Adabiy tarjima badiiy matnlar tarjimasi uchga bo‘linadi: nasriy asarlar tarjimasi, sheriy asarlar tarjimasi va dramaturgiya asarlari tarjimasi


Download 47.92 Kb.
Sana23.04.2023
Hajmi47.92 Kb.
#1391875
Bog'liq
1.2 badiiy tarjima


ADABIY TARJIMA – 1. Badiiy matnlar tarjimasi uchga bo‘linadi: nasriy asarlar tarjimasi, sheriy asarlar tarjimasi va dramaturgiya asarlari tarjimasi. Adabiy tarjimaga xos bo‘lgan xususiyatlar: a) arxaizm, varvarizm, dislektizm, o‘zlashma so‘zlarning keng qo‘llanilishi. Asliyatga tarjima tilidagi til birliklarining ko‘pincha uslubiy jihatdan muqobil kelishi. Asliyatdagi personaj tilida qo‘llanilgan dialektizmlarni aynan (so‘zma-so‘z) o‘girish imkoniyati bo‘lmaydi; b) asliyat tilidagi matnda ko‘plab replika (luqma) lar qo‘llaniladi. Ularga tarjima tilida maxsus izohlar berish zarurati bo‘ladi; c) asliyat matnida tuzilgan gaplar ham murakkab tuzulishga ega bo‘lib, turlicha semantik-uslubiy ahamiyat kasb etadi; d) faqat asar muallifi yashab turgan geografik muhitga oid so‘zlar qo‘llaniladi. Asliyat milliy bo‘yoqqa ega bo‘ladi; e) matnda asliyat muallifi yashagan tarixiy davr aks ettiriladi. Bunday hollarda tarjima zamonaviy o‘quvchi o‘qiydigan tilga yaqinlashtiriladi. Qarang: badiiy tarjima. Olm.: literarische Uebersetzung. Ing.: literary translation. Rus.: литературный перевод.1

1. Lexical substitutions. 1) In substitutions of lexical units words and stable word combinations are replaced by others which are not their equivalents. More often three cases are met with: a) a concrete definition —replacing a word with a broad sense by one of a narrower meaning (He is at school. —У мактабда ўқийди.—OH УЧИТСЯ В ШКОЛЕ; He is in the army. — У армияда хизмат киляпти; OH СЛУЖИТ В АРМЕ; b) generalization —replacing a word with a narrow meaning by one with a broader sense: a navajo blanket—жун адёл, индейское одеяло; c) an integral transformation (How do you do! — Caлом! — Здравствуйте!). 2) Antonymous translation is a complex lexico-grammatical substitution of a positive construction for a negative one (and vice versa), which is coupled with a replacement of a word by its antonym when translated (Keep off grass — Maйca ycтидан юрманг —Не ходите по траве)

Бадиий матнга лингвокультурологик ёндашув ва уни талқин қилиш бадиий дискурснинг маданий жиҳатдан белгиланган идиоэтник, маданий фарқ туфайли юзага келадиган тўсиқларни аниқлаш ва бартараф қилиш имконини беради (Учашева 1998,5). Австрия матнларини руслар ва австрияликлар томонидан талқин қилиш тажрибаси ҳикояларнинг факатуал мазмунини бошқа мадният реципиентлари томонидан тўғри аниқлаганларини, уларнинг матннинг идиоэтик компоненларига эмоционал реакцияси эса тил соҳибларининг рекцияси нисбатан пастроқ ва кучсизроқ эканини кўрсатди. Таклиф этилган қийинчиликлвар таснифи (лексик-семантик, коммуникатив-прагматик фрейм тўсиқлари, маданий фонд тўсиқлари) ҳамда матнни талқин қилиш стратегияси уларни компенсация қилиш механизмини шакллантиришга ёрдам беради. (Учашева 1998, 21).2

3ANTONOMIK TARJIMA – (antonimi - grek. ant (i) protiv+onomaniya) - shakli bir-biriga zid, ammo ma`nolari monand birikmalarga asoslangan tarjima. Masalan, rus tilida "nima bo`lsa ham shu bo`lsin", "mening parvoyimga kelmaydi" degan ma`noda хоть трава не расти degan frazeologik butunlik ishlatiladi. Uni o`zbek tiliga menga desa g‟ovlab ketsin deb o`giriladi. Demak, rus tilida "menga desa o`t o`ssin" desa, o`zbek tilida "g‘ovlab ketsin". Birikmalar aks ma`noda o`girilgan bo`lsa ham mazmunlari bir-biriga monanddir. Olm.: antonymische Uebersetzung. Ing.: antonymic translation. Rus.: антономический перевод

И.А.Алексеева матнни мулоқат бирлиги деб ҳисоблайди ва уни матн турига кўра иккита катта гуруҳга бўлади: лингвистик транслатологик (Алексеева: 2008, 21-22). Мазкур муаллиф матннинг маданият билан боғлиқ хусуситлари ва тарихи ҳақида қуйидагиларни ёзади: “история типов текста – это история их формирования и дифференциации. При этом с самого начала намечается тенденция к их надкультурной универсальности; типы текстов оказываются общечеловеческой реализацией потребности в коммуникации. Древние типы текста – а к таковым мы можем отнести сказку, долговую расписку, заклинание и т.п. – известных у разных народов, вне зависимости от специфики их культуры и языка. Позже, когда формируется художественная литература и её жанры, также появляются разновидности текстов, по поводу которых приняты особые «правила игры»: это есть литературные жанры. Их конвенциональные признаки связаны с спецификой художественного отражения действительности в определенных формах, и та же быстро преодолевают национально-культурную обособленность, становясь интеркультурными текстовыми явлениями.” (Алексеева, 2008, 23-24). Қисқаси, фонема, морфема, сўз, сўз бирикмаси ва гаплардан ташкил топган ва айни миллат вакили томонидан ёзилган ёки тузилган матн миллий хусусиятлар билан тўйдирилган сўз, сўз бирикмалари ва гаплардан ташкил топади ва мавзуга оид миллий колорит ва хусусиятларга эга бўлган бирликлар ёрдамида миллатга оид, унинг турмуш тарзи, урф-одати, анъаналари, удумлари ва шу кабилари муайян услуб ёки жанрда баён этилади. Матнда қўлланган баён қилиш усули ҳам турли миллатда бир-бирига ўхшамайди ва аксарият жиҳатлари билан фарқ қилади.


Badiiy tarjima − badiiy asarlar − nasriy, she’riy, dramatik asarlar tarjimasi. Tildan muqobil vositalar izlab topish va tanlash xususiyatiga egaligi jihatidan har qanday tarjima ijodiy xarakter kasb etadi, lekin tilning ifodaviyligi bilan chambarchas bog‘liqligi va badiiyat qonuniyatlariga bo‘ysunishi tufayli badiiy tarjima san’at hisoblanadi. Shuning uchun badiiy tarjima til bilgan har qanday mutaxassis shug‘ullanib ketaveradigan soha emas, unga shoirlar, yozuvchilar, adabiyotshunoslar va badiiy tab’dan bobahra kishilargina qo‘l uradilar.i
Badiiy tarjimaga berilgan ta’riflardan shu kurinadiki u bir nechta prinsiplarga ega. Qolaversa sohaning tarjimon oldiga qo‘yadigan shart va talablari ,asosiy qonun-qoidalari mavjud Quyida ulardan bir nechita asosiylarini sanab o’tamiz:
1 tarjima tili har jihatdan asliyat tiliga mos bo‘lishi;
2 uni ijodiy aks ettira olishi;
3 milliy shakli va ruhini saqlashi;
4 muallif uslubini qayta yaratishi;
5 asarning nafaqat g‘oyaviy mazmuni, balki estetik ma’nosini ham tiklashi;
6 tarjimon nafaqat til bilishi, ayni paytda tarjima qilish iste’dodiga ham ega bo‘lishi kerak.

1 Zohid Sadiqov, Dilrabo Abdurahmonova TARJIMASHUNOSLIK TERMINLARINING KO’PTILLI LUG’AT-MA’LUMOTNOMASI (o’zbek, olmon, ingliz, rus tillari) Namangan - 2017

2 ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ ЖАҲОН ТИЛЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ ТАРЖИМОНЛИК ФАКУЛЬТЕТИ ИНГЛИЗ ТИЛИ ТАРЖИМА НАЗАРИЯСИ ВА АМАЛИЁТИ КАФЕДРАСИНИНГ “ТАРЖИМАШУНОСЛИКНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ: ТАРЖИМА НАЗАРИЯСИ ВА АМАЛИЁТИ, ТАРЖИМА ТАРИХИ, ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЯ ВА ТУРИЗМ СОҲАЛАРИНИНГ УЗВИЙ БОҒЛИҚЛИГИ” мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман метариаллари ТЎПЛАМИ (12 ноябрь 2019 йил 12 -13 bet

3 Zohid Sadiqov, Dilrabo Abdurahmonova TARJIMASHUNOSLIK TERMINLARINING KO’PTILLI LUG’AT-MA’LUMOTNOMASI (o’zbek, olmon, ingliz, rus tillari) Namangan – 2017 9-10 betlar

i ERGASH OCHILOV NILUFAR XODJAYEVA TARJIMA NAZARIYASI (O‘QUV QO‘LLANMA) Toshkent – 2020 152-b



Download 47.92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling