Anotatsiya. Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot va raqamli texnologiyalar hayotimizni barcha jabhalarini qamrab olmoqda,shuningdek mamlakat rivoji uchun yetakchi ta’sir ko’rsatmoqda

Raqamli iqtisodiyot kelajak yo’li
Safarov Azizbek Azim o`g`li
Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti
Talabasi
Anotatsiya. Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot va raqamli texnologiyalar hayotimizni barcha jabhalarini qamrab olmoqda,shuningdek mamlakat rivoji uchun yetakchi ta’sir ko’rsatmoqda.Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyotni vujudga kelishi, jahon iqtisodiyoti va insonlar hayotiga ta’siri, raqamli texnologiyalar yutuqlari va kamchiliklari tahlil qilingan.
Kalit so’zlar: Raqamli iqtisodiyot,elektron tijorat,iqtisodiyot,bulutli hisoblash,sun'iy intelekt,raqamli texnologiyalar,texnologiya, kiberxavfsizlik, raqamli platforma.
Аннотация. Сегодня цифровая экономика и цифровые технологии охватывают все стороны нашей жизни, а также оказывают ведущее влияние на развитие страны.В данной статье анализируется возникновение цифровой экономики, ее влияние на мировую экономику и жизнь людей, достижения и недостатки цифровых технологий.
Ключевые слова: цифровая экономика, электронная коммерция, экономика, облачные вычисления, искусственный интеллект, цифровые технологии, технология, кибербезопасность, цифровая платформа.
Annotation.Today, the digital economy and digital technologies cover all aspects of our lives, and also have a leading effect on the development of the country. This article analyzes the emergence of the digital economy, its impact on the world economy and people's lives, the achievements and shortcomings of digital technologies.
Keywords: Digital economy, e-commerce, economy, cloud computing, artificial intelligence, digital technologies, technology, cyber security, digital platform.
Bugungi kunda “raqamli iqtisodiyot” atamasi hayotimizda juda ko’p qo’lanilmoqda. Aytish joizki rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda raqamli iqtisodiyot ularning rivojlanishining yetakchi yo’nalishlaridandir. Raqamli iqtisodiyot - bu xo'jalik faoliyatini yuritishning bir turi bo'lib, bunda ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishdagi asosiy omil raqamlar ko'rinshidagi ma'lumotlar bo'lib, katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash va shu qayta ishlash natijasini analiz qilish yordamida har xil turdagi ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish, texnologiyalar, qurilmalar, saqlash, mahsulotlarni yetkazib berishda oldingi tizimdan samaraliroq yechimlarni tatbiq qilishdir. Boshqacha qilib aytganda, raqamli iqtisodiyot bu onlayn xizmat ko'rsatish, elektron to’lovlarni amalga oshirish, internet savdo, kraudfanding va boshqa turdagi sohalar, raqamli kompyuter texnologiyalarini rivojlanishi bilan bog'langan faoliyatdir.
Raqamli iqtisodiyot hayotimizda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki texnologiya kundalik ishlarimizning deyarli barcha jabhalariga kirib bordi. Raqamli iqtisodiyot zamonaviy jamiyatda yashash, ishlash va o‘zaro munosabatlarimizda sezilarli o‘zgarishlarga olib keldi. Texnologiya kundalik hayotimizning barcha jarayonlarida, jumladan, qanday muloqot qilishimiz va ma’lumotlarga kirishimizdan tortib, qanday xarid qilishimiz, sayohat qilishimiz va o‘zimizni ko‘ngil ochishimizgacha bo‘lgan vaqt davomida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli iqtisodiyot deganda jismoniy shaxslar, korxonalar, qurilmalar, ma'lumotlar va jarayonlar o'rtasidagi milliardlab kundalik onlayn ulanishlar va axborot almashinuvlar natijasida yuzaga keladigan iqtisodiy faoliyat tushuniladi. U elektron tijorat, onlayn bozorlar, raqamli marketing, ijtimoiy media, mobil toʻlovlar, kriptovalyuta, sunʼiy intellekt va boshqa internetga asoslangan faoliyatlarni oʻz ichiga oladi. Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek “Taraqqiyotga erishish uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini egallashimiz zarur va shart. Bu bizga yuksalishning eng qisqa yo’lidan borish imkoniyatini beradi. Zero, bugun dunyoda barcha sohalarga axborot texnologiyalari chuqur kirib bormoqda. Albatta, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish kerakli infratuzilma, ko’p mablag’ va mehnat resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bo’lmasin, bu ishga bugun kirishmasak, qachon kirishamiz! Ertaga juda kech bo’ladi”¹.Davlat va jamiyat boshqaruvi, ijtimoiy sohada ham raqamli texnologiyalarni keng joriy etib, natijadorlikni oshirish, bir so’z bilan aytganda, odamlar turmushini keskin yaxshilash mumkin. Mamlakatimizda “Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasiga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarini raqamlashtirish, davlat axborot tizimlari va elektron xizmatlarni joriy etish, shuningdek, raqamli texnologiyalardan keng foydalanishni ta’minlash bo‘yicha xalq ta’limi, davlat xizmatlari, sud, moliya va bank tizimida kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. ²Raqamli iqtisodiyotda kompaniyalar osonlik bilan yangi mijozlarga erishishlari va o'z bozorlarini kengaytirishlari mumkin, iste'molchilar esa ko'proq qulaylik va kengroq tovar va xizmatlardan foydalanishlari mumkin. “Raqamli texnologiyalar nafaqat mahsulot va xizmatlar sifatini oshiradi, ortiqcha xarajatlarni kamaytiradi. Shu bilan birga, meni juda qattiq tashvishga soladigan va bezovta qiladigan eng ogʻir illat – korrupsiya balosini yoʻqotishda ham samarali vositadir ” ³- Prezidentimizning mazkur soʻzlari raqamlashtirish nafaqat iqtisodiyot tarmoqlarida tejamkorlik va samaradorlikni taʼminlashi, balki korrupsiya va qora iqtisodiyotga qarshi kurashish uchun samarali vosita sifatida qayd etilishi bilan ahamiyatlidir. Iqtisodning yuksalishi tadbirkorlar uchun yanada moslashuvchan ish tartibi va yangi imkoniyatlarni taqdim etdi. Biroq, raqamli iqtisod shuningdek, kiberxavfsizlik xatarlari, maxfiylik muammolari va ish joyini almashtirish ehtimoli kabi yangi muammolarni ham keltirib chiqaradi. Umuman olganda, raqamli iqtisodiyot hayotimizga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi va uning o‘sishi va rivojlanishi kelajagimizni shakllantirishda davom etadi. Raqamli iqtisodiyot so'nggi yillarda ko'plab yutuqlarga erishdi. E'tiborlilaridan ba'zilari quyidagilardir:
1. Elektron tijorat: Elektron tijorat odamlarning xarid qilish usulini inqilob qildi. Mijozlar endi mahsulotlarni dunyoning istalgan nuqtasidan sotib olishlari va ularni ostonasiga yetkazib berishlari mumkin.
2. Mobil toʻlovlar: mobil toʻlovlarning oʻsishi odamlarga naqd pul yoki jismoniy kartalarsiz tranzaksiyalarni amalga oshirishni osonlashtirdi.
3. Sun'iy intellekt va mashinani o'rganish: Sun'iy intellekt va mashinani o'rganish sohasidagi yutuqlar odamlar tomonidan ilgari bajarilgan ko'plab vazifalarni avtomatlashtirish imkonini berdi, natijada samaradorlik va xarajatlarni tejash imkonini berdi.
4. Bulutli hisoblash: Bulutli hisoblash yordamida jismoniy shaxslar va korxonalar dunyoning istalgan nuqtasidan maʼlumotlarni saqlashi va ulardan foydalanishi mumkin, bu hamkorlik va samaradorlikni oshiradi.
5. Ijtimoiy media: Ijtimoiy media platformalari jismoniy shaxslar va korxonalar uchun ulanish va kengroq auditoriyani qamrab olish uchun imkoniyatlar yaratdi.
Ushbu yutuqlar iqtisodiyotga katta ta'sir ko'rsatdi hamda jismoniy shaxslar va korxonalar uchun o'sishi va rivojlanishi uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari ko'p bo'lsa-da, ba'zi mumkin bo'lgan kamchiliklar ham mavjud, jumladan:
1. Ish joyini almashtirish: Avtomatlashtirish va sun'iy intellekt keng tarqalgani sayin, ba'zi ish o'rinlari eskirib qolishi va ba'zi ishchilar uchun ishsizlikka olib kelishi mumkin.
2. Kiberxavfsizlik xatarlari: Raqamli texnologiyalarga bo‘lgan ishonchning ortishi jismoniy shaxslar va korxonalar uchun xavf tug‘diradigan kiberhujumlar xavfini ham keltirib chiqaradi.
3. Raqamli tafovut: barcha odamlar yoki hududlar internetga yoki kerakli texnologiyaga teng kirish imkoniga ega emas, bu esa raqamli iqtisodiyotda tengsiz ishtirok etishga olib keladi.
4. Maxfiylik bilan bog'liq muammolar: Shaxsiy ma'lumotlar shaxslarning to'liq tushunchasi yoki roziligisiz to'planishi va ishlatilishi mumkin, bu esa maxfiylik buzilishiga olib kelishi mumkin.
5. Iqtisodiy tengsizlik: Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari barcha shaxslar va jamoalar o‘rtasida teng taqsimlanmasligi mumkin, bu esa iqtisodiy tengsizlikning yanada kuchayishiga olib keladi.
Dunyo tajribasini o'rganish natijasida shu narsa aniq bo'ldiki, raqamli iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda raqamli iqtisodiyotda davlat(hukumat) bozor "o'yin" qoidalarini o'yinning barcha ishtirokchilari uchun belgilaydi va bunda davlatning eng muhim vazifasi sifatida o'yin ishtirokchilari uchun bir xil, teng huquqli va imkoniyatli sharoit yaratib berish hisoblanadi⁴. Ya'ni, bozorda katta kompaniya bo'ladimi yoki kichik biznes, ular teng huquqli hisoblanadi. Ularga bir xil imkoniyatlar beriladi. Davlat qoidalarga amal qilinishi va oxir oqibatda oddiy iste'molchi sifatli, zamonaviy xizmat yoki mahsulot olishi ta'minlanadi. Demak, raqamli iqtisodiyot rivojlanishi uchun davlat hamma uchun teng sharoit yaratib berishi, iloji boricha bozor qoidalari, qonunlar, shartnomalar shaffof bo'lishi, qonunlar bozor talabidan kelib chiqqan holda(ya'ni bozordagi rivojlanish tendensiyalarini oldindan aniqlay olishi va kerakli normativ hujjatlarni qabul qilishi) o'yin ishtirokchilari uchun erkinlik berishi zarur.