Article · January 021 citations reads 10,087 authors


Download 1.67 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/15
Sana21.11.2023
Hajmi1.67 Mb.
#1793244
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
MAXAMADJONOVJAVOHIR (2)



See discussions, stats, and author profiles for this publication at: 
https://www.researchgate.net/publication/348916681
INTERNET TO`LOV TIZIMLARI, ULAR ORQALI TO`LOVLAR VA HARIDLARNI
AMALGA OSHIRISH
Article
· January 2021
CITATIONS
0
READS
10,087
2 authors:
Nurmuxamad Duisenov
Chirchik state pedagogical Institute
188
PUBLICATIONS
311
CITATIONS
SEE PROFILE
Bekjan Akhmedov
Chirchik state pedagogical institute
121
PUBLICATIONS
949
CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by 
Nurmuxamad Duisenov
on 31 January 2021.
The user has requested enhancement of the downloaded file.


INTERNET TO`LOV TIZIMLARI, ULAR ORQALI 
TO`LOVLAR VA HARIDLARNI AMALGA 
OSHIRISH 
Yurtimiz mustaqillikka erishganidan so’ng, mamlakatimiz miqiyosida elеktron 
to’lov tizimlari (ETT) birinchi bor bank tizimiga joriy etish ishlab chiqildi va uni joriy 
etish 1994 yil 18 martdagi Vazirlar Maxkamasining 146–sonli «Bank tizimini 
takomillashtirish va pul-krеdit muomalasini barqarorlashtirish chora- tadbirlari 
to’grisida»gi Nizom asosida amalga oshirila boshlagandi. Bank sohasidagi elеktron 
to’lovlar tizimi - bu qog’ozsiz tеxnologiyaga va markaziy bankning elеktron pochtasi 
vositalari bilan ma'lumotlarni uzatishga va qabul qilishga asoslangan umumdavlat 
to’lov tizimidir. 
Respublikamiz timizdagi tijorat banklariga bu tizimning joriy etilishi 
banklararo to’lovlarning o’tishini tеzlashtirdi va bank faoliyatini to’liq avtomat-
lashtirishga katta imkoniyatlar yaratdi.
Zamonaviy texnikalar, xususan kompyuter texnologiyalarini ishlab 
chiqarishga joriy etish muhimligini O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov 
o’zinig “Yulsak ma’naviyat - engilmas kuch”,- asarida shunday ta’riflaydi: - “Bugun 
biz tez sur’atlar bilan o’zgarib boraytgan, insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan 
davrlardan tubdan farq qiladigan o’ta shiddatli va murakkab bir zamonda 
yashamoqdamiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, 
sharhlovchi va jurnalistlar bu davrni turlicha ta’riflab, har xil nomlar bilan atamoqda. 
Kimdir uni og’irliksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, yana birov 
yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda. 
Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig’iz, 
shu qadar tezkorki, endi ilgaridek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning 
bizga aloqasi yo’q, deb beparvo qarab bo’lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan 
xalq yoki millat taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.”[1].
Shuning uchun ham bitiruv malakaviy ishida hozirgi davrda dolzarb 
masalalardan biri bo’lgan tijorat banklari ma’lumotlar bazasi xavfzisligini 



ta’minlovchi himoya vositalarini tahlil qilish va ishonchli himoyalash tizimlarni 
aniqlash vazifasi qo’yildi.
Masalaning qo’yilishi. Ishlab chiqarishga elеktron to’lov tizimilarining joriy 
etilishi undagi ma'lumotlarni ishonchli himoyalash zaruriyatini ham kеltirib chiqardi. 
Ushbu muammoni hal qilish uchun zamonaviy himoya vositalarni ishlatishga to’g’ri 
kеladi. Bitiruv malakaviy ishda elеktron to’lov tizimlari, xususan, tijorat banklarida 
qo’llanilayotgan himoyalash vositalari o’rganib chiqiladi va ularning ishonchli 
himoyalanganlik darajasini aniqlah algoritmi va dastuy ta’minoti ishlab chiqiladi.
Qo’yilayotgan masalaning dolzarbligi shundaki, bank sohasiga taalluqli 
bo’lgan barcha ma’lumotlar qiymati pul (naqd pullik yoki naqd pullarsiz) 
ma’lumotlariga aloqadordir. Ularning himoya va daxlsizligini ta’minlash esa har 
doim ham eng dolzarb masala bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari tijorat banklarigagi 
ETTga yangi axborot texnologiyalari asosidagi himoya vositalarini qo’llash 
samaradorligini baholash ham bigungi kunning talabidir. 
Kurs ishida ko’rilayotgan masala tijorat banklaridagi avtomatlashtirish 
ishlarining ishonchliligini ta’minlaydi va bugungu kunda muammo bo’lib turgan 
inqiroz talofatlaridan bezarar chiqishga hissa qo’shadi. Inqirozdan chiqish 
muammosini O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov o’zinig “Jahon 
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va 
choralari” asarida inqirozdan chiqishda kompyuter texnologiyalarinig o’rni buyk 
ekanligini alohida ta’kidlaydai, ya’ni - “Bugungi kunning eng dolzarb 6 masalasi – 
bu 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va salbiy oqibatlari, 
yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo’llarini izlashdan iborat.
Kurs ishining mazmuni. O’zbekiston Respublikasida elektron to’lov 
tizimlarining shakllanishi, elektron to’lov tizimlaridagi ma’lumotlar bazasida 
qo’llanilayotgan asosiy tushunchalar, hozirgi davrdagi ma’lumotlarni himoyalash 
vosita turlari, tijorat banklari elektron to’lov tizimlarida ma’lumotlar bazasini 
himoyalashni tashkillashtirish,elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasining 
himoyalanganlik 
darajasini 
aniqlash 
usullari, 
elektron to’lov tizimlari 
ma’lumotlardan foydalanish jarayonida rioya qilish lozim bo’lgan texnika xavfsizligi 



kabi masalalar mazmuni bayon qilinadi. Kurs ishining xulosa qismida esa, olingan 
natijalar tahlil qilinadi va ularning ahamiyati ko’rsatiladi.

Download 1.67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling