Asbobsozlikning rivojlanishi
Download 480.69 Kb.
|
1 2
Bog'liqKurs ishi PIROMETRLAR 234
|
MUNDARIJA Kirish Asbobsozlikning rivojlanishi Pirometrlar Pirometrlar xaqida umumiy malumot Pirometrlarning turlari Pirometrlarning ishlash prinsipi Pirometrlarni tamirlash Pirometrlarning qo’llanilishi Mehnat muxofazasi va texnika xavfsizligi Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Kirish Avtomat degan so‘z yunoncha «avtomatos» — degan so'zdan olingan bo‘lib, «inson ta’sirisiz, o‘zo‘zicha siljiydi» degan ma’noni bildiradi., Sanoatimiz bir kunda mingdan ortiq tishli g‘ildirak ishlab chiqaradi. Agar har bir tishli g‘ildirakning qalinligi 10 millimetrdan oshmagan taqdirda ham bu g'ildiraklarni bir biri ustiga joylasak, baland tog'ga yaqinlashib qoladi. Bolt tayyorlovchi stanok unumdorligi minutiga yuz dona, butilka tayyorlovchi avtomat unumdorligi soatiga olti mingdir. Moskvadagi «Krasniy Oktyabr fabrikasida har minutda uch yarim mingta konfet tayyorlanadi. Go‘sht kombinatlarida bir soatda bir yuz yigirma besh ming dona kotlet ishlab chiqariladi. Zavod avtomatda bir kunda o‘ttizming dona baton (non) tayyorlanadi. Har kuni fabrikalarda aholi uchun minglab komplekt kiyimlar tikiladi. O‘n, yuz, minglab, ishlab chiqariladigan turli xil mahsulotlarni insonlar qo‘l yordamida tayyorlashlari mumkin emas, albatta. Ularni mashinalar, avtomatlar tayyorlaydi.. Mashina va mexanizmlarning mehnatni zarur hayotiy ehtiyojga aylantirishda g‘oyat katta ro’l o'ynashi ustida gapirmasak ham bo'ladi. Ilgarilari bitta ikkita mashinani tayyorlash zarur bo'lgan vaqtlarda hamma ishlarni inson kuchi bilan bajarilar edi. Ishlab chiqarishga bo'lgan ehtiyojning oshib borishi bilan turli mashina va mexanizmlarga ham talab oshib bordi. Bunday mashinalardan biri metall kesish stanogi hisoblanadi. Dastlabki stanoklar sodda va unumsiz bo'lgan. Vaqt o'tishi bilan ular asta sekin takomillashib, hayot talabiga javob beradigan darajada rivojlanib bormoqda. Qo‘l va oyoq bilan harakatga keltiriladigan qadimgi tokarlik stanogi bundan bir necha asr muqaddam paydo bo‘lgan; bu stanoklarda keskich mahkamlab qo‘yiladigan moslama mavfud emas edi. Hozirgi vaqtda yuqori sifatli stanoklar tokarlarimiz qo‘lida unumli ishlab turibdi. Avtomatlashtirishda hamma ishlarni mashinaning, o‘zi bajaradi. Ishlab chiqarishda avtomatlashtirish qachon kerak bo‘ladi va buning uchun qanday sabablar kerak degan savol tug‘iladi. Birinchi sabab: mahsulotni ko'plab ishlab chiqarish, ya’ni bir yo‘la million donalab mahsulot ishlab chiqarish jarayoni. Ikkinchi sabab: hayotda faqat olimlar laboratoriyasidagina emas, zavod, fabrika sexlarida ham bizning sezgi organlarimiz orqali qayd qi'lib bo‘lmaydigan jarayonlarni o‘lchash va boshqarish bilan shug'ullanishga to‘g‘ri keladi. Bunday hollarda ham avtomatsiz ish tutib bo‘lmaydi. Uchinchi sabab: ishlab chiqarishning shunday tarmoqlari borki, u yerda insonning ishlashi xavflidir. Bunday tarmoqlarga kimyo sanoati va pochta xizmatidagi jarayonlar kiradi. Hozir ishlab chiqarishni kompleks va to‘liq avtomatlashtirish amalga oshirilayotgan davr. Kompleks avtomatlashtirish o‘z ichiga sex va uchastkalarning hamma mashina va agregatlarini qamrab oladi. Avtomatlashtirilgan uchastka bir butun o‘zaro bog‘liq sistemaga aylanib, ayrim operatsi yalar kerakli tartibda aniq bajariladi. To‘liq avtomatlashtirish deganda butun ishlab chiqarish jarayoni mobaynida qandaydir mahsulot yoki detaining odam ishtirokisiz tay yorlanishi tushuniladi. To‘liq avtomatlashtirilgan jarayonni ko‘z oldiga keltirish qiyin. Ammo bunday to‘liq avtomatlashtirilgan sistema mamlakatimizdagi korxonalarda ishlab turibdi. Masalan, avtomobil sanoati texnologiyasi ilmiy tekshirish institutida bunday sistema ishlab chiqilgan. Bu siste mada detallarning ishlab chiqarishga tushishi, asbobuskunalarning ishlashi haqidagi axborotlar ishlab chiqarish uchastkasidan zavod hisoblash markaziga uzatiladi. Har bir uchastkaning o‘z operativ boshqaruv punkti bor. Bu yerda ishlab chiqarish jarayoni bo'yicha to‘xtovsiz nazorat olib boriladi. Soat va smena graffldaridan boshlab zaxira zagotovkalargacha, asbobuskunaning ishlari, tanlanishi ham masi nazorat qilinadi. Har bir uchastka, sex va texnologik bo‘limlar ishlab chiqarish programmasini zavod hisoblash markazi hisoblab beradi va shu yern ing o‘zida mashinalar programmalarning bajarilishi haqidagi ma’lumotni berib turadi. Bunday avtomatlashtirish sistemasi o‘zini to'liq oqladi. Shu kabi sistemalar Asakadagi avtomobil ishlab chiqar ish zavodida ham mavjud. Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish beqiyos darajada mehnat unumdorligini oshiradi. Avtomatning o‘zi nima? Agar e’tibor bersak, har bir kishi atrofini avtomatlar o‘rab olganini ko'ramiz: uni avtomat budilnik uyg‘otadi. Vannaga suvni, avtomatik nasos stansiyasi yuboradi. Issiq suvning haroratini maxsus avtomat boshqaradi. Nonushtaga yangi oziq ovqatlarni xolodilnik avtomatda saqlanadi, nonni ham zavod avtomat yopib beradi. Uchinchi qavatdan birinchi qavatga lift avtomat olib tushadi. Mshga ketayotganingizda yo‘lni svetofor avtomat boshqarib turadi. ‘Bu kabi turli xil avtomatlarni ko‘plab sanab o‘tish mumkin. Xullas, avtomatlarsiz yashash va ishlash mumkin emas. Avtomatlarsiz kosmosga raketalar ko‘tarila olmagan, samolyotlar ucha olmagan, og‘ir yukli poezdlar minglab kilometr yo’lni bosib o‘tolmagan, yuksak metallurgiya zavodlari va kimyo kombinatlari, elektro stansiyalar, shaxtalar ishlay olmagan bo‘lur edi. 1.1. Asbobsozlikning rivojlanishi Isitilgan jisimning temperaturasi haqida turli uzunlikdagi elektromagnit to’lqinlardan iborat bo’lib uning issiqlik nurlanishlari parametrlarini o’lchash asosida hukm yuritish mumkin. Ishlashi issiqlik nurlanishini o’lchashga asoslangan termometrlar pirometrlar deb ataladi. Ular temperaturani 100 dan 6000`C gacha va undan yuqori oraliqda o’lchashga imkon beradi. Pirometrlar sanoat, hayot, uy-joy va kommunal xizmatlar obyektlarining haroratini nazorat qilishning turli texnologik bosqichlarida (po'lat sanoati, neftni qayta ishlash sanoati) haroratni nazorat qilishda katta ahamiyatga ega bo'lgan korxonalarda haroratni masofadan aniqlash uchun foydalaniladi. Pirometrlar issiq obyektlarning haroratini xavfsiz masofadan turib o'lchash vositasi sifatida harakat qilishi mumkin, bu esa ularni yuqori harorat tufayli kuzatilishi mumkin bo'lgan obyekt bilan jismoniy ta'sir o'tkazish mumkin bo'lmagan hollarda tegishli nazoratni ta'minlash uchun ajralib turadi. Ular har xil sanoat hududlarida juda muhim harorat darajalarini aniqlash uchun issiqlik to'xtatuvchilari (ilg'or modellar) sifatida ishlatilishi mumkin. Birinchi pirometr Gollandiyalik fizik Piter van Mushenbrookt tomonidan ixtiro qilingan. Ushbu asboblar faqat tananing haroratini aniqlash sifatida o'lchash mumkin edi. Asosiy hisoblar rangli o'zgarish va akkor obyektning yorqinligi haqidagi ma'lumotlarni qayta ishlashdan olingan. Albatta, bu ko'rsatkichlar aniq emas edi. Hozirgi vaqtda bunday qurilmalarning faoliyati sezilarli darajada kengaydi, bu nafaqat issiqlik moslamalarini emas, balki bu raqam 0 darajasidan oshmaydigan narsalarni ham o'lchash imkonini berdi. Misol uchun, Optik infraqizilli pirometr -32 dan + 900 oralig'idagi haroratni o'lchaydi. Pirometr (yun. rug — olov va ...metr) — spektrning optik sohasida shaffofmas jismlarning nurlanishiga qarab ularning temperaturasini oʻlchash uchun ishlatiladigan asbob. Pirometr yordamida temperaturasi oʻlchanadigan jism issiqlik muvozanatida turishi va yorugʻlik yutish koeffitsiyenti 1 ga yaqin boʻlishi kerak. Pirometr yordamida yuqori temperaturalar oʻlchanadi. Qurilmalar bir xil detektorlarning xususiyatiga ega. Pirometr ishlaydigan texnologiyalar tufayli bu kabi narsalarning harorati aniqlanadi: muhim masofada yoki qiyin erisha oladigan hududda joylashgan; harakatlanadigan maqsadlar; yukni olib tashlamasdan jonli qismlar; Yuqori haroratli oqim yoki uning tez o'zgarishi bilan ishlov berish; nozik qatlamlarni isitish. Ko'tarilgan keng imkoniyatlar qatorida isitish qozonxonalarida bu kabi o'lchovlarga katta talab mavjud bo'lib, ular qozonxonalar, turbinalar, isitish quvvati va bug 'quvurlari haroratini ishlatadi. Elektromagit rotrlar kontakt birlashmalarini, kabellarni, yuqori voltli shinalar, elektr motorlar va rulmanlarni isitishini aniqlash uchun pirometrlardan foydalanadi. Po'lat tegirmonlarida ular silindrli pechlar va pechlarning temperaturasini nazorat qiladi. Pirometr yong'in xavfsizligi uskunasiga kiritilgan. Elementar zarralar va har qanday jismoniy tanani tashkil etuvchi atomlar, harakatlanayotganda elektromagnit to'lqinlarni hosil qiladi. Haroratga qarab, bu radiatsiya o'zgaradi. Shunga ko'ra, ularning harakatlanish tezligi oshishi bilan, chiqarilgan issiqlik miqdori ham o'zgaradi. Pirometrning ishi bunga asoslangan. Ma'lum bir temperaturali tanasi havoga doimiy miqdorda issiqlik chiqarib oladi, bu esa masofadan o'lchash datchigi tomonidan qabul qilinadi. Qurilma ushbu ko'rsatkichlarni tahlil qiladi, uni zarur o'lchov tizimiga aylantiradi va uni ekranda ko'rsatadi. Elektromagnit to'lqinlarning tebranishlarining yaxshi aniqlangan cheklashlari hisob-kitoblarning aniqligini oshiradi. Odatda, bu cheklovlar 0, 5 va 20 min oralig'ida o'rnatiladi Ish prinsipiga qarab, ravshan, rangli va radiatsion pirometrlar mavjud. Ravshan pirometrlar keng tarqalgan, ular 103—104°K sohasidagi temperaturalarni aniq oʻlchaydi. Spektrning optik sohasida const li jismlar temperaturasini oʻlchashda rangli pirometrlardan foydalaniladi. Bunda spektrning koʻk va qizil sohalaridagi ravshanliklar nisbati bl(Xl T)/2(X2 T) aniqlanadi. Asbob shkalasi °C larga boʻlingan, u jismning rang temperaturasi (Ts)ni koʻrsatadi. Rangli pirometrlar ravshan pirometrlardan murakkabroq, lekin sezgirligi va oʻlchash anikligi undan past. Rangli pirometrlar ham 103—104 °K sohasidagi temperaturalarni oʻlchaydi. Jismning toʻliq nurlanishini ifodalovchi radiatsion pirometrlar sezgir, lekin oʻlchash aniqligi pastroq. Ularning ishi Stefan—Bolsman nurlanish qonuni va Kirxgof nurlanish qonunyatiga asoslangan. Radiatsion pirometrlar kuzatilayotgan nurlanishni kabul qilgich (termoustun yoki bolometr) da fokuslaydi. Bunda signal mutlaq qora jismning nurlanishi boʻyicha taqsimlangan va radiatsion temperatura (T)ni koʻrsatadigan asbobda qayd qilinadi. Jismning haqiqiy temperaturasi quyidagi formula bilan ifodalanadi: T=at1/4T, bunda at — jismning toʻla yorugʻlik yutish koeffitsiyenti. Radiatsion piromerlar 200° temperaturadan boshlab oʻlchaydi. Sanoatda pirometr turli texnologik jarayonlarni temperatura boʻyicha nazorat qilish va boshqarish tizimida keng qoʻllanadi. 2. Pirometrlar Zamonaviy pirometr va portativ pirometrlarning rivojlanishi o'tgan asrning 60-yillari o'rtalarida boshlanib, bugungi kungacha davom etmoqda. . Avval texnologiya statsionar infraqizil pirometrlarni ishlab chiqarishga imkon berdi. Ular faqat sanoatda ishlatilgan va yuqori aniqlikka ega. Hozirgi vaqtda eng muhim jismoniy kashfiyotlar amalga oshirildi, bu yuqori darajadagi iste'mol xususiyatlari va kichik umumiy o'lchamlari bilan sanoat pirometrlarini ishlab chiqarishni boshlashga imkon berdi. Birinchi portativ pirometr Amerikaning “Wahl” kompaniyasi tomonidan 1967 yilda ishlab chiqilgan va ishlatila boshlangan. Yangi ishlanmalar paydo bo'lishi bilan yangi qurilma ishlab chiqilgan va uning xususiyatlari yaxshilandi. Qattiq moddalarning harorati suyuqliklarda uning ta'rifiga o'tkaziladi. Har kimda o'z qo'llari bilan o'lchovlar qilishiga imkon beruvchi qurilmalar mavjud. Tana harorati haqidagi xulosani tananing chiqaradigan issiqlik energiyasining miqdorini aniqlaydigan infraqizil qabul qilgich ma'lumotlari asosida ishlab chiqilgan qiyosiy parallel qurilishning yangi prinsipi qattiq va suyuq jismlarning o'lim harorati chegaralarini sezilarli darajada kengaytirish imkonini berdi. Pirometrlarni bir necha asosiy xususiyatlarga ko'ra ajratish mumkin: Optik. Maxsus o'lchov lampalaridagi elektr oqimi bilan isitiladigan standart metall filaman rangi bilan solishtirib, maxsus asboblarni ishlatmasdan, ingichka tananing haroratini vizual tarzda aniqlash. Radiatsiya. Issiqlik radiatsiyasining kuchini qayta hisoblash orqali haroratni hisoblash. Agar pirometr keng spektralli radiatsiya diapazonida o'lchangan bo'lsa, unda bunday pirometr to'liq nurlanish pirometri deb ataladi. Rang (boshqa jismlar: multispektral, spektral nisbati) - spektrning turli qismlarida uning termal nurlanishini taqqoslash natijalari asosida obyektning haroratini o'lchash imkonini beradi. Fizik jisimlar yoki uzluksiz nurlanish spektri bilan (qattiq va suyuq moddalar), yoki aylanma (tanlab olinadigan) nurlanish spekrlari bilan (gazlar) ifodalanadi. 0,02…0,4 mkm to’lqin uzunligi oralig’idagi spektr qismi ultrabinafsha nurlanishga, 0,4…0,76 mkm qismi – ko’rinadigan nurlanishga, 0,76…400 mkm – infraqizil nurlanishga mos keladi. Integral nurlanish – bu butun to’lqin uzunliklari spektrida jism chiqaradigan yig’indi nurlanishdir. Malum bir to’lqin uzunligida chiqariladigan nurlanish monoxromatik nurlanish deyiladi. Nurlanish qonunlari asosida quyidagi turdagi pirometrlar ishlab chiqilgan: Yig’indi (to’liq) nurlanish, unda nurlanishning to’liq energiyasi o’lchanadi; Qisman nurlanish (kvazimonoxromatik), unda energiya filtr (yoki priyomnik) bilan cheklangan spektr qismida o’lchanadi; Spektral taqsimlash, bunda spektrning qayd qilingan uchastkalari (qismlari) nurlanishining intensivligi o’lchanadi. To’liq nurlanish pirometrlarida manba nurlanishi yig’indi oqimining kamida 90%i baholanadi. Real jismning temperaturasini o’lchashda bu turdagi pirometrlar jisimning haqiqiy temperaturasini emas, balki uning radiatsion temperaturasini ko’rsatadi. Shuning uchun bu pirometirlar radiatsion pirometrlar deyiladi. Jism qoraligining yig’indi koeffitsiyenti malum bo’lganda jismning radiatsion temperaturasidan uning haqiqiy temperaturaga qayta hisob qilinishi mumkin. Shundan kelib chiqqan holda to’liq nurlanish pirometrlarini 100…3500’C oraliqlarida kuzatishning o’zgarishsiz sharoitlarida temperaturalar farqini o’chashda foydalanish qulay. Texnik pirometrlarda asosiy yo’l qo’yiladigan xatolik temperaturani o’lchashning yuqori chegarasi ortishi bilan o’sadi. Chunki 1000’C uchun %; 2000’C uchun - Radiatsion pirometrlar qizdirilgan jismning haroratini o’lchashga mo’ljallangan. Pirometr optik tizim (linza, oyna) bilan ta‘minlangan. Bu tizim jismdan chiqqan nurlarni mitti termobatareya, termojuft yoki qarshilik termometri va yarim o’tkazgichli termoqarshiliklardan iborat bo’lgan o’zgartirgichga to’playdi. O’lchash asboblari sifatida millivoltmetr, avtomatik potensiometr va muvozanat ko’priklar qo’llanadi. Pirometr obyektiv linza 1 va okulyarli teleskop 2 dan iborat. Nurlanish manbaidan chiqqan nurlarning yo’lida cheklovchi diafragma 3 o’rnatilgan, ob‘ektiv linza fokusida esa termometr elektr batareya 4 joylashgan. Okulyar linza oldiga ko’zga muhofaza qiluvchi rangli shisha 5 quyilgan. Termobatareyada to’plangan nurlar uni qizdira boshlaydi va nurlanishning to’liq energiyasiga proporsional bo’lgan qiymatli EYK paydo bo’ladi. Termobatareyaning EYK millivoltmetr bilan o’lchanadi. 100 dan 4000 gacha haroratni o’lchaydigan radiatsion pirometrlarning turli konstruktsiyalari mavjud bo’lib, ular o’zlarining optik tizimi, termojuftlarni ulash chizmasi va boshqa unsurlari bilan farq qiladi. O’zgargichlari qarshilik termometridan iborat bo’lgan ba‘zi raditsion pirometrlar nisbatan kichik, masalan, 20 dan 100 gacha haroatlarni o’lchay oladi. O’zgartgich qabul qiladigan nurlar energiyasini aniq hisobga olish juda qiyin, chunki o’zgartgich va atrof muhit o’rtasida o’zaro issiqlik almashuvi mavjud. Shuning uchun asbob hisobga olib bo’lmaydigan hatolarga yo’l quyishi tabiiy.Lekin shu kamchiliklarga qaramay, radiatsion pirometrlar sanoatda juda keng qo’llaniladi: bu asboblar statsionar ravishda o’rnatilishi mumkin. Pirometrlarning ko’rsatishlarini masofaga uzatish yoki avtomatik ravishda yozib olish va ular yordamida haroratni rostlash mumkin. 2 500 gacha haroratni o’lchashda pirometr ko’rsatishlarining hatosi ±1,5% dan, 2500 dan ortiq haroratni o’lchaganda esa ±2,5% dan oshmaydi. 1.Radiatsion pirometr chizmasi 1.Radiatsion pirometr chizmasi1-linza; 2-diafragma; 3-nurlanish priyomnigi; 4-okulyar; 5-filtr; SQ-sanoq qurilmasi Radiatsion pirometrda (1-rasm) isigan jisimdan chiqayotgan nurlar linza 1 ga tushadi, u esa bu nurlarni diafragma 2 orqali nurlanish priyomnigi 3 ga yo’llaydi. Nurlanish priyomnigi juda katta sondagi termopara (termobatareya)lardan iborat bo’lib, uning issiq kavshar joylari sektorli yupqa plastinkalar ko’rinishida ishlangan. Ketma-ket ulangan termoparalardan signal sanoq qurilmasi SQ ga uzatiladi. Filtr 5 li okulyar 4 orqali pirometr o’lchash obyektoga yo’naltirilishi amalga oshiriladi. To’liq nurlanish priyomniklarining asosiy metrologik xarakteristikalari, ularning prinsipial sxemalari, asosiy avzalliklari, kamchiliklari va qo’llanish sohasi 1-jadvalda keltirilgan. Ular elektrik (termobatareyalar, bolometrlar, issiqlik indikatorlari, piroelektrik kristallar), pnevmatik (Goley detektori) va optik (suyuq kristallar) priyomniklarga bo’linadi. Pnevmatik priyomniklarning sezgirligi eng katta ( V ). Elektrik priyomniklarda u dan V gachani tashkil etadi. To’liq nurlanish priyomniklari shu bilan farq qiladiki, ularning spectral sezgirligi to’lqin uzunligining uzoq infraqizil sohasidan yaqin ultrabinafsha sohasigacha bo’lgan keng oralig’ida o’zgarmasdir. Yutilish qoblyatini oshirish uchun nurlanish priyomniklarining sezgir sirtlari qora rangda bo’ladi. Muhitga issiqlik o’tib ketmasligi uchun priyomnik vakuumlangan yoki gaz to’ldirilgan korpuslarga joylashtiriladi. Termobatareyalar ketma-ket ulangan termoparalar (20 tagacha termopara) asosida ishlanadi. Ularning issiq kavshar joylari sirtning tor qismida joylashib unda nurlanish qayd qilinadi. Bolometrlar –bu qarshilik termometrlari bo’lib ular yo o’tkazuvchi materiallar zar qog’ozidan, yoki yarimo’tkazgichlar (termistorlar) dan tayyorlanadi. Tez ta’sir qiluvchi issiqlik indikatorlari yupqa devorli termopara yoki bolometr ko’rinishida tayyorlanib, ularda faol qatlam asos bilan juda yaxshi issiqlik kontaktiga ega. Bu tez ta’sirni oshirishga imkon beradi (tinchlanish vaqti s gacha). Ular kuchli signallarni, masalan lazer nurlanishini identifikatsiyalash uchun qo’llaniladi. Piroelektrik priyomniklar –bu ma’lum bir turdagi simmetriyaga ega kristallar bo’lib, ularda temperaturaning o’zgarishiga bog’liq holda spontalni qutiblanish effekti namoyyon bo’ladi. Toliq nurlanish pirometrlari optik sistemasi singdiruvchi pirometrlarga (2.a-rasm) va optik sistemasi akslantiruvchi pirometrlarga bo’linadi (2.b-rasm). 1-jadval
