Шакурий мактабида тожик ва ызбек болалари бирга ы=итилар эди. Бу ерда тожик тили асосий тил щисобланар, боланинг саводи чи==ач, ызбек ва тожик тилларида ёзилган китоблар ы=итилар эди. Шу билан бир =аторда, ы=увчиларни озарбайжон ва татар адабиёти намуналари билан таништириш ма=садида шу тилларда ёзилган айрим парчалар щам ы=итилар эди. Шакурийнинг таржимаи щолида айтилишича, бу мактабнинг тыли= дастури былган.
У ва=тларда мактабларда +уръони Карим ы=итилар ва ёдлатилар эди. Шунинг учун янги усул мактабларида щам диний китоблар ы=итилар эди, чунки щеч бир ота-она +уръон ёки бирор диний китоб ы=итилмаган мактабга болаларини бермас эди. Шунинг учун мактабларда «Щафтияк» щам асосий ы=иш китобларидан бири щисобланар эди.
Татар педагоги Ма=судий ыз мактаби учун дарсликлар тузганда, араб тили =оидалари ва алфавитини ы=итишга алощида эътибор берган. Шакурий щам ыз мактабида бунга риоя =илганди. Ы=итишдаги бу усул эски мактаблардаги ы=итиш усулларига =араганда савод чи=аришни анча енгиллаштирар эди.
Шакурий ыз ы=увчилар учун бир йилда бир марта имтищон уюштирар эди. Имтищонда у ота-оналар олдида ы=увчилар билимининг натижаларини намойиш =илдирар эди, ота-оналар эса ыз болаларининг =ис=а муддат ичида хат-саводли, щисоб, география ва тиббиётдан маълумотга эга былганини кыриб щайратланардилар.
Шакурий мактабининг шущрати кенг тар=ала бошлади, Ырта Осиёдаги бош=а маърифатпарвар кишиларнинг ди==атини жалб этди.
Жумладан, ызбек адабиётининг асосчиси, буюк шоир, драматург ва педагог Щамза Щакимзода Ниёзий Шакурий очган мактаб билан жуда =изи==ан. У 1909 йилда Шакурий очган мактабини кыриш, унинг имтищонларида =атнашиш учун Самар=андга келади. Бу мактабдаги ы=иш-ы=итиш тартиби ва имтищон натижалари Щамзада яхши таассурот =олдиради. Щамза ва Шакурий бир-бирлари билан дыстлашиб, кып йиллар давомида хат ёзишиб турадилар.
Шуни =айд =илиш керакки, Шакурий фа=ат ы=итувчилик =илиш билангина чекланиб =олмаган, у ыз мактаби учун дарсликлар ёзиб, уларни ыз мабла\лари щисобига нашр =илдирган. Чунки, тожик ва ызбек болаларини татар тилида ёзилган дарсликлар билан ы=итиш катта =ийинчиликлар ту\дирар, бу дарсликлар болалар учун унча тушунарли эмас эди. Шунинг учун, у ы=увчиларга уларнинг она тилида дарсликлар яратиш зарур, деб щисобларди.
Шундай бир шароитда Шакурий болаларнинг ыз она тилида ы=иш китоблари, дарсликлар яратиш заруриятини яхши тушунади. У боланинг ёш хусусиятига мувофи= тарзда ахло=, одоб ва турмуш =оидаларидан дастлабки маълумот беришни кызда тутиб, ана шундай дарсликлар тузишга киришади. Биринчи навбатда, алифбени Шакурийнинг ызи тузди. «Ращнамои савод» («Савод чи=ариш ращбарияти»), деб аталган бу китоб яхши =о\озда настаъли= хати билан ёзилган эди. Шакурийнинг шогирди, ёзувчи Ращим Щошимнинг айтишига =араганда, бу китобда сызлар бы\инларга ажратиб кырсатилган, китоб охирида ы=иш учун кичик-кичик материал берилган экан. Шакурий кып йиллик педагог фаолияти натижасида болаларни ы=итишда «товуш-щарф» методи (щар бир товушни алощида щарф билан ёзиш)нинг =улай ва осон эканлигини ани=лади ва 1913 йилда унинг ращбарлигида ыз шогирдларидан ва Самар=анднинг машщур педагогларидан бири Исматулла Ращматуллаев товуш-щарф усули асосида янги алифбе тузди. Бу китоб Тошкент шащрида нашр =илинди. Бу китоб араб щарфида тожик тилида ёзилган былиб, у кып йиллар давомида савод чи=аришда энг яхши ы=ув =ылланмаси сифатида =ылланиб келинди. Китобнинг кириш =исмида тез ва осонлик билан саводли былиш масаласига оид методик маслащатлар берилади.
«Алифбе таълими» Исматулла Ращматуллаевнинг 10—12 йиллик ижодий ишлари ва унинг устози Абду=одир Шакурийнинг кып йиллик амалий фаолиятининг натижасида яратилди. Улар кып йиллар давомида бошлан\ич таълимнинг турлича методларини =ыллаш, ыз тажрибалари, шунингдек янги усулдаги ы=иш-ы=итиш усуллари ва кыпдан-кып алифбе китобларини ырганиш, умумлаштириш асосида бу китобни туздилар. Алифбе 46 бетдан иборат былиб, тахминан 90 та дарс учун мылжалланган.
Шакурий томонидан 1907 йилда ёзилган иккинчи китоб «Жомеъ ул щикоят» («Щикоялар тыплами»)дир. У =айта тузатилиб, тылдирилиб, 1911 йилда иккинчи марта нашр =илинган. Китоб бошлан\ич мактабнинг иккинчи синфи учун хрестоматиядир.
