Aqliy hujum savollari

Aqliy hujum savollari:
1. Sabzavot ekinlari qanday usullarida ekiladi?
2. Qatorlab ekilganda oziqlanish maydoni qanday hisoblanadi?
3. Pushtalab ekilganda oziqlanish maydoni qanday hisoblanadi?
4. Bir gektar maydondagi tup soni qanday aniqlanadi?
Javoblar
1. Sabzavot ekinlari turiga, ekish muddatiga, to’g’ri joyiga, hosildan foydalanish yo’nalishiga va boshqa sharoitlarga qarab quyidagi usullarda ekiladi:
1. Sochma usul. Sochma qilib ekish usulidan ko’chat yetishtirishda, shuningdek, ochiq yerlarda ko’kat ekinlar o’stirishda foydalaniladi.
2. Qatorlab yoppasiga ekish yoki sochma usul. Qatorlab yoppasiga ekishda no’xat, gorox, har xil ko’kat ekinlar urug’i don, sabzavot seyalkalarida qator oralarini 13-15 yoki 26-30 sm (soshniklar oralatib) qatorlarga yoppasiga ekiladi. Bu usulda piyoz, ildizmevali ekinlar ham o’stiriladi.
3. Lenta usuli. Lenta usulda ekish qo’llanilganda o’simliklar orasi kalta ikki-olti kichik qatorlardan iborat lentasimon usulda joylashtiriladi, lentalarning orasida esa ancha keng oraliq qoldiriladi. Ildizmevali sabzavotlar, piyoz, ko’kat ekinlar uchun kichik qator oralig’i 10-20 sm, lentalar oralig’i 40-60 sm: bodring, poliz ekinlari uchun qatorlab, qator oralig’i 60-90 sm, poliz ekinlarida esa pushta (lentalar) oralig’i 120-360 sm. Bu uzun palakli ekinlarni ba’zan poyada bir nechta o’simlik qoldirib ekiladi. Bunday usuldagisini qo’sh qatorlab lentasimon-uyalab ekish usuli deyiladi.
4. Qatorlab ekish usuli. Qatorlab ekish usulida o’simliklar qatorlab, bir-biridan bir xil masofada oralatib joylanadi. Ko’pincha, karam, kartoshka, boyimjon, qalampir, ertagi pomidor na­vlari va boshqalar qatorlab ekiladi.
5. Ikki (qo’sh) qatorli uyalab yoki pushtalab ekish usuli. Ikki qatorlab uyalab yoki pushtalab ekish usuli poyasi yotib o’sadigan (po­mi­dor) yoki yer bag’irlab o’sadigan (poliz ekinlari, bodring) ekin­lar uchun qo’llaniladi. Bunda o’simliklar keng (1,5 - 4 m) pushta­larning har ikki tomoniga ekiladi. Keng qatorlab ekishda pushta olishning ikki xil usuli bor. Birinchi holatda, katta traktor okuchnigi va ka­navoko­patelda 1,5-4 m oraliqda keng (80-90 sm) va chuqur (40-45 sm) egatlar olinib, bularning har ikki tomoniga ekin ekiladi. Ekin­larni mexa­nizmlar yordamida parvarishlash uchun qulay bo’lgan ik­kinchi usul - bu urug’ yoki ko’chatlarni qo’sh egatlarga ekishdir. Bunda bitta chuqur egat o’rniga bir-biriga yaqin ikkita tor va sayoz egat olinadi, shunda har ikkala tor egat orasida kichikroq pushta hosil bo’ladi. Ekishdan ol­din ular sug’oriladi. Ko’chat tutib ketgandan yoki urug’lar to’la unib chiqqandan so’ng qo’sh egatlar o’rniga bitta keng va chuqur egat olinadi, keyinchalik ekin­lar ana shu egat orqali sug’oriladi.
6. Kvadratlab ekish usulida o’simliklar qatorlarga va qatorlardagi o’simliklar orasiga bir xil masofada joylashtiri­ladi. Natijada dalada uzunasiga hamda ko’ndalangiga qatorlar bo’lishiga erishiladi. Agar kvadratlar kesishgan joylardagi uya­larga bir nechta o’simlik o’tqazilsa, buni kvadrat-uyalab ekish deyi­ladi.
7. To’g’ri burchakli hamda to’g’ri burchakli-uyalab ekish kvadrat va kvadrat-uyalab ekish usulining xili hisoblanadi. Bunda o’simliklarni to’g’ri burchaklarning kesishgan joyiga joylashti­ri­ladi. Ko’ndalang qatorlar saqlanadi, lekin ularning o’rtasidagi ma­sofa uzunasiga ketgan qatorlar orasidagiga qaraganda birmuncha ka­mayadi. Bu usulda qatorlab ekiladigan o’simliklarning hammasi eki­ladi.
2. Tup qalinligi sabzavot ekinlari hosildorligini aniqlaydigan eng muhim omillardan biridir. Tup qalinligiga qarab oziqlanish maydoni ham o’zgaradi, ya’ni bir tup o’simlik band qilgan joyi va shunga yarasha, o’simlikning oziqlanish sharoiti, suv hamda yorug’lik bilan ta’minlanishi va xokazolar ham o’zgaradi. O’simlik tuplari siyrak bo’lsa, shunga ko’ra, oziqlanish maydoni katta bo’ladi, o’simliklarning individual rivojlanishi uchun qulay sharoit tug’iladi va ularning hosildorligi oshadi. Biroq, hosildorlik ma’lum darajagacha oshadi, chunki o’simlik juda siyrak joylashti­rilsa, u o’ziga tegishli maydonning hammasidan to’liq foydalana ol­maydi.
Tup soni oshirilganda ayrim o’simliklarning hosildorligi ka­mayadi, lekin gektardagi ko’chat soni ko’payib, buning evaziga har gek­tardan olinadigan hosil miqdori ortadi. Lekin o’simliklar haddan tashqari qalin qilib ekilsa, ular siqilishib qolib, bir-birini ezadi va nobud qiladi, natijada o’simliklarning rivoj­la­nishi kechi­kadi, hosili kamayadi va sifati yomonlashadi, chunki bunda ko’pgina meva va tuganaklar mayda bo’lib, karam boshlari yetilmay qoladi, bu esa tovar mahsulot miqdorini kamayishiga sa­bab bo’ladi.
3. Sabzavot ekinlarida ekish sxemasiga qarab ularning oziqlanish maydoni turli usullarda aniqlanadi. Agar ekinlar qatorlab, kvad­ratlab va to’g’ri burchakli usulda ekilgan bo’lsa, bir tupning oziqlanish maydoni (P) quyidagi formula bilan hisoblanadi.
P= R x L
Bunda, P - bir o’simlik oziqlanish maydoni, m²
R - qatorlar orasi, m
L - qatordagi o’simliklar orasi, m.

4. Bir tup oziqlanish maydonini aniqlagach, har gektardagi tup so­nini yoki qalinligini
N = 10000 m² : P
formula yordamida to­pish mumkin.
Bunda, N - bir gektardagi tup qalinligi,
P - bir tup oziqlanish maydoni, m².