Antonimlar (Qarshi ma’nodoshlik) elib buxdu uz

---

17.02.2023, 00:41
Antonimlar (Qarshi ma’nodoshlik)
https://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/12863-antonimlar-qarshi-ma-nodoshlik
1/5
Antonimlar (Qarshi ma’nodoshlik)
elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/12863-antonimlar-qarshi-ma-nodoshlik
Reja
1. Antonimlar va ularning hosil bo‘lish yo‘llari.
2. Antonimlarning turlari.
3. Paronomiya hodisasi haqida
Tayanch so‘z va iboralar
1. antonim 11. zid ma’nolik
2. antoniiya 12. paronimlar
3. lug’aviy antoniiya 13. paronimiya
4. leksik antonimiya 14. bosh (to‘g’ri) ma’no
5. grammatik antonimiya 15. hosila (ko‘chma) ma’no
6. frazeologik antonimiya 16. semantik komponent
7. ot antonimlar 17. sema
8. sifat antonmilar 18. qarama-qarshi ma’no
9. to‘liq antonimlar 19. shakliy munosabat
10. yarim antonimlar 20. ma’noviy munosabat 21.
antonimik juftlik.
 
1. Antonimlar va ularning hosil bo‘lishi
Olamdagi narsa va hodisalarni kuzatsangiz, ular taraqqiyotining asosida muntazam
qarshiliklar, ziddiyatlar yotganligining guvohi bo‘lishingiz mumkin. Қarama-qarshiliklar
qonuni dunyo taraqqiyotining asosiy mezonlaridan biri sanaladi. Turgan gapki, bu
qarama-qarshiliklar tilda ham o‘z aksini topgan. YAxshilik bilan yomonlik, oqlik bilan
qoralik, yorug’lik bilan qorong’ilik o‘rtasidagi ziddiyatlar asosida son-sanoqsiz qarama-
qarshiliklar yuzaga kelganki, ularni ifodalash uchun har bir holatda alohida til birliklari

---

17.02.2023, 00:41
Antonimlar (Qarshi ma’nodoshlik)
https://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/12863-antonimlar-qarshi-ma-nodoshlik
2/5
jalb qilingan. Bu esa o‘z navbatida tilda yangi bir hodisaning paydo bo‘lishiga olib kelgan.
Bu til hodisasi antonimiya, qarama-qarshi ma’noli so‘zlar esa antonimlar atamasi bilan
yuritiladi. Antonimiya so‘zi grekcha anti-zid, onyma—nom so‘zlaridan olingan.
Antonimiya hodisasini belgilashda tilshunoslikda bir-biriga to‘g’ri kelmaydigan, zid
fikrlar ham yo‘q emas. Har qanday qarama-qarshi turgan so‘zlarni antonimlar sifatida
talqin qilish ham o‘rinli emas. Masalan, oq-qora, baland-past, sekin-tez so‘zlaridagi
qarama—qarshi ma’nolar yaqqol sezilib turibdi. Ularda har ikki jihat: ham ifoda plani,
ham mazmun plani bir - biriga zid qo‘yilgan. SHunga ko‘ra ularni lug’aviy antonimlar
deyish mumkin.
Ko‘rinib turibdiki, antonimiyada ikkita til birligi ishtirok etmoqda. Biri ikkinchisi
ifodalagan ma’noniig aks ma’nosini, teskarisini ifodalamoqda. Ikki til birligi orasidagi
ma’noviy munosabat antonimiya hodisasini keltirib chiqarmoqda. Ikkisi birgalikda
antonimik juftlikni tashkil qilmoqda.
Tol-terak, opa-singil, aka-uka ko‘rinishlarida ham o‘ziga xos ziddiyatlar bor, lekin ularni
antonimlar deb bo‘lmaydi. Sababi antonimiya hodisasini belgilaganda ikki til birligi
o‘rtasidagi semantik tuzilishga, ulardagi semalarning ziddiyatiga alohida e’tibor qilinadi.
Leksik ma’no (semema) muayyan komponentlardan semalardan tashkil topgan bo‘ladi.
Antonimik juftlikni tashkil qilayotgan umumiy semalar ichida shu hodisani yuzaga
chiqaruvchi bitta differentsial sema ham mavjud bo‘ladiki, shu sema asosida narsalar bir-
biriga zidlanadi. Masalan, ikkita ko‘ylak material, bichim, tikuvchi, iste’molchi semalari
bo‘yicha bir xil bo‘lishi mumkin, ammo rang semasida ulardan bittasi oq, bittasi qora
bo‘lsa, mana shuning o‘zi ularni bir-biriga zidlash uchun kifoya qiladi. YOxud ikkinchi
holatda rang semasi ham bir xil bo‘lib razmer semasida biri tor, ikkinchisi keng bo‘lsa
ham antonimiya hodisasi kelib chiqadi. Demak, differentsial semalar asosidagina
antonimiya hodisasi kelib chiqar ekan.
Odatda belgini bildiruvchi so‘zlar orasida farqlar yaqqol sezilib turadi:
baland-past, katta-kichik, uzun-qisqa, achchiq-shirin, tungi-kunduzgi kabi.
Ba’zan ot bilan ot, sifat bilan sifatdosh ham antonimik juftlikni hosil qilib qolishi
mumkin: er-xotin, o‘g’il-qiz, xom-pishgan, o‘tkir-o‘tmas.
Antonimlarni tahlil qilgan olimlar ular orasidagi ziddiyatlarda quyidagilar yotganligini
ta’kidlaydi.
1. Gradual (darajalangan), koordinatsiya qilingan qarama-qarshiliklar: baland-past, toza-
iflos, arzon- qimmat kabi.
2. Konversiya, ya’ni bir so‘z turkumidan ikkinchi so‘z turkumiga o‘tgan so‘zlardagi
qarama-qarshiliklar: yosh-qari, katta-kichik, urush-tinchlik (sifatdan, fe’ldan otga o‘tish
holati mavjud)

---

17.02.2023, 00:41
Antonimlar (Qarshi ma’nodoshlik)
https://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/12863-antonimlar-qarshi-ma-nodoshlik
3/5
3. Ikkilangan, ya’ni bir tushunchaning dixotolik holatiga asoslangan ziddiyatlar tuzli-
tuzsiz, aqlli-aqlsiz, o‘rinli-noo‘rin singari.
Demak, antonimlardagi ma’no ziddiyatini ochib berish uchun ularni qismlab, ya’ni semik
tahlil qilish lozim. Ularni tashkil etgan barcha belgilar majmui-ideografik semalar ichidan
differentsial semani ajratgan taqdirimizdagina antonimiya hodisasini anglashimiz,
topishimiz mumkin.
Antonimiyani hosil qilayotgan semalar belgilar strukturasiga semantik komponent
deyiladi.