Askeriy sanat tariyxi

Qanlıkól rayonı 14-ulıwma bilim beriw mektebi SHSHBT páni oqıtiwshisi
Nawrızbaev Baxtiyar
“Askeriy sanat tariyxi” temasinda bir saatliq


Ashiq sabaq
islenbesi

10-klass SHSHBT

Sane_________20___-jil
Tema: Askeriy sanat tariyxi
Sabaq maqseti
Talimiy maqseti: Oqiwshilarg’a qadimgi dunya ham orta asirler askeriy sanati, orayliq aziya hamde O’zbekistan askeriy sanati tariyxi rawajlaniw basqishlarin uyretiw
Tarbiyaliq maqseti: Oqiwshilarda watanǵa muxabbat, jurtqa sadiqliq, óz tiline hurmet, ata-anaǵa mehir muriwet ruwxinda tarbiyalaw.
Rawajlandiriwshi maqseti: Sabaq arqali oqiwshilar sanasinda askeriy sanat tariyxi haqqinda ulıwmalıq túsinik payda etip o’z pikirin erkin bayan etiw qabiletin rawajlandırıw.
Sabaq turi: ulıwmalastırıwshı, bekkemlewshi
Sabaq metodı: soraw-juwap,ameliy,oz-betinshe jumis metod.
Sabaq materyalları: sabaqliq kitap, suwretler, sabaqqa baylanisli qosimsha maǵliwmatlar.
Sabaqtń barisi: 45 min

t\s	Bolimler	waqti
1	Quramliq bólegi	3 minut
2	Uyge tapsirma tekseriw	5 minut
3	Jańa temani ótiwdi shólkemlestiriw	2 minut
4	Jańa temani jaritip beriw	20 minut
5	Jańa bilimlerdi tekseriw	10 minut
6	Sabaqti juwmaqlaw hám oqiwshılardı bahalaw	4 minut
7	Úyge tapsirma beriw	1 minut
8	Jami	45 minut

1. 
   Quramlıq bólegi.
   

Qatnasti aniqlaw.
Nawbetshi axbaroti.
Sabaqqa tayarliqlarin tekseriw.

2. 
   Úy tapsirmani soraw hám bahalaw.
   

Qarawil hám onıń quramlıq bólegi nelerden ibarat?

Saqshi hám onıń wazipaları qanday?
Saqshiǵa járdem beriw zarurligi tuwilǵanda qanday háreketler ámelge asiriladı?
Qarawil xizmetin ótewge tayarlıq qanday basqishlarda ámelge asırıladı
III-IV. Jańa temani otiwge tayarlaniw hám bul temani jaritip beriw.
Qadimgi dunyada askeriy sanattiń payda bolıwı
Daslepki askeriy qurallardiń payda bolıwı.
Áyyemginde qullar miynetine tiykarlanǵan ekonomika sharayatında bir neshe on mıń jawıngerden ibarat armiya dúziw múmkinshiligi bolǵan. Kópshilik mámleketlerde áskerdiń tiykarǵı túrin piyada askarlar shólkemlestirgen. Qádimgi Shıǵısdavlatlarida piyada askarlar hám atlıq áskerden tısqarı urıs aravalari, pıllar hám túyelerde urıs etiwshi bólimlerden de paydalanılǵan. Qurallı kúshler quramı, olardıń qural -quralı strategiya hám taktikasini belgi-lágen. Qáddi. Shıǵıs mámleketleri, Indiya hám Kitayda strategiya daslep salıstırǵanda qısqa aralıqlarǵa etilgen, qısqa múddetli áskeriy júriwler menen sheklengen. Grekiston hám Qádimgi. Rimgaxos bolǵan áskerler támiynatı jaqsılanıwı, jawlap alıw etilgen mámleketlerdiń materiallıq resurslarınan paydalanıwdı jolǵa qoyıw menen áskeriy júriwlerdiń múddeti uzaya baslaǵan.

Antik dawirinde askeriy sanattin rawajlaniwi.

Áyyemgi dáwir strategiyası, tiykarınan, urısqa tayarlanıw, urıs maydanı hám waqtın tańlaw, tiykarǵı zarba beriletuǵın yerni belgilew, áskerlerge basshılıq qılıwda kórinetuǵın bolǵan. Taktikaning rawajlanıwı jawınger tártiptiń eń ápiwayı formalarınan qushinlarni júzbe-júz to'qna-shuvigacha, urıs maydanında áskerlerdi quramalı manyovrlarni ámelge asırıwları menen belgilengen. Gretsiyada basqa Qáddi. Shıǵıs mamlakatlariga nis-batan jaqsı qurallanǵan hám tálim alǵan áskerge iye edi; greklerdiń tiykarǵı áskeriy kúshin salmaqli qurallanǵan piyadalar (goplitlar) shólkemlesken, olar qılısh, nayza menen qurallanıp, temir sawıplar kiyiwgen. Jangdan aldın áskerler falanga bolıp sap tartganlar (qarang Marafon jan-gi). Orayda salmaqli qurallanǵan piyadalar tuwrı tórtmuyush formasında berk bolıp sap tartǵan, qanatlarda atlıqler, aldınǵı qatarda bolsa jayma sap bolıp jeńil piyadalar jaylasqan. Falanganing bir qansha ústemshilikleri bolǵan. Onıń kúshi safning jipsli-gida bolıp, qarsı tárepden oǵan derlik ziyan jetkiziwdiń múmkinshiligi bolmaǵan. Usınıń menen bir qatarda oǵan ep-chillik jetiwmegen. Ol táqip etiwge ulıwma jaramsız bolıp, zarba kúshin asırıwı ushın qosımsha kúshi joq edi. Grek falangasi tek ǵana Shıǵıs mámleketleriniń (mas. Axomaniylar mámleketi) qopal, jaman tálim alǵan áskerleri menen bolǵan urıslardagina jeńis etken. Biraq olarǵa o'nqircho'nqir jerlerde urıs etiwge maslasqan Rim áskeri menen to'qnashishga tuwrı kelip olar jeńiliw alamini tartganlar.
Orta ásirler dáwirinde Shıǵıs hám Evropa mámleketlerinde áskeriy sanattiń rawajlanıwı.
XV — XVI -ásirlerden baslap Evropa mámleketlerindegi ekonomikalıq rawajlanıw, Ullı geografiyalıq ashılıwlar, ot shashar qurallar, artilleriyanıń keń tarqalıwı menen Áskeriy kórkem ónerde túpkilikli ózgerisler júz bergen. Lekin usınıń menen birge Orta Aziya regioniniń túrli sociallıq-siyasiy jaǵdaylarǵa kóre karvon jollarınan, Evropa mámleketlerinen uzilib qalǵanlıǵı, óz-ara ishki dawlar Áskeriy kórkem óner rawajlanıwına unamsız tásir etken.

Ózbekstan Respublikası ǵárezsizlikke eriskenen keyin, áskeriy tarawǵa bólek itibar berildi. 1995-jıl avgustda Ózbekstan Respublikasınıń áskeriy dok-trinasi qabıllandı, ol mámlekettiń áskeriy tarawdaǵı siyasatın belgilep berdi. Regiondaǵı áskeriy siyasiy jaǵdaydan kelip shıqqan halda 2000-jıl 3-fevralda Ózbekstan Respublikasınıń Qorǵaw doktrinasi qabıllandı.

Búgingi kúnde Qurallı Kúshlerimiz aldındaǵı zárúrli wazıypalardan biri san tárepinen onsha úlken bolmaǵan, zamanagóy qural -qural hám texnika menen qurallanǵan armiyanı, jawınger háreketler aparıwdıń eń nátiyjeli usılların iyelegen hám hár qanday shabıwılshı kúshlerge qarsı gúreske hám de zarba beriwge ılayıq bolǵan operativ áskeriy bólimlerdi jaratıwdan ibarat
V. Jańa bilimlerdi tekseriw
Daslepki askeriy qurallardiń payda bolıwı tariyxi qanday bolǵan?
Qadimgi Rimde askeriy sanattiń payda boliwi qalay bolǵan?
Bugingi kundegi quralli kushlerimiz aldinda turg’an zarurli waziypalar haqqinda aytip beriń.


VI.Bahalaw
Sabaqqa aktiv qatnasip berilgen sorawlarǵa juwap bergen oqishilar bahalanadı


VII. Úy tapsirma beriw.
Sabaqta aytilgıan maǵliwmatlardi bekkemlew ushın keyingi sabaqqa askeriy sanat boyinsha qosimsha maǵliwmatlardı toplaw.