Етмиш икки бетли бу китобнинг матни нафис =о\озда ани=, чиройли хат билан ёзилган. Биринчи =исмига тарбиявий ащамиятга молик 48 та кичик-кичик щикоялар киритилган. Иккинчи =исмида мумтоз ёзувчиларнинг асарлари ва таржималаридан олинган 15 та шеърий парча берилган.
Китобнинг таълим-тарбиявий ащамияти шундан ибортаки, ундаги ы=ув материалларининг щаммаси болаларда ахло=ий сифатларни шакллантиришга хизмат =илади.
Шакурий томонидан тузилган ва нашр =илинган яна бир китоб «Зубдат ул ашъор» тыплами былиб, унда кып шоирларнинг шеърлари берилган.
Китобдаги янги усул мактабига атаб ёзилган тожик тилидаги шеърда шундай дейилади:
— Эй муаллим, мактабинг тара==иёт топиб, сернур былсин, яхши номинг то абад дунёда машщур былсин. /айрат =ил, токи биз олиму доно былайлик, - ахир, бир савтия усулининг севгучиларимиз, тарбият =ил, щар кишининг хотирини шод =ил. Щар фандан бизга ыргат, биз бащраманд былиб нодонликни нари =увайлик. Гарчи нодон кишилар сенга таъна-ща=орат этсалар щам \ам ема. Албатта, душманлар шармсор былурлар!
Ыша даврдаги =ийинчилик ва тыс=инликларга =арамай, хал=нинг бу соди= дысти, маърифатпарвар педагог Шакурий бутун куч-=увватини янги усулдаги мактаб ташкил =илишга сарф =илди, катта \айрат, зыр щавас билан янги усул асосида ы=иш-ыргатиш тартибларини ырганди, саводга ыргатишнинг энг =улай ва осон усулларини танлаб олди, янги усул мактаблари учун дарслик ва =ылланмалар тузиб нашр =илдирди.
Шакурий дастлаб =излар учун щам янги усулдаги мактаб ташкил =илиб, унда ыз ращбарлигида хотини муаллималик =илар эди. Кейинчалик ы\ил ва =из болалар гурущини бирлаштириб ы=ита бошлайди.
Демак, у Самар=андда янги усулдаги мактабнинг тар\иботчи ва ташкилотчиларидан бири эди. Бу ишда у щеч =андай моддий манфаатни кызда тутмас ва айни чо=да щеч ким унга моддий ёрдам бермас эди.
Абду=одир Шакурий 1917 йил тынтаришига =адар ы=итувчилик фаолияти билан шу\улланди. 1917 йилда Самар=анд шащрининг бир гурущ ил\ор кишилари А.Шакурийнинг педагогик фаолиятининг 15 йиллигини нишонладилар.
1921 йилда Самар=анд шащридаги 13-мактабга мудир =илиб тайинланди. У болаларни тарбиялаш, ы=итишга катта \айрат билан киришди, кып йиллар давомида шу мактабнинг мудири щамда она тили ва адабиёт ы=итувчиси вазифаларида ишлади.
Самар=анд мактабларига Шакурий биринчи былиб мещнат ва муси=а дарсларини киритди. У болаларни =ишло= хыжалик ва бо\дорчилик ишлари билан таништиришдан таш=ари, уларга му=овасозлик, дурадгорлик ва бош=а щунарларни щам ыргатар эди, бу маш\улотлар учун алощида соатлар ажратган эди.
1923 йилнинг бошларида «Правда» газетаси мамлакатимиз быйича энг намунали ил\ор мактаб щамда мощир ва тажрибали ы=итувчилар учун танлов эълон =илди. 1923 йилнинг 8 июлида газетада шу танлов натижалари эълон =илинади. Ана шу ы=итувчилар таркибида республикадаги мактаб ы=итувчиларидан А.Шакурий бор эди. Бош=а ил\ор ы=итувчилар =аторида унинг номи щам «Правда» газетасининг =изил доскасига киритилади щамда пул мукофоти топширилади ва Шакурий ща=ида бир яхши ма=ола эълон =илинади.
Бундан кыринадики, маърифатпарвар педагог Шакурий янги усулдаги мактаблар ташкил =илишда, ы=иш-ы=итишнинг янги тартибларини жорий этиш ва ы=итувчиларнинг катта гурущини тарбиялаб етиштиришда хизматлари жуда катта былган ва газета редакцияси томонидан ю=ори бащоланган.
1925 йилда А.Шакурийнинг ташаббуси билан =ишло= ащолиси ыз мабла\лари щисобига тырт синфли янги мактаб =уриб ишга туширади.

Фойдаланилган адабиётлар рыйхати


1. И.А.Каримов. «Ижобий ишларимизни охирига етказайлик». Т.: Ызб, 1994 й.
2. И.А.Каримов. Ызбекистон XXI аср быса\асида: хавфсизликка тащдид, бар=арорлик шартлари ва тара==иёт кафолатлари. Т.: Ызбекистон, 1997 йил
3. Ибн Халми=он ща=ида. Абу Наср Форобийнинг «Фозил одамлар шащри» китобидан олинди. Т. Абдулла +одирий номидаги Хла= мероси нашириёти,
4. Абу Наср Форобий. Рисолалар. Масъул мущаррир Ызбекистон респебликаси ФА ща=и=ий аъзоси М.М.Хайруллаев. Т. «ФАН», 1975.
5. www.ziyonet.uz
6. www.nur.uz
Download 64 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling