ADABIYOT bu har bir inson qalbiga samimiyat yog’dusini taratuvchi va hayot yo’lini nurafshon qiluvchi mash’aladir. KOMPOZITSIYA - Kompozitsiya (lat. Compositio - tarkib, qurilish, tuzilish) deganda, tasvirlanayotgan birliklarning va nutq vositalarining badiiy asar matnidagi o’zaro bog’liqligi va joylashish (o’rinlishish) tartibi tushuniladi. U o’zida personajlar (sistemasi)ni joylashtirishni, syujet epizod (gr. epesodion-begona, aloqasiz)larini taqqoslashni, voqea haqidagi tartibli xabarni tasvirlash usullarining o’zgarishini, tasvirlanayotgan detallar va ifoda-tasvir vositalarining muvofiqligini, asarning qism, bob, bo’lim, band, parda, ko’rinish va sh.k. bo’linishini jamg’aradi. Agar siz birinchi bobda devorda miltiq osilib turibdi desangiz, ikkinchi yoki uchinchi bobda o’sha miltig’ingiz, albatta, otilishi kerak” (A.P.Chexov). Ana shu saboq-kompozitsiyaning bosh qonunidir, unga bo’ysingan yozuvchi o’z g’oyaviy-estetik niyatiga xizmat qilmaydigan bironta tasvirni, bironta tafsilotni, bironta detalni, bironta so’zni, hattoki, bironta tinish belgisini kiritmaydi.
- Ma’lumki, kompozitsiya syujetdan kengroq hodisa sanaladi, chunki u syujetni ham, syujetdan tashqarida qoluvchi vositalarni ham o’zida jamg’aradi. Syujetdan tashqarida qolgan badiiy unsurlar - kompozision vositalar deb yuritiladi va ularning barchasi asarning birbutun va mukammal bo’lishiga xizmat qiladi. Shuning uchun ham kompozitsiyani adabiy asarga tugallik va yaxlitlik baxshida etuvchi, yakunlovchi adabiy-badiiy shakl deb yuritadilar.
Badiiy asarda syujet unsurlari va kompozitsion tamoyillar
|
Syujet tiplari
Kompozitsiya tamoyillari
Syujet unsurlari
Voqealar rivoji
Kul'minatsiya
Echim: prolog va epolog
Retrospektiv syujet
Konsentrik syujet
Assotsiotiv syujet
Asar sarlavhasi
Epigraf
Qistirma epizod
Lirik kirish, chikinish hamda xotima
Peyzaj-tabiat tasviri
Uy-joy jihozlari va badiiy
Qoliplash
Tugun
Eskpozitsiya
Do'stlaringiz bilan baham: |