Birinchi holda o’lchash obyekti 1 dan chiqqan nurlanish linzali obyektiv 2 va diafragma 3 orqali to’liq nurlanish 4 priyomnigiga kelib tushadi. O’lchash obyektiga to’g’irlash uchun xira yorug’lik filtiri 5 va diafragma 7 bo’lgan okulyar 6 hizmat qiladi. Millivoltmetr 9 sanoq qurilmasi hisoblanadi. Nurlanish pirometrlarining ishlash prinsipi qizitilgan jismning issiqlik ta‘sirida nurlanishidan foydalanishga asoslangan. Haroratni boshqa usulari bilan o’lchashga asoslangan asboblarga nisbatan nurlanish pirometrlari quyidagi afzalliklarga ega: a) haroratni o’lchash nokontakt usulga asoslangan, shuning uchun asbobning o’zgartirgich unsurini o’lchanayotgan muhitga kiritishning hojati yo’q, demak buning natijasida hosil bo’ladigan harorat maydonidagi tebranish ham bo’lmaydi; b) harorat o’lchashning yuqori chegarasi nazariy jihatdan cheksiz; v) alanga va katta tezlikdagi gaz sig’imining baland haroratini o’lchash imkoniyati bor. Rangli yoki spektral nisbatli pirometrlar qizitilgan jismning nurlanish spektridagi energiyaning nisbiy taqsimlanishi bo’yicha haroratni o’lchashga mo’ljallangan. Harorat cho’g’langan jismning spektrida tanlangan ikki soha, masalan, ko’k sohalardagi ravshanliklar nisbatidan aniqlanadi. Agar cho’g’langan jismning nurlanish spektrida λ1 va λ2 to’lqin uzunligidan ikkita monoxromatik nurlanish (qizil va ko’k sohada) tanlansa, harorat o’zgarishi bilan bu nurlanishlar ravshanliklarning nisbati ham o’zgaradi. 2.1. Pirometrlar haqida umumiy malumot Qizigan jismning issiqlik energiyasi turli uzunlikdagi to’lqinlar shaklida nurlanadi. Deyarli pastroq (masalan, 5000 С gacha) haroratlarda jism infraqizil nurlarni chiqaradi, harorat oshgan sari jism rangi to’q qizildan turli to’lqin uzunlikdagi oq rangga o’tadi, qizigan jismning harorati oshishi va rangi o’zgarishi bilan birga monoxromatik nurlanishning intensivligi ham tez oshadi, shu bilan birga jamlangan nurlanish ham kattalashib boradi. Qizigan jismlarning bu ikki xossasi haroratni o’lchashga imkon beradi. Shularga ko’ra pirometrlar ravshanlik (optik), rangli va radiatsion pirometrlarga bo’linadi. Plank tenglamasiga muvofiq mutloq qora jismning monoxromatik nurlanish intensivligi to’lqin uzunligi va haroratga bog’liq. Еоλ=С1λ-5(еС2/λТ-1)-1 (1) bu еrda Еоλ – λ uzunlikdagi to’lqin uchun mutloq qora jismning nurlanish intensivligi; С1 С2 – qiymatlari qabul qilingan birlik tizimiga bog’liq nurlanish doimiylari; T- jismning mutloq harorati (К); Е – natural logarifmlar asosi;λ –0,66 mkm bo’lganda λ*Т<0,002 m* grad, ya‘ni harorat 3000 K dan past bo’lsa, Plank tenglamasi o’rniga Vin tenglamasini yozish mumkin: Еоλ=С1λ-5еС2/λТ (2) Оptik pirometrlarning ishlash prinsipi harorati o’lchanayotgan jismning nurlanish ravshanligini etalon jismlarning monoxromatik nurlanish ravshanligi bilan solishtirishga asoslangan. Etalon jism sifatida, odatda nurlanish ravshanligi rostlanuvchi cho’g’lanish lampa tolasi ishlatiladi. Bu guruhdagi keng tarqalgan asboblardan biri-cho’g’lanish tolasi yo’qolib ketadigan monoxromatik optik pirometrdir. Asbobsozlik sanoati turli konstruktsiyalardagi yo’qoluvchi tolalik optik pirometrlarni ishlab chiqaradi. Ularning haroratini o’lchash diapozoni 800 dan 10000 gacha. Yo’l quyiladigan asosiy hatolar chegarasi ±1,5% dan oshmaydi. Bu pirometrlar bilan haroratni o’lchash vaqtidagi qiyinchiliklardan biri – real jismning nurlanish to’liqsizligiga to’g’ri tuzatish kiritishdan iborat. Turli materiallar uchun qoralik koeffitsientlari tegishli jadvallarda keltirilgan, lekin ularning konkret sharoitlarda o’zgarishini doimo nazarda to’tish kerak. Yuqorida keltirilgan optik pirometr ko’chma asbobdir. U bilan uzluksiz o’lchash va haroratni qayd qilish mumkin emas. Tolasi yo’qolib ketadigan optik pirometrdan farqli o’laroq, fotounsurli pirometrlar ko’rsatishlarini yozib olish va ularni masofaga uzatish imkoniga ega. Bu asboblardan tez o’tadigan jarayonlardagi haroratni o’lchashda foydalaniladi. Fotoelektr pirometrlarning ishlash prinsipi fotounso’rning unga tushayotgan yorug’lik oqimi intensivligiga bog’liq bo’lgan fototokni o’zgartirish qobiliyatiga asoslangan. Akslantiruvchi optik sistemali pirometrlarda (2.b-rasm) o’lchash obyekti 1 dan kelayotgan nurlanish himoyaviy polietilen plyonka 2, diafragma 4 va ko’zgusimon obyektiv 5 orqali o’tgandan so’ng nurlanish priyomnigi 3 ga kelib tushadi. 2.To’la nurlanish pirometrlarining chizmasi a-sindiruvchi optik sistemali (1-o’lchash obyekti; 2-obyektiv; 3 va 7-diafragma; 4-to’la nurlanish qabul qilgich; 5-yorug’lik filtri; 6-okulyar; 8-operator ko’zi; 9-millivoltmetr); b-qaytaruvchi optik sistemali (1-o’lchash obyekti; 2-polietilen plyonka; 3-nurlanish qabul qilgich; 4-diafragma; 5-ko’zgusimon obyektiv; 6-ko’rish trubasi; 7-operator ko’zi; 8-millivoltmetr Nurlanish obyektiga yo’naltirish uchun ko’rish trubasi 6 xizmat qiladi. Ko’rsatishlarni sanab borish millivoltmetr shkalasi bo’yicha amalga oshiriladi. Polietilen plyonka infraqizil nurlanish uchun shafof va pirometrning optik sistemasini havo oqimlarining ifloslanishidan himoyalash uchun xizmat qiladi. To’liq nurlanish pirometrlarining asosiy metrologik xarakteristikalari, ularning afzalliklari, kamchiliklari va qollanish sohalari 2-jadvalda keltirilgan. Qisman nurlanish pirometrlari to’lqinlarning qisqa oraliqlarida ishlaydi, ular kvazimonoxromatik pirometrlar deb ataladi. Pirometrlarning maskur turiga optik va fotoelektrik pirometrlar kiritiladi. Optik pirometrlarning turli xillariga quydagilar kiradi: “ipi yo’qolib boruvchi” pirometr “optik doiraviy ponali” pirometr, fotoelektrik monoxromatik pirometrlar. 3.a-rasmda “ipi yo’qolib boruvchi” optik pirometrning sxemasi tasvirlangan bolib, uning ishlash prinsipi o’lchash obyekti ravshanligini va darajalangan nurlanish manbai ravshanligini aniq bir to’lqin uzunligida taqqoslashga asoslangan. 2-jadval
3.Qisman nurlanish pirometrlarining chizmalari a- yo’qoluvchi ipli (1-nurlantirgich; 2 va 3-linza; 4 va 6-diafragma; 5-cho’g’lanish tolasi; 7-yorug’lik filtri; 8-okulyar linzasi; 9-qayd qiluvchi asbob; 10-taminot manbai; 11-reostat); b-fotoelektrik (1-nurlantirgich; 2-linza; 3-diafragma; 4-okulyar; 5-yorug’lik filtri; 6-fotoelement; 7 va 8-teshik; 9-zaslonka; 10-uyg’otish g’altagi; 11-yakor; 12-doimiy magnit; 13-kuchaytirgich; 14-fazaviy detektor; 15-potensiometr; 16-kalibrovka qarshiligi; 17-lampa) Nurlanirgich 1 ning linza 2 va pirometr obyektivining diafragmasi 4 bilan tasviri cho’g’lanish tolasi 5 ning tekisligida fokuslanadi. Operator diagrama 6, okulyar 8 linzasi, qizigan jism fonidagi qizil yorug’lik filtiri 7 orqali lampaning tolasini ko’radi. Reostat 11 ning surgichini surib, operator lampa orqali o’tayotgan tok kuchini o’zgartiradi va tola hamda nurlatgich ravshanliklarining tenglashishiga erishadi. Obyekt fonida, tola tasvirining yo’qolish payti tola va nurlanish obyekti ravshanliklarining tengligiga mos keladi. Qayd qiluvchi asbob 9 shu paytga mos keluvchi tok kuchini qayd etadi va nurlanish obyekti temperaturasining o’lchash natijasini o’qib olishga imkon beradi, . Qizil yorug’lik filtiri kengligi taxminan 0,1 mkm va effektiv to’lqin uzunligi 0,65 mkm bo’lgan nurlanish sohasini o’tkazib yuboradi. Pirometrlarning maskur turi 700…8000 oraliqdagi temperaturani o’lchashga imkon beradi 1200…2000 temperatura intervallari uchun asosiy yo’l qo’yiladigan o’lchash xatoligi ni tashkil etadi. Optik doiraviy ponali pirometr yuqorida tavsiflangan pirometrning modifikatsiyasidir. Unda cho’g’lanma lanpa tolasining ravshanlik temperaturasini o’zgarmas qilib saqlanadi, ravshanliklarni tenglashtirish esa obyektdan kelayotgan yorug’likni ko’proq yoki kamroq o’tkazuvchi optik ponaning ko’chishi bilan amalga oshiriladi. Ponaning holatiga qarab, nurlanish obyektining ravshanlik temperaturasi haqida fikr yuritish mumkin. Fotoelektr pirometrlar spektr to’lqin uzunliklarining tor intervalida nurlanish itensivligi (jadalligi) ning temperaturasiga bog’liqligidan foydalanishga asoslangan. Maskur pirometrlarda priyomnik (qabul qilgich)lar sifatidafotodiodlar, fotoqarshiliklar, fotoelementlar va fotoko’paytiruvchilardan foydalaniladi. Fotoelektrik nurlanish priyomniklarining asosiy metrologik xarakteristikalari, ularning prinsipial sxemalari, afzalliklari, kamchiliklari va qo’llanish soxasi 3-jadvalda keltirilgan. 3-jadval
3.b-rasida fotoelektrik monoxromatik pirometrning sxemasi keltirilgan bo’lib, unda priyomnik sifatida fotoelement qo’llaniladi. Linza 2 va obyektiv diafragmasi bo’lgan nurlantirgich 1 dan chiqqan oqim yorug’lik filtri 5 ning tutqichidagi teshik 7 ga shunday tarzda fokslanadiki, nurlantirgich sirtining belgilanayotgan uchastkasining tasvirini berilgan teshik bekitib tursin. Bu holda yorug’lik filtiri 5 orqasida joylashgan foto element 6 katodiga tushayotgan yorug’lik oqimining kattaligi nurlantirgichning ravshanligi bilan, yani uning temperaturasi bilan aniqlanadi. Yorug’lik filtiri 5 ning tutqichida yana bitta teshik 8 joylashgan bo’lib, bu teshik orqali teskari aloqa lampasi 17 dan fotoelementga yorug’lik oqimi kelib tushadi. Nurlatgich 1 va lampa 17 dan kelayotgan yorug’lik oqimlari katodga teshik 7 va 8 lar orqali 50 Gs chastota bilan navbatma-navbat uzatiladi, bu titrovchan to’siq 9 yordamida taminlanadi. Nurlatgich 1 va lampa 17 dagi yorug’lik oqimlari farq qilganda fotoelement tokida 50 Gs chastotaga va maskur oqimlarning ayirmasiga proportsional amplitudaga ega bo’lgan o’zgaruvchan tashkil etuvchi paydo bo’ladi. Kuchaytirgich 13 o’zgaruvchan tashkil etuvchining kuchayishini, fazoviy detektor 14 esa uning keyin to’g’irlanishini taminlaydi. Olingan chiqish signali lampa 17 ga uzatiladi, bu esa cho’g’lanish tokining o’zgarishiga sabab bo’ladi. Bu hol ikki manbadan chiqayotgan yorug’lik oqimlari fotoelement katodida tenglashmaguncha yuz beradi. Demak, teskari aloqa lampasidagi tok o’lchash obyektining ravshanlik temperaturasi bilan bir qiymatli bog’langan. Lampa 17 ning zanjiriga kalibrli qarshilik 16 ulangan, undagi kuchlanish tushuvi tok kuchiga proporsional va temperature shkalasi bilan taminlangan tez tasir etuvchi potensiopmetr 15 bilan o’lchanadi. O’lchash chegaralari 500…1100 bo’lgan fotoelektrik pirometrlarda kislorodli sezili fotoelement, shkalasi 800…4000 bo’lgan asboblarda esa –vakuumli surmali sezili fotoelement qo’llaniladi. 2000 gacha bo’lgan yo’l qo’yiladigan xatoliklar chegaralari dan ortmaydi. Fotoelektrik pirometrlar kichik inersionligi bilan ( s gacha) harakterlanadi, shuning uchun ular tez o’tuvchi temperature jarayonlarini qayd qilish uchun, shuningdek, kichik obyektlarning temperaturalarini o’lchash uchun foydalaniladi. Spectral taqsimot pirometrlari obyektning rangga oid temperaturasini spektirning ikki aniq qismida nurlanish intensivliklari ko’rsatishlarining obyektning nurlanuvchanlik qoblyatiga bog’liq emasligi (mustaqilligi), shuningdek, obyekt va pirometr o’rtasidagi fazoda tutun, chang va bug’lanishlanring mavjudligidan iboratdir. Taqqoslash pirometlarida (4.a-rasm) spektral intensivliklarning nisbati ikki monoxromatik dasturlarning aralashma hosil qiladigan tasavvuriga ko’ra subyektiv baholanadi. Nurlanish o’lchash obyekti 1 dan obyektiv 2, neytral optik pona 3 va ikki qavatli yorug’lik filtri 4 orqali fotometrik kub 5 ga tomon yo’llanadi. Ikki qavatli yorug’lik filtri 4 ikki pona (qizil va zangori) ko’rinishida yasalgan bo’lib, ularning nisbiy harakati bilan qizil va zangori ranglar o’rtasidagi intensivliklar orasidagi nisbatni o’zgartirish mumkin. Fotometrik kubchaga, shuningdek, lanpa 9 dan kelayotgan nurlanish xira shisha 10, qizil zangori yorug’lik filtri 11 hamda obyektiv 12 orqali tushadi. Okulyar 6 orqali operatorning ko’zi 8 o’lchash obyekti 1 va lampa 9 dan kelayotgan nurlanishga mos keluvchi, intensivligi bo’yicha turlicha nisbatdagi zangori va qizil ranglar aralashmasi bo’lgan ikki uchastkani ko’radi. Ikki qavat yorug’lik filtri 4 ning optik kanallarini o’zaro siljitib o’lchash obyekti 1 ning nurlanishi va lampa 9 nurlanishi nisbati tenglashtiriladi. Ranglar nisbatini tenglash uchun obyekt va lampa nurlanishlari ravshanliklarining tengligi zarur. Bunga neytral optik pona 3 ning holatini o’zgartirish bilan erishiladi. Neytral ponaning holati muvozanatlashtirilgandan so’ng, ravshanlik t emperaturasi aniqlanadi, ikki qavatli yorug’lik filtri ponalardan birining holati esa obyektning rang temperaturasini belgilaydi. 4.Spektral taqsimot pirometrlari chizmalari a-taqqoslash pirometrlari (1-o’lchash obyekti; 2 va 12-obyektiv; 3-optik pona; 4-yorug’lik filtri; 5-fotometrik kubcha; 6-okulyar; 7-diafragma; 8-operatorning ko’zi; 9-lampa; 10-xira shisha; 11-yorug’lik filtri); b-spektral munosabat pirometrlari (1-o’lchash obyekti; 2-obyektiv; 3-filtr; 4-obtyurator; 5-fotoelement; 6-kuchaytirgich; 7-reversiv dvigatel) Taqqoslash pirometri bilan ishlayotgan operator yaxshi rang sezish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Spektral nisbat pirometrlarida (4.b-rasm) yorug’lik oqimi modulyatsiyasi kiritiladi. O’lchash obyekti 1 dan chiqayotgan yorug’lik oqimi fotoelement 5 ga ikki va to’lqin uzunligidagi nurlanishni o’tkazuvchi ikkita yorug’lik filtrli obtyurator bilan uzilib turadi. Fotoelementning chiqish signalining o’zgaruvchan tashkil etuvchisi kuchaytirgich 6 da kuchaytiriladi va reversiv dvigatel 7 ga uzatiladi, u esa muvozanatlovchi filtr 3 ni ikkala to’lqin uzunliklaridagi nurlanish intensivligi tenglashmagunga qadar siljitadi. Muvozanat holatida filtr 3 ning ko’chishi o’lchanayotgan temperatura o’lchovi bo’ladi. Pirometrlarning spektrlar taqsimotining qisqa xarakteristikasini va ularning qo’llanish sohasini 2- jadvaldan qarang. Termometr-pirometr bugungi kunda bir qancha muhim parametrlar bo'yicha tasniflanadi. 2.2. Pirometrlarning turlari Ushbu mezon bo'yicha uchta asosiy turni ajratish mumkin: Yorqinligi. Isitgichli ob'ektning harorati uning rangi va mos yozuvlar ipining rangini taqqoslab aniqlanadi. Radiatsiya. Bunday pirometrlar ob'ektning haroratini termal radiatsiya kuchiga qarab aniqlaydi. Rang. Qurilmaning ushbu versiyasi ob'ektning harorati turli spektrlarda yuzaning rangli aks ettirilishiga qarab baholanadi. Pirometrlarning harorat oralig'i To'g'ri haroratni olish uchun to'g'ri pirometrni tanlash kerak. Ushbu qurilma ikkita modifikatsiyaga ega: Past harorat. Ushbu turdagi pirometrlar faqat ob'ektlarning salbiy temperaturalarini o'lchash imkoniyatiga ega. Yuqori harorat. Ushbu qurilmalar nafaqat isitish moslamalarini baholaydi. Shuning uchun bunday qurilmalar uchun eng muhim parametrlardan biri chegara o'lchash harorati. Kontaktli bo'lmagan pirometr shuningdek, boradigan joy turiga qarab tasniflanadi: Portativ modellar ushbu qurilmalarning cho'ntak turi. Obyektni haroratini o'lchashda bunday qurilmalar ajralmas bo'lib, uni yetarlicha yaqinlashtirishi mumkin emas. Ushbu turdagi pirometrlar kichik va kichik ekran bilan jihozlangan bo'lib, bu matn va grafikaviy ma'lumotlarni namoyish etish imkonini beradi. Ruxsat etilgan qurilmalar. Ruxsat etilgan turi pirometrlar yuqori aniqlikdagi o'lchovlar uchun ishlatiladi. Bunday qurilmalar ishlab chiqarishning harorat indekslarini doimiy ravishda monitoring qilish talab etiladigan yirik sanoat korxonalari tomonidan talab etiladi. Qurilmani xarid qilishdan avval, haroratni o'lchashni tez-tez bajaradigan xodimlar infraqizil pirometrlarga e'tibor berishlari kerak. Bozorda mavjud bo'lgan bir nechta namunaning asosiy xarakteristikalarini va narxini taqqoslash zarar bermaydi. Quyida infraqizil pirometrlarning to'rt turini qisqacha tavsifi berilgan. Bitta rangli modellar Infraqizil (bir rangli) pirometr issiqlik energiyasining bitta to'lqinini o'lchash uchun mo'ljallangan. Ushbu modellar arzon, ular ideal ko'chma variant. Amaliyot tamoyillari juda oddiy: faqat obektga pirometrni belgilangan va tegishli tugmachani bosing. Ularning shubhasiz ustunligi har qanday masofadan haroratni o'lchash qobiliyatidir. Ushbu asboblar joyning diametrini o'lchashda cheklovga ega va atrof-muhitning ifloslanishiga juda sezgir. Bu kamchiliklar, masalan, tutun bilan to'lgan yoki juda nam xonada, ilovalarning ko'lamini sezilarli darajada kamaytiradi, bir rangli pirometr to'g'ri ishlamaydi. Infraqizil termojuftlar Infraqizil pirometrlarning soddalashtirilgan variantlaridan biri termojuftdir. Ushbu qurilmaning asosiy xususiyati - qabul qilingan signalni kuchaytirish uchun ishlatiladigan murakkab elektronika yo'qligi. Aynan shu narsa, uning ushbu qurilmani qo'llashi uchun noyob imkoniyat yaratib beradigan qadr-qimmatiga aylandi. Termojuftning ishlash printsipi juda sodda: natijadan olingan nurlanish termojuft bo'lmagan signalga aylanadi. Afzalliklari: kam xarajat; o'lchov asboblari bilan yaxshi muvofiqligi; maksimal harorat boshqa modellardan yuqori. Shuningdek, kamchiliklarga e'tibor qaratish lozim. Aslida, ularning ikkitasi bor: 2% dan ortiq xatolik; keng spektrli oraliq. Ikki rangli pirometr Ushbu qurilma yaqinda paydo bo'ldi. Bu ikki yoki undan ko'p radiatsiya to'lqinining qiymatini o'lchaydigan yanada rivojlangan model. An'anaviy infraqizil qurilmalardan sezilarli darajada farq qiluvchi ikki rangli pirometrning afzalligi - bu rangli spektrlarda ishlash qobiliyati. Ushbu ko'rsatkichlar ushbu qurilmani ifloslangan joylarda ishlatish imkonini beradi, chunki u tutun, gaz, bug' va boshqalar kabi begona moddalar mavjudligiga ta'sir qilmaydi. Bundan tashqari, bu pirometr qora rang ko'rsatkichlari bilan ishlashda ajralmas bo'lib, u suyuq holatga aylanadigan qattiq metalning temperaturasini aniq aniqlaydi. Asosiy optik pirometrlar Ushbu qurilmalarning ishlash tamoyili an'anaviy pirometrlarga o'xshash. Farqi faqat yorug'lik oqimi tashib qo'yilgan bir tolali optik simi borligida bo'ladi. Ushbu konfiguratsiyaning afzalligi, kabloning o'zboshimchalik bilan bukilavermasligidir. Bu esa eng yuqori darajadagi haroratni o'lchash imkonini beradi. Optik pirometrlar ortib borayotgan elektromagnit maydonlarda an'anaviy modellar to'liq quvvatsiz bo'lgan joylarda keng qo'llaniladi. Bunday qurilmalar aniq bir markazga ega. Bu issiqlik energiyasining radiatsiyasini 0,1 mm minimal nuqta diametri bilan o'lchash imkonini beradi. Biroq bunday masofadagi cheklovlarni belgilaydi: aniq o'lchash uchun ko'rsatmada ko'rsatilgan masofani qat'iy bajarish kerak. Lazer Pyrometr Uzoq masofadan o'lchashni amalga oshirish uchun ishlab chiqaruvchilar pirometrlarga lazer nuri o'rnatganlar. Ular bir necha shaklda keladi. Bir nurga ega bo'lgan lazer qurilmasi pirometrni faqat issiqlik energiyasining markazida markazlashtirishi mumkin. Ushbu asboblarning modellariga qarab, sezgirlik zonasida 1-2 santimetrda xatolik bo'lishi mumkin, bunday kamchilik ko'pincha arzon qurilmalarda topiladi. Ikki chiziqli pirometr lazer o'lchagan obyektning o'lchamini va joylashishini aniqlash imkonini beradi. Ko'rsatkichlar tez-tez baholanib kelinayotgani uchun yaqindan foydalanish tavsiya etilmaydi. Dairesel joylar, har xil masofalarda va spotning o'lchamlari bilan samarali ishlaydigan eng aniq vositalardir. Ushbu qurilmani sotib olayotganda qo'llanmani tekshirish kerak. Pirometr murakkab qurilma, shuning uchun funktsiyalarni mustaqil ravishda tushunish qiyin bo'ladi. Ko'rsatmalar to'g'ri ishlashi uchun zarur bo'lgan muhim masalalarni tasvirlaydi. Ulardan ba'zilari quyidagilardir: c hiqish turlari va dasturiy ta'minot; xatolar haqidagi ma'lumotlar; inertiya indeksi; mavzu turi; harorat rejimi; spektral oralig'i; radiatsiya koeffitsienti va boshqalar. 2.3. Pirometrlarning ishlash prinsipi Infraqizil parazitlar turli sohalarda keng qo'llaniladi: issiqlik energetikasi sohasida - qizdirilgan ob'ektga yaqinlashish mumkin bo'lmaganda; elektr energetikasi sohasida - pirometerlar obyektlarning uzluksiz monitoringini o'tkazish va ulardan foydalanish paytida yong'in xavfsizligini ta'minlash uchun foydalaniladi; t urli laboratoriya ishlarida - agar o'rganilayotgan obyektga tegmaslik imkoni bo'lmasa yoki uning harorati odatiy tarzda bajarilmasa; inshoatlarda - pirometrlar uylarda va binolarda issiqxona va sanoat maqsadlarida issiqlik yo'qotish joylarini aniqlashda, shuningdek, yutuqlarni tezda aniqlash uchun issiqlik tarmoqlarida ishlatiladi. Haroratni o'lchashning aniqligini aniqlaydigan pirometrning eng muhim xususiyatlari optik piksellar sonini va obyektning qora rang darajasini belgilaydi. Ba'zan optik piksellar sonini ko'rib chiqish indeksi deb nomlanadi. Bu ko'rsatkich sirtdagi nuqta diametri (doira) nisbati sifatida hisoblanadi, radiatsion pirometr tomonidan yozilib, obyektga yaqinlashadi. To'g'ri qurilmani tanlash uchun siz uning qo'llanilish doirasini bilishingiz kerak. Agar haroratni qisqa masofadan o'lchash zarur bo'lsa, unda kichik piksellar bilan pirometrni, masalan, 4:1 ni tanlash yaxshidir. Agar harorat bir necha metr masofadan o'lchangan bo'lsa, u holda begona obyektlarni ko'zdan kechirish uchun yuqori piksellar bilan pirometrni tanlash tavsiya etiladi. Ko'plab pirometrlar obyektga aniq ishora qilish uchun lazer maqsad belgilariga ega. Emissiya koeffitsienti e (emissiya koeffitsienti, qorong'ilik darajasi) - materialning intsident radiatsiyasini aks ettirish qobiliyati. Bu ko'rsatkich infraqizil termometr (pirometr) yordamida sirt harorati o'lchashda muhim ahamiyatga ega. Ushbu indikator ma'lum bir sirtda chiqarilgan energiyani bir xil haroratda mutlaqo qora tananing radiatsiyaviy energiyasiga nisbati sifatida aniqlanadi. 0 dan 1 gacha qiymatlari bo'lishi mumkin. Noto'g'ri emissiya faktorini qo'llash harorat o'lchash metodlari uchun barcha o'lchash xatoligining asosiy manbalaridan biridir. Emissiya koeffitsienti metallar yuzasining oksidlanishidan kuchli ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, po'lat uchun oksidlangan nisbati 0,85 bo'lsa, u holda platina, mis, temir uchun 0,075 ga tushadi. Temperaturani o'lchash uchun pirometrlar Ba'zan obyektning haroratini turli sharoitlarda o'rnatish juda zarur, ammo bu odatiy tarzda har doim ham mumkin emas. Obyektlar an'anaviy termometrga tegmaslik yoki termal sensorni o'rnatish imkoniyatini cheklaydigan uzoq joyga ega bo'lishi mumkin. Bu holda pirometr haroratni kontaktsiz usulda o'lchash uchun ishlatiladi. Texnik spetsifikatsiyalar Har qanday qurilma o'z parametrlariga ega. Ularning yordami bilan ushbu qurilma bajaradigan ish turi aniqlanadi. Pirometrlarning bir necha asosiy xususiyatlari bor. Optik piksellar sonini va ishlash oralig’i Bu pirometrik o'lchash nuqtasining kattaligini obyektga bo'lgan masofaga nisbati. Issiqlik o'lchovi kerak bo'lgan tananing o'lchami bu xususiyatga bog'liq. Optik piksellar sonini obyektiv nuqtai nazar bilan aniqlanadi. Uning katta qiymati, maqsadga bo'lgan masofani hisobga olgan holda hisoblash maydonini kengaytirish imkonini beradi. O'qishlarning aniqligi pirometrning ko'rsatgichidan istalgan elementga aniq ko'rsatilishiga bog'liq. Keyinchalik qo'lga kiritilgan ma'lumotlarning to'g'riligi pasayadi. Har bir modeldagi o'z o'lchamlari indekslari mavjud. Uning diapazoni 2:1 dan 600:1 gacha. Professionallar uchun modellarning maksimal optik o'lchamlari kundalik hayotda 10:1 ko'rsatkichga yetarlidir. Faoliyat doirasi o'lchangan haroratning paydo bo'lishini tavsiflaydi. Modellarning maksimal soni -30 darajadan + 300 gacha bo'lgan termal nurlanishni o'lchaydi. Uyda ishlash uchun bu juda yetarli. Xato va emissiya Xato, haqiqiy tana harorati va qurilmani ko'rsatadigan farqni bildiradi. U foizda o'lchanadi va 2 foizdan ortiq bo'lmagan yoki yuqoriligicha ketmasligi kerak. Temirsiz usuli bilan haroratni o'lchash uchun qurilma Emissiviyani o'lchash uchun standart - bu mutlaqo qora obyektning issiqlik chiqarilishining kuchi. O'lchov obyektidan referentga issiqlik chiqishi nisbati emissivlik hisoblanadi. 0.95 qiymati namuna sifatida qabul qilinganligi sababli, barcha pirometrlar unga sozlangan. Oyna sirtini o'lchayotganda, ko'rsatilgan natijaga imkon qadar haqiqiy bo'ladi. Eng yuqori aniqlik belgisi o'lchov chegaralarini belgilaydigan lazer ko'rinishini beradi. Ular ikki xil: Dyumli lazerli ko'rinishga ega pirometrlarning eng aniq o'qishlari. Turli masofalardagi har qanday hajmdagi narsalar bilan ishlash imkonini beradi. Ikki dona chiroqni ko'rsatuvchi qurilmalar uzoq masofalar bo'yicha afzallik beriladi. Yaqin maqsadlar bo'yicha o'lchangan natijalar haddan tashqari ko'payib ketgan. Eng ko'p byudjetli modellarda bitta nur bilan diqqatga sazovor joylar paydo bo'ldi. Markazda olib borilgan va maksimal xatolarga ega. Uzoq obyektning haroratini o'lchash uchun manipulyatsiya oddiy. Biroq, ma'lumotlardagi xatoliklarni bartaraf qilish uchun ko'rsatmalar o'qish uchun hali ham zarurdir. Qurilma tutqichning tugmasi bilan faollashtiriladi. So'ngra, qo'ng'iroq, lazer nuqta yordamida maqsadga qaratilgan. Shundan keyin ekranda o'lchagan obyektning haroratini ko'rsatadigan raqam paydo bo'ladi. Dasturlarning keng doirasi tufayli universal model yaratish deyarli mumkin emas. Har xil o'lchovlar uchun bunday pirometrlar mavjud: Qo'shimcha qurilmalardan foydalanmasdan, optik pirometrlar o'qiladi. Ular bir spektr bilan ishlaydi, uni standart bilan taqqoslaydi. Ko'tarilgan tananing haroratini bir necha spektrlarning farqidan hisoblash, rangli asboblarni ishlab chiqarish. Radiatsiya pirometrlari eng keng tarqalgan radiatsiya diapazonini qamrab oladi. O'lchash aniqligi Kimdir o'lchovlarning qanchalik to'g'ri amalga oshirilishiga e'tibor beradi. Uskunaning muammosiz ishlashi bunga bog'liq bo'lishi mumkin. O'z navbatida, aniq ma'lumotlar qurilmaning xususiyatlariga emas, balki uni ishlatish shartlariga ham bog'liq. Shuning uchun, bu ko'rsatkichga ta'sir qiluvchi sabablarni bilish kerak: Pirometrni qanday ishlatish mumkin? Pirometrlar optik asboblar, tumanli ob-havo, chang bosimli atrof-muhit sharoitlari yoki suv bug'lari signali darajasini pasaytiradi va to'g'ri qiymatlarni uzatishiga yordam bermaydi. Kuzatilgan tananing to'g'ridan-to'g'ri ko'rishi kerak. Tarkibi ham to'g'ri ma'lumotlarni ta'sir qiladi. Bu qanchalik qiyin bo'lsa, radiatsiya quvvati qanchalik barqaror va o'lchov qanchalik aniq bo'ladi. 2.4. Pirometrlarni tamirlash Sanoat muhitida barqaror asbob eng yaxshi ishlaydi. Bu katta hajmga ega, shuning uchun uni yangi holatga o'tkazishda qiyinchiliklar mavjud. Biroq, maksimal o'lchov aniqligini ta'minlaydigan va xohlagancha ishlashi mumkin bo'lgan bunday pirometr aniq. Yuqori harorat yoki namlik uning ishlashiga to'sqinlik qilmaydi. Sog'lom mahkam mexanik kuchlanishdan himoya qiladi. Y ilni yangi qurilmalarning afzalligi mobillikdir. Biroq, ularning guvohligi kamroq aniq bo'lib, u asosan uy sharoitida foydalanish uchun yetarli. Pyrometreni tanlash uchun siz ba'zi fikrlarni aniqlashtirishingiz kerak: Uydan foydalanish uchun bir necha yuz daraja haroratli o'lchovli qurilmani sotib olish mantiqiy emas. Noqulay ob-havo sharoitida ishlash uchun uskunalar ishonchli himoyalangan bo'lishi kerak. Harakatlanadigan narsalarning harorati o'lchash uchun hisoblash darajasi juda muhimdir. Turli masofalardan va turli qiymatlardan moslamalarni o'qish uchun almashtiriladigan linzali modellar mavjud. O'lchash uchun pirometrni tanlash Haqiqiy o'lchovlarga qo'shimcha ravishda, turli modellar qo'shimcha funktsiyalar bilan jihozlangan. Mavjudligi bunday imkoniyatlarni oshiradi: qorong'ida, fon yorug'ida ortiqcha bo'lmaydi; Ko'pgina o'lchovlar uchun ba'zi pirometrlar oldingi o'lchov natijalarini o'z ichiga olgan ichki xotira qurilmasiga ega; ogohlantirish tizimi maxsus isitish darajasiga ega bo'lgan obyektni aniqlashga yordam beradi. Temirsiz usulda haroratni o'lchash uchun zamonaviy pirometrlar harorat indikatorini masofadan turib usul bilan o'zgartirish uchun ishlatiladi. Qurilma modellari infraqizil nurlanish texnologiyasidan foydalanadi, bu ular aniqlangan qiymatni aniqroq aniqlashga imkon beradi. Qurilmaning ishlash printsipi juda sodda va yoqilgandan so'ng, infraqizil turdagi spektrlardan foydalanib, energiya to'lqinlarining yagona indikatori haqida ma'lumot oladi. Pirometrning ajoyib afzalligi bu o'lchov metodining nisbatan kichik narxidir. Modell har qanday masofadan o'rganilayotgan samolyotga yuboriladi - uning ishi atrof-muhitning xususiyatlari va mashina, pechka yoki boshqa qurilmaning o'lchami bilan cheklanadi. Qurilma infraqizil nurlanish identifikatori tamoyili bo'yicha ishlaydi. Ishning samaradorligi sirt temperaturasining indikatoriga bog'liq - pirometr obyektning radiatsiyaviy xususiyatlarini aniqlaydi va katta aniqlik bilan kerakli raqamlarni hosil qiladi. NONKONTAKT usulida temperaturani o'lchash uchun pyrometeri qaerda foydalanish mumkin? Ushbu qurilma harorat ko'rsatkichini bilishingiz kerak bo'lgan odatdagi holatda bo'lishi kerak. Biroq, pirometr tez-tez quyidagi holatlarda ishlatiladi: masofadagi maydon yoki har qanday masofada joylashgan obyektni aniqlash zarur bo'lganda - bu qurilmangiz uzoq masofadan kerakli ma'lumotlarni aniqlab olishga imkon beradi (ma'lumotlarning yuqori aniqligi kafolatlanadi); Harakatlanadigan jismning haroratini aniqlash sohasida boshqa qurilmalar pirometr kabi samarali emas; Elektr tokining ta'siri ostida bo'lgan komponentlarning holatini aniqlash - ushbu qurilmalar ko'pincha ko'plab korxonalarda qo'llaniladi; Qurilmaning muayyan tarkibiy qismidagi haroratni qattiq nazorat qilish - muayyan indikatorni saqlash juda muhim va pirometr ishlab chiqarish jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi; "Murakkab" kichik obyekt temperaturasini o'lchash - qurilma nozik sirt qatlamini aniqlash uchun juda yaxshi; Qo'llar yoki narsalar bilan tegilmaydigan qismlarni o'lchash; Past issiqlik o'tkazuvchanligi yoki issiqlik quvvati bilan ifodalanadigan obyektlarning holatini o'rganish; Tezlikni o'lchash. Ko'pincha bu qurilma issiqlik va quvvatli asboblarni ishlatadigan korxonalarda, masalan, turli xil isitish elementlari, qozonxonalar, isitish liniyalari yoki bug 'liniyalarida qo'llaniladi. Bundan tashqari, pirometr ko'pincha energiya sektorida mavjud bo'lib, unda transformator qutisi, simlar, aloqa va jonli kabellarning tarkibiy qismlarining holatini o'lchash uchun foydalaniladi. Metallurgiyada bu qurilma pechkalar, dastgohlar va presslar uchun ishlatiladi, elektronika sohasida turli komponentlar va uning qismlari isitish darajasining indikatorini aniqlash uchun foydalanish mumkin. Pirometr ichki yonish dvigatellarini diagnostika qilish, shuningdek, elektr mexanizmi va transport vositalarining temperaturasini aniqlash uchun juda yaxshi. Qurilma ishlab chiqarish nazoratini yaxshilaydi va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash shartlarini "kuzatadi". Pirometrdan foydalanib, binolarni va inshootlarni tekshirishingiz, shuningdek, isitish, ventilyatsiya va konditsionerlik sifatini tekshirishingiz mumkin. Sovutgich uskunalarini boshqarishda ko'p yordam beradi va yong'in brigadasi jihozlarining sifatini oshirishga yordam beradi. Dastlab bu qurilma yuqori harorat agregatlarining kontaktsiz usuli bilan haroratni aniqlash uchun ishlatilgan - obyektni vizual baholash uchun ruxsat berilgan qurilma. Hozirgi vaqtda bir necha turdagi pirometrlar bor: Optik. Turli moslamalarni rangli gamutini taqqoslab, qo'shimcha qurilmalardan foydalanmasdan tekshiruv orqali issiq tananing haroratini ko'rishga yordam beradi. Rangli yoki ko'p spektral. Ushbu qurilmaning ishlash printsipi issiqlik to'lqinlarni solishtirma spektrlarda taqqoslash orqali harorat parametrini topishdan iborat. Radiatsiya. Haroratni aniqlash uchun hisoblash quvvat ma'lumotlari ishlatiladi, ushbu birlik tomonidan ishlab chiqariladigan issiqlik miqdori. Noldan yuqori harorat ko'rsatkichi bo'lgan har qanday jism issiqlik chiqaradi. Turli turdagi pirrometlar obyektning holatini aniqroq aniqlashga yordam beradi. Eng ko'p ishlatiladigan infraqizil parametrlar yoki radiometrlar juda sezgir, ammo harorat indeksini aniqroq aniqlaydi. Texnik qobiliyatlar quyidagi parametrlar bo'yicha aniqlanadi: Optik turi o'lchamlari; Harorat oralig'i; Hisoblangan o'lcham indekslari; Operatsion tezligi; O'lchovlarning aniqligi; Radiatsiya qudrati va obyektni maqsadlash usuli. Obyektning termal holatini aniqlash uchun siz faqat obyektni ma'lum bir joyida ko'rsatishingiz kerak (termometr ishlatiladi). Pirometr tizimi odatiy holga keltiradi va haroratni aniqlash uchun teng issiqlik nurini "ushlaydi". Qurilma elektr signalini qabul qiladi va bu sizning harorat ma'lumotlarini aniqlash imkonini beradi - signal ikkinchi darajali termal konvertorda "hisobga olinadi" va tizim tomonidan qayta ishlanadi. Mutaxassislar, pirometrning harorat indikatorini ma'lum bir xato bilan aniqlay olishini eslatadi, bu uning atrof-muhit shaffofligiga yoki pirometrga yo'naltirilgan joyning diametriga mos kelmasligi bilan bog'liq. Pirometrlar va hayotimiz o'lchov asboblarini ishlab chiqarish tanlangan obyekt sirt harorati juda aniq aniqlash imkonini beruvchi etarli texnik xususiyatlarga ega. Pirometrlar statsionar va ko'chma bo'lishi mumkin. Qurilmalarning oxirgi versiyasi sanoat ishlab chiqarish sharoitlarida qo'llaniladi va og'ir mehnat sharoitlarini yumshatish va shikastlanishlar oldini olish uchun qo'llaniladi. Ushbu turdagi birlik yuqori optik piksellar bilan ifodalanadi, bu esa uni harorat darajasini yanada samarali nazorat qilish yoki ma'lum bir qurilmaning texnologik jarayonini kuzatish uchun ishlatishga imkon beradi. Statsionar variantga kelsak, uni yirik korxonalarda topish mumkin. Ular muayyan qurilmaning ishlashini muntazam kuzatishni tashkil etish kerak bo'lgan joylarda ishlatiladi. Ko'pincha ular kontakt sensorli sensorlardan foydalanish yoki muayyan vazifalarning xavfsizligini oshirish mumkin bo'lmagan joylarga joylashtiriladi. Temperaturani o'lchashning boshqa usullari bilan o'lchash mumkin bo'lmagan hollarda kontaktli bo'lmagan pirometrlar kerak. Bu turdagi qurilma zamonaviy ishlab chiqarish uchun juda foydalidir. Ushbu turdagi qurilma poezdda yuk tashish markazining haroratini nazorat qilish yoki o'choqdagi isitish darajasini nazorat qilish uchun ishlatilishi mumkin. Pirometrik qurilmaning keng qo'llanilishi turli sohalarda mashhurligi bilan bog'liq - bu vosita egasiga aniq ma'lumotlarni taqdim etishga imkon beradi va sizga ishni yaxshi tashkil etish imkonini beradi. 2.5. Pirometrlarning qo’llanilishi U lar asosiy haroratni o'lchash funktsiyalariga ega. Cheklangan harorat diapazoni, bo'ysunadigan taxmin, zaif optik piksellar. Qurilmaning imkoniyatlarini oshiradigan bir qator imkoniyatlar. Quvvat manbai AAA yoki AA batareyadir. JEM DT-608 - oddiy va arzon Inson tanasining sirt harorati yoki har qanday obyektning termal nurlanishini aniqlash uchun engil va ixcham asbob. Detektor va o'lchash moslamasi tekisligi orasidagi masofaga ega. 0 °-60 °C oralig'ida ijobiy haroratni ± 0,1 ° gacha aniqlashtirish uchun mo'ljallangan. Suv harorati ochiq konteynerda, bolalar ovqatida, konvektorda yoki radiatorda isitish uchun ishlatiladi. Olovli qurilmada pech orqali ishlatiladi. Ijobiy tomonlari: Engil, ixcham, qulay foydalanish. Bolaning suti yoki oziqlanishi bilan shishaning harorati o'lchash qulay. Narx oddiylik va kamchiliklarni oqlaydi. Kamchiliklari: Standart almashtirish batareyasi, pirometr o'lik elektr manbaidan juda ko'p azob chekadi. T o'g'ri o'qish uchun, bir daqiqalik soniyada bir necha o'lchov talab qilinadi va o'rtacha qiymatga ega bo'ladi. MEGEON 16280 - yilni yangi qurilmaning ilg'or xususiyatlari Salbiy va ijobiy sirt temperaturalarini o'lchash uchun pyrometr. Obyektga aniq rahbarlik qilish uchun lazer ko'rinishi bilan jihozlangan. Maksimal o'lchash vaqti yarim soniyadan oshmaydi. Ichki quvvat sarfini aks ettiruvchi indikator. Qurilma bo'sh bo'lsa, avtomatik o'chirish mavjud. Olingan ma'lumotlar nashr etilgan joylarda ishlash qulayligi uchun yoritilgan yorug'lik bilan jihozlangan ekranda aks ettirilgan. Ijobiy tomonlari: Narxlari, umumiy hajmi va vazni. Bunday kichik qurilmalar uchun keng o'lchovli o'lchovlar. Qabul qilinadigan o'lchov aniqligi. Kamchiliklari: Qurilmaning ijobiy ish haroratiga ega bo'lishi kerak, aks holda sovitganda sovuq havoda ishlaganda o'qishga kirib qoladi. To'plamda foydasiz batareya, zudlik bilan ozod qilish. M EGEON 16400 - uy uchun, oila uchun Kuzatilgan narsaning sirt harorati aniqlash uchun uy anjomlari. Pirometrning ishi avtomat shaklida amalga oshiriladi. Foydalanish qulayligi. Natijalarni olish uchun kichik massa va tezkor javobga ega. Lazer ko'rinishi maqsadga aniq maqsadni qo'yadi, qizdirilgan sirt bilan aloqani yo'q qiladi. Qurilmani kalibrlash ta'minlanadi. Joriy ko'rsatkichlarni aks ettiradi, minimal va maksimal qiymatlarni to'g'irlaydi. Ijobiy tomonlari: Ishga tez tayyorgarlik va yakuniy natijani olish. Batareyalar ishlaydi. O'lchagan haroratning keng diapazoni. Lazer pointer sifatida ishlatish. Oson, arzon. Qulaylik qo'lida yotadi. Qattiq, qaymoqqa qarshi tutun. Kamchiliklari: Orqa nurni yoqish / o'chirish jarayonini yoqtirmayman. E litech P 350 - haqiqiy uy Pirometrni ishlatish oson. Funktsionallik ko'pincha uy vazifalarini bajarishga yordam beradi: inson tanasining sirt harorati, isitish moslamasidan issiqlik oqimi, o'choqni aniqlash. Derazalar, eshiklar, devorlar, uyingizda issiqlik oqib ketishini ta'minlaydi. Natijalarni saqlash imkoniyati mavjud. Ichki doimiy o'lchash mexanizmi. Ergonomik dizayn, tugma-tugma boshqaruv tizimi va sozlash. Ijobiy tomonlari: O'rta masofalarda ishlashda yaxshi aniqlik. Oson, qulay, tez, mazali narx. Oson o'rganish va undan foydalanish. Batareya ishi. Kamchiliklari: Turli materiallarni 2 ° gacha o'lchashda aybdor. Buyruqlar juda ko'p tillarda yozilgan. ADA TemPro 550 kengligi harorat oralig'ida Qurilma har xil sirtlarda kontaktsiz temperaturali o'lchovdir. O'qishlarni ingl. O'qish uchun suyuq kristal displey bilan jihozlangan. Past yorug'likli joylarda ishlash uchun ekran yoritgichi mavjud. Pirometr o'lchash natijalarini aks ettiruvchi ekranda ortiqcha yuk tushish mexanizmi bilan jihozlangan. Qulay va ishonchli ushlab turish avtomatning yostiqchasida maxsus yostiqlarni yaratadi. Ijobiy tomonlari: Narxlari, harorat oralig'i, foydalanish qulayligi. Katta kafolat muddati. Bu batareyaning harorati, inson va suvning tanasini o'lchaydi. Oxirgi qiymat shamol tufayli yuzaga keladi. Kamchiliklari: Batareya tojidan foydalanish qurilmaning narxini oshiradi. Xitoyda Buyurtma arzonroq. JEM DT-8806H - ikkita operasion rejim Inson tanasining va jonsiz narsalarning haroratini aniqlash uchun uy pyrometeri. Birinchi tartib 32 ~ 42,5 ° S Boshqa 0-60 ° S Qayta ishlangan natijalar katta bosimli suyuq kristal displeyda aks ettiriladi. Qurilma juda aniq bo'lib, dastlabki ko'rsatkichlarning ± 0,2% ini tashkil qiladi. Ishning qulayligi bosma naqshli katta tugmachalar bilan ta'minlanadi. Ichki xotira so'nggi 32 o'lchovni ushlaydi. Ijobiy tomonlari: Bir holda termometr va pirometr. Sizning havo haroratini o'lchash imkonini beradi, bu kichik bolaning borligida muhimdir. Tez javob, bir soniyadan ortiq bo'lmaydi. Kamchiliklari: Xatolik e'lon qilinganidan biroz kattaroq. KW MS6531 - ortiqcha yuk ko'rsatkichlari E rgonomik sog'lom tanasi bilan kompakt pirometr, avtomat tutqichi shaklida yaratilgan. Qurilma shovqinli, sezgir yirik tugmalar bilan jihozlangan. O'lchangan haroratning diapazoni: -50 dan + 550 ° C gacha, aniqligi ± 0,1 °. Suyuq kristall displey yoritilgan bo'lib, olingan ma'lumotni aks ettiradi, shu jumladan salbiy yoki musbat harorat hududida haddan tashqari yuklanish ko'rsatkichi. Ijobiy tomonlari: Yaxshi aniqlik, ingl. Ekran, katta shrift. Katta tugmali qulay vaziyat. Quvurdagi tutun harorati, shu jumladan, hamma narsani o'lchaydi. Kamchiliklari: Sotuvchi Rossiya ishlab chiqariladigan mamlakatni va aslida Xitoyni e'lon qiladi. Eng yaxshi professional pirometrlar Asboblar kengaytirilgan o'lchamdagi sirt harorati bilan ajralib turadi. Yuqori aniqlikka ega bo'lish. Namlikni, masofani o'lchashga ruxsat bering. Rasm va videolarni o'tkazish. Natijalarni xotiraga saqlang va tashqi muhitga o'tkazing. Suyuq va qattiq muhit bilan ishlash. Quruvchilar, ishlab chiqarish va qurilish sektori, uy-joy kommunal xo'jaligi xodimlari uchun mo'ljallangan. Ular ilmiy laboratoriyalarda ishlaydi. ADA TemPro 700 A00224 - arzon narxlarda birinchi professional Arzon professional qurilma o'rtacha. Ishlab chiqarish sohasida va issiqlik energiyasi mutaxassislari o'rtasida issiqlik oqishlarini aniqlash uchun ishlatiladi. "Aqlli uylar" ni qurish bo'yicha ishlar olib borilmoqda. Nuqta tortishish ko'rsatkichlari uchun lazer nurlari bilan jihozlangan. Pirometrning yuqori va past haroratga chidamli, qulay va mustahkamligi bor. Tabanchani tutish shaklida ishlab chiqarilgan. Ijobiy tomonlari: Narxlar, sifat, ekonomika, aniqlik. Aniq va tushunarli interfeys, qulay tugmalar va displey. Harorat oralig'i. Kamchiliklari: Jadvalni materialga mos keladigan koeffitsientni kiritish uchun ishlatish kerak. T esto 830-T1 - termometr va pirometr Termometr va pirometre vazifalarini bajaradigan qurilma. Salbiy va ijobiy haroratni o'lchaydi. Suyuq va qattiq muhit bilan ishlaydi. Sovuq va issiq havoda ishlatiladi. Keng maydondan yoki nuqta o'lchovlaridan o'qiydi. Ishlab chiqarish sharoitlari uchun mo'ljallangan. Ushbu ishtiyoq kuchli plastikdan yasalgan, tushgan va mexanik stresslarga chidamli. Radiatsiyani sozlash imkoniyati. Ijobiy tomonlari: Oson ishlash, ishonchli, maqbul adolat. Ko'zni to'g'ri yo'naltirish. Termometrga o'xshash va masofadan turib, xuddi pirometrga o'xshash chora-tadbirlar. Kamchiliklari: Narx uchun, faqat ishlab chiqarish uchun. Ishonchsiz akkumulyatorlarni joylashtirish. Bosch PTD 1 - uch o'lchov usullari Uch ko'rsatkichni aniqlash uchun qurilma: sirt harorati, ichki harorat va o'rtacha namlik darajasi. Pirometr to'xtatuvchilari, suvorxonalar, quruvchilar, turli kommunal xizmatlarning mutaxassislari uchun foydalidir. Asbob issiqlik muhofazasining energiya samaradorligini, issiqlik oqishini aniqlash imkonini beradi. Tananing uzoq umr ko'rishini ta'minlaydigan mustahkam plastikdan tayyorlangan. Ijobiy tomonlari: Sirt va miqyosi ko'rsatkichlari, namlik, namliklarni o'lchash. Aniq ko'rish - bu maydonning o'lchami va o'lchashning aniqligini ta'minlaydi. Arzon va uzoq umr silindrli batareyalar, qimmatbaho toj emas. Issiqlik qochqinlarni izlaydi, chizmalarni aniqlaydi, tovush bilan ishlaydi. Kamchiliklari: Qurilmaning harorati o'lchovlarning aniqligiga ta'sir qiladi, bu tananing atrof-muhit qiymatlarini qabul qilishi kerak. D eWALT DCT 414 D1 – batareyada Professional seriyali vosita. Funktsional imkoniyatlarni sezilarli darajada kengaytiradigan batareya bilan jihozlangan, operatsiya vaqtini oshiradi. Modeldagi natijalarni o'qishni osonlashtiradigan katta harfli katta ekran bor. Maksimal, minimal va dolzarb natijalar microSD formatidagi xotira kartasida saqlanadi va saqlanadi. Qopqoqning ergonomik dizayni korpusga ishlov berish paytida uni qulay va ishonchli ushlab turish imkonini beradigan anti-siljuvchi kauchuk qoplama bilan qoplangan. Ijobiy tomonlari: Yuqori aniqlikdagi qulay, yengil, professional daraja. Funktsional, harorat oralig'i, uzoq batareya quvvati. Ekonomikasi, kichik chamadonning to'liq to'plami. Kamchiliklari: Kemada hech qanday aloqa yo'q. Narxlar, temir zavodida ishlash uchun 900-1000 ° gacha bo'lgan haroratni talab qiladi. FLUKE-62 MAX + - ishlab chiqarish sharoitlari uchun Ishlab chiqarish ustaxonalari uchun mo'ljallangan pirometr. Qiyin sharoitlarda va joylarga yetib borish qiyin. Tananing hech qanday zararisiz issiqlikka chidash mumkin bo'lgan materialdan tayyorlangan. Chidamlilik 3 m balandlikda pasayishiga imkon beradi. Chang va namlikdan himoyalanishning yuqori darajasi. Qurilma o'lchash maydonini aniqlash uchun ikkita lazer bilan jihozlangan. Muntazam ishlab chiqarish ko'rsatkichlari chegarasidan chiqib ketganda tovushli signal bor. Ijobiy tomonlari: Chang va namlikka qarshi mustahkam, mustahkam himoya. Issiqlikni yuz darajaga qadar ushlab turadi. Aniqlik, yumaloq batareyadan ishlash. Davlat ro'yxatiga kiritilgan. Kamchiliklari: Tushirish uchun narx. C EM DT-9860 - super-professional Professional darajadagi pirometr. Yuqori qismida kamida -50, eng pastki chegarasida, + 1000 °C gacha keng o'lchov oralig'i mavjud. Foto va video orqali olingan ma'lumotlarni tasavvur qilish mumkin. Xotira yordami microSD sinf kartasidan foydalanib, tashqi muhitga natija beradi. Qurilma davlat reyestriga kiritilgan yuqori optik pikselga ega. Namlikni aniqlashga imkon beradi. Ijobiy tomonlari: Yuqori aniqlik, keng o'lchov oralig'i, eritilgan metallga to'g'ri tushadi. Foto va video, rangli tasvir. Oniy natijalar. Kamchiliklari: Narxlari Haqiqatan ham, yirik kompaniyalar uchun. Og'irligi 3 . Mehnat muxofazasii va texnika xavafsizligi Qalay va qo‘rg‘oshin nisbatan past haroratlarda ham erishini siz yaxshi bilasiz. Ularning erishi uchun 200-300 °C orasidagi harorat kifoya qiladi. Ishqoriy metallar yanada pastroq haroratlarda ham erib, suyuqlanib ketadi. Masalan, seziy metallining erishi uchun Quyoshli kundagi issiq harorat yetarli bo‘ladi. Shunday bir metall borki, hatto sovuq haroratda ham suyuqligicha qolaveradi. Bu - davriy jadvaldagi 80-raqamli element - simob elementidir. Simob - suv muzlaydigan haroratdan, ya'ni, selsiy bo‘yicha 0 °C dan ham −39 daraja past haroratdagina qotadi. 1759-yilgacha hech kim simobni qattiq holatga o‘tkazishga urinib ham ko‘rmagan. Chunki, hech kim simobning aslida metall ekanini bilmagan. Qadimgi yunonlar va rimliklar simobni "gidrargirum" deb nomlashgan. Ularning tilida bu so‘zning ma'nosi "suyuq kumush" degani edi. Ingliz tilida esa simobni avvallari "quicksilver" deyilardi. Buning aynan tarjimasi "tirik kumush", yoki, "yuguruvchi kumush" degan ma'nolarga to‘g‘ri keladi. Agar siz sinib ketgan termometrdan to‘kilgan simobni ko‘rgan bo‘lsangiz, albatta uni juda tez yumalab u yoqdan bu yoqqa harakatlanib dumalaganini kuzatgansiz. Bu xuddi tirik jonzot tezlik bilan yugurib o‘tgandek taassurot uyg‘otadi. Shu sababli ham unga "yuguruvchi", "tirik" kabi nisbatlar berilgan. Simobning ingliz tilidagi va xalqaro ilmiy nomi esa "mercury" bo‘lib, u zamonaviy kimyoga o‘rta asr alkimyogarlaridan meros qolgan. o‘rta asr alkimyogarlari o‘zlari tanish bo‘lgan kam sonli elementlarni osmon jismlarining nomlari bilan atash an'anasiga ega bo‘lishgan. Masalan, ular oltinni Quyosh, kumushni Oy, temirni Mars, misni Venera nomi bilan atashgan. Buning hayron qoladigan joyi yo‘q. Chunki, o‘rta asrlarda yashagan alkimyogarlar astrologiyadan ham uncha-muncha boxabar bo‘lishga. Odatda bunday odamlar o‘zlarini "ilohiy hislat"lar egasi deb hisoblashgan va boshqalarni ham shunga ishontirishga urinishgan. Alkimyogarlardan ayrimlari fol ko‘rish va shamanlik qilish bilan ham shug‘ullanishgan. Simob - og‘ir modda (u eng og‘ir suyuqliklardan biri). U temirdan ko‘ra ikki barobar va qo‘rg‘oshindan ko‘ra uchdan bir hissaga og‘irroq. Agar qo‘rg‘oshin sharchani simobli idishga solib qo‘yilsa, qo‘rg‘oshin sharcha simobda cho‘kmay, uning sirtida qalqib yuradi. Atiga 500 ml hajmni egallagan simob deyarli 7 kg tosh bosadi. Agar kimyo laboratoriyasida 1 litr hajmda simob turgan bo‘lsa, uni ko‘tarishga aslo shoshilmang. Agar siz uni 1 litr suvni ko‘tarmoqchi bo‘lgandek kuch bilan ko‘tarsangiz, xuddi simobli idishni tagidan mixlab tashlangandek tuyuladi. Chunki siz uni ko‘tara olmaysiz. Xona haroratida eng og‘ir suyuqlik bo‘lgani uchun, simobdan ob-havoni bashorat qilishda foydalanish mumkin va buni odamlar anchadan buyon yaxshi o‘zlashtirib olishgan. Ob-havo ma'lumotlaridagi eng asosiy ko‘rsatkichdan biri - atmosfera bosimi haqidagi ma'lumotdir. Ko‘plab omillar ta'sirida, xususan, Quyosh nurlari, tog‘lar, okeanlar va ho kazolar tufayli, Yer atmosferasi bir joyda zichlashib, yuqori bosimga ega bo‘lib qoladi. Boshqa bir hududda esa, atmosfera siyraklashib, bosim pasayadi. Agar havo ochiq va tinch bo‘lsa bu - atmosfera bosimi balandligining mahsuli bo‘ladi. Agar bosim past bo‘lsa, havo soviydi. Bunday bosimlarning o‘zaro farqi unchalik ham katta emas. Bosim yuqori hududlarda ko‘rsatkich bosim past hududlardagidan ko‘pi bilan 10% atrofida baland bo‘ladi xolos. Bu farq bizning nafas olishimizga va boshqa muhim omillarga umuman ta'sir qilmaydi. Bunday nozik farq ko‘rsatkichini aniqlash uchun bizga maxsus asboblar kerak bo‘ladi. Atmosfera bosimini o‘lchash usullaridan biri - bosimni biror bir suyuqlik ustuni balandligi bilan belgilashdir. 1 sm2 yer yuzasi ustidagi atmosferadagi havo, aynan o‘sha 1 sm2 ustidagi taxminan 15 metr suv ustuni bilan teng og‘irlikka ega bo‘ladi. Agar bosim past bo‘lsa, u 14 metr suv ustuni balandligi bilan teng bo‘lishi mumkin. Shu tarzda, atmosfera bosimi bilan suv ustuni balandligi orasidagi bog‘liqlikka asoslanib, atmosfera bosimini o‘lchash mumkin bo‘ladi. Bu juda jo‘n o‘lchash usuli bo‘lib, faqat, u ancha qo‘pol usul hisoblanadi. 14 yoki 15-metr suv ustuni balandligi 4-5 qavatli uy balandligiga teng bo‘ladi va bunday asbobni yasash ham, undan foydalanish ham ancha noqulay bo‘ladi. Shu sababli, atmosfera bosimidagi o‘zgarishlarga muvofiq o‘z balandligini o‘zgartiradigan eng yaxshi suyuqlik bu simob hisoblanadi. Simob suvdan ko‘ra 14,5 marta og‘ir bo‘ladi. Shu sababli, atiga 76 sm balandlikdagi simob ustuni 15 metr balandlikdagi suv ustini bilan teng vaznga ega bo‘ladi. 76 sm balandlikka ega va atmosfera bosimi bilan muvozanatlanadigan simob bilan to‘ldirilgan shisha nayni barometr deyiladi. Atmosfera bosimi aynan barometr bilan o‘lchanadi. Ob-havo ma'lumotlari orasida atmosfera bosimi qayd etib o‘tilganda, uning ko‘rsatkichlari millimetrlargacha aniqlikda aytilayotganini eshitgan bo‘lsangiz kerak. Simob ustuni balandligi 760 mm bo‘lganda (dengiz sathida) o‘zi turgan idish tubiga, 1 atmosfera bosimiga teng bosim beradi. Shunga asoslanib, atmosfera bosimi va unga yaqin boshqa bosim kattaliklarini simob ustuni o‘lchov birligida ifodalash ham mumkin. Simob atmosfera bosimini o‘lchashdan tashqari, haroratni o‘lchash asboblarida ham keng qo‘llanadi. Barcha moddalar singari, simob ham harorat oshganda kengayadi va soviganda torayadi. Simobning issiqlik ta'sirida kengayishi va sovuqlik ta'sirida zichligining ortishi - bir tekis va barqaror kechadi. Shu sababli, harorat o‘lchash texnikasida boshqa moddalardan ko‘ra simobdan foydalanish samaraliroq sanaladi. Shu sababli ham, hammamizning uyimizdagi dori qutichada turadigan termometr ichida aynan simob bo‘ladi. Simobning yana bir muhim xossasi shisha nayli termometrlarni aynan simob bilan to‘ldirish uchun asos bo‘lgan. Gap shundaki, simob shishaga yopishmaydi va ishqalanmaydi. Shu sababli, simob bilan to‘ldirilgan shisha naycha ichida simob yopishib qolmasdan pastga va yuqoriga erkin harakatlanaveradi. Simob metall bo‘lgan sababli, u elektr tokini o‘tkazadigan modda sanaladi. Uning bu xususiyati ham elektrotexnikada ajoyib yechimlar uchun xizmat qiladi. Masalan, qat'iy gorizontal turadigan trubka ichiga simob quyib, uni har ikki tomoniga elektr kontaktlari ulansa, undan elektr zanjirlarini uzib-ulaydigan (o‘chirib-yoqadigan) uskuna sifatida foydalanish mumkin. Masalan, bunday trubkani biror elektr zanjir uchun dastak-kalit sifatida qo‘llansa, dastakni o‘ng tomonga qiyalatganda trubka ichidagi simob oqib kelib elektr kontaktlarni bir-biriga ulaydi va zanjirda tok oqa boshlaydi. Trubkani yana gorizontal holatga keltirilsa simob qaytib oqib ketadi va kontakt uziladi. Bunday dastak-kalitlar shovqinsiz ishlashi bilan ham ahamiyatli bo‘ladi. Biroq, simob haqida gap ketganda shuni ham alohida ta'kidlash shartki, simob va uning birikmalari zaharli hisoblanadi. Simob hatto qo‘rg‘oshindan ham zaharliroqdir. U atiga 357 °C dayoq qaynaydi. Bu esa, metallar orasida eng past qaynash harorati sanaladi. Lekin, bundan ham pastroq, oddiy xona harorat va yozgi issiq haroratlarda ham simob juda sekinlik bilan bo‘lsa-da, harholda muntazam bug‘lanib turadi. Simobning bug‘lari ham juda zaharli bo‘lib, kumulyativ effektga egadir. Shu sababli ham, kimyogarlar simob bilan ishlashda va ayniqsa uni qizdirishda, maxsus shkafdan foydalanishadi. Bunda simob o‘sha shkaf ichida tutib turiladi. Shkaf esa har qanday bug‘larni zudlik bilan boshqa kameraga o‘tkazadigan so‘rish moslamasiga ega bo‘ladi. Simob ko‘plab metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. Simobning boshqa metallar bilan qotishmasini amalgamma deyiladi. Masalan, kumush va simob qotishmasi kumush amalgammasi deyiladi. Kumush amalgamma erigan holatdan biror qolipga quyilsa, u bir necha daqiqa muddatda xuddi loy kabi yumshoq holda turaveradi. Bu holatda unga shakl berib, biror ko‘rinishga keltirish mumkin. Keyin u qotadi va o‘ziga berilgan shakni mustahkam saqlab qoladi. Tish davolovchi vrachlar tishlardagi kovraklar o‘rniga shunday kumush amalgammasidan to‘ldirish orqali kovaklarni berkitadilar. Albatta, tish shifokorlari qo‘llaydigan kumush amalgammada kumush va simobdan tashqari yana qalay, mis va rux ham mavjud bo‘ladi. Lekin, bunday amalgammada baribir asosiy o‘rinni simob egallaydi. Simob atomlari kumush atomlarini mustahkam bog‘lab tutib turadi. Natijada, so‘lak, havo, namlik, issiqlik va og‘izdagi bakteriyalar ta'sirida yemirilmaydigan, mustahkam qobiq paydo bo‘ladi. Bunday qopib, yoki qoplama tishlarga ham yaxshi o‘rnashadi va salomatlikka ziyon yetkazmaydi. Tish davolash texnikasida shuningdek oltin amalgammasi ham qo‘llaniladi. Simob oltin bilan ham tez va oson aralashib, qotishma hosil qiladi. Shu sababli, simob to‘kilgan joyga tilla buyumlarni yaqinlashtirmagan ma'qul. Ayniqsa barmoqlardagi tilla uzuklar bilan simobga tegib ketilsa, qimmatbaho taqinchoqlarning sifati darhol buziladi. Simob bilan ta'sirlashgan tilla taqinchoq o‘zining yarqiroq jilvasini darhol yo‘qotib, xira va nursiz bo‘lib qoladi. Amalgammalar kimyogar mutaxassislar tomonidan ham keng qo‘llaniladi. Masalan, metall natriy o‘ta faol modda bo‘lib, u bilan ishlashda juda xushyor bo‘lish talab etiladi. Shu sababli, kimyogarlar natriy amalgammasi tayyorlab, keyin u bilan tajribalar o‘tkazadilar. Natriy amalgammasi ham natriyning o‘zi bilan qilsa bo‘ladigan deyarli barcha tajribalarni o‘tkazish imkonini beradi. Yaxshi tarafi shundaki, natriy amalgammasi natriyning o‘zidan ko‘ra ancha xavfsizdir. Simob shuningdek maxsus lampalarda qo‘llaniladi. Zich germetik lampa ichiga simob tomchisi joylashtirilsa, unga tok berilganda tok ta'sirida suyuq simob bug‘lanib, gaz holatiga o‘tadi. Gazsimon simob esa qizib o‘zidan yorug‘lik nuri taratadi. Bunday simobli lampalardan ultrabinafsha nurlar manbai sifatida foydalanish mumkin. Simob xloridi - molekulasida ikkita simob va ikkita xlor atomidan iborat modda bo‘ladi. U avvallari kalomel nomi bilan ko‘pchilikka yaxshi tanish bo‘lgan. Kalomeldan surgi dori sifatida foydalanilgan. Odamlar bu moddaning zararli tarafini bilishmaganliklari uchun u ko‘p yillar mobaynida uncha-muncha odamning ichak va hazm qilish tizimini ishdan chiqargan. Kalomel ich surishdan tashqari, odamni qayt qilishga ham majbur qiladi va iste'mol qilgan odamning sillasini quritib qo‘yadi. Kalomelning yaqin qarindoshi sulema nomli modda bo‘lib, uning ilmiy nomi simob dixloridi bo‘ladi. Bu modda molekulasi bitta simob va ikkita xlor atomlaridan iborat bo‘ladi. Sulema kalomeldan ham zararliroq. Xalq orasida uni sublemat ham deyiladi. Sulema, yoki, sublemat odamni o‘limga ham olib kelishi mumkin. Simob oksidi - pishiq g‘ishtning rangidagi qizg‘ish-qo‘ng‘ir modda bo‘lib, uning molekulasi bitta simob va bitta kislorod atomidan iborat bo‘ladi. Bu moddaning qiziq tarixi bo‘lib, uni eslab o‘tmaslikning iloji yo‘q. Jozef Pristli kislorodni kashf qilgan tajribalarida aynan simob oksidini qizdirgan edi. Simobning yana bir qizg‘ish rangli birikmasi - simob sulfidi bo‘lib, uning molekulasida bitta simob va bitta oltingugurt atomi bo‘ladi. Simob sulfidi tabiatda eng keng tarqalgan simob birikmasi bo‘lib, uni simob rudasi ham deyish mumkin. Tabiiy holda, ruda ko‘rinishidagi simob sulfidini mutaxassislar kinovar deyiladi. Kinovar eng boy simob rudasi bo‘lib, uning tabiiy, sof holdagi shaklidan yorqin qip-qizil pigment - vermilion olinadi. Simobning yana paqildoq simob nomli birikmasi ham qiziq tabiatga ega. Paqildoq simob mutaxassislar tilida simob fulminat deyiladi. Ushbu modda molekulasi tarkibida bittadan simob, kislorod, azot va uglerod atomlari mavjud bo‘ladi. Paqildoq simob arzimagan nozik teginish tufayli ham paqillab, portlash sodir qiladi. Bu esa, simobning mazkur birikmasini eng xavfli moddalar qatorida tilga olishga majbur qiladi. Boshqa har qanday portlovchi moddalarni portlashi uchun ancha ko‘proq mexanik ta'sir kerak bo‘ladi. Lekin, paqildoq simobga salgina turtki kifoya qiladi. Shu sababli, portlatish texnikasida, masalan, tog‘-kon ishlarida simob fulminatni nisbatan qiyin portlaydigan moddalarni, masalan dinamitni portlatish uchun detonator sifatida ishlatishadi. Fulminatni masofadan turib, nozik elektr uchquni vositasida portlatish mumkin. U esa, o‘z navbatida boshqa portlovchi moddalarni harakatga keltiradi. Simobning avvallari tibbiyotda keng qo‘llanilgan birikmalaridan biri - merkuroxrom bo‘lib, uning molekula tuzilishi ancha murakkab. Merkuroxrom antiseptik xossasiga ega bo‘lib, undan yaralarni davolashda foydalanilgan. Download 480.69 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 2