Аудитор томонидан меъёрий-ҳУҚУҚИЙ
Download 2.22 Mb. Pdf ko'rish
|
Tafakkur operatsiyalari
|
АУДИТОР ТОМОНИДАН МЕЪЁРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТЛАРГА РИОЯ ҚИЛМАСЛИК ФАКТЛАРИ ТЎҒРИСИДА МАЪЛУМ ҚИЛИНИШИ SONY TAFAKKUR OPERATSIYALARI Reja: 1. 2. TAFAKKUR NIMA Tafakkurning turlari. 3. Tafakkur mahsullari va operatsiyalari Tafakkur Tafakkur ... Inson ongining bilish obyektlari hisoblanmish narsa va hodisalar o’rtasida murakkab, har tomonlama aloqalarning bo’lishini ta’minlovchi u m u m l a s h g a n h a m d a m a v h u m l a s h g a n a k s e t t i r i s h shaklidir – Inson ongining bilish obyektlari hisoblanmish narsa va hodisalar o’rtasida murakkab, har tomonlama aloqalarning bo’lishini ta’minlovchi u m u m l a s h g a n h a m d a m a v h u m l a s h g a n a k s e t t i r i s h shaklidir. Tafakkur Tafakkur ... • • • • birinchidan, tafakkur va f ikrlash jarayonlari – bu bilish jarayonlari; birinchidan, tafakkur va f ikrlash jarayonlari – bu bilish jarayonlari; ikkinchidan, ular ham shaxs tomonidan borliqni umumlashtirib, bilvosita aks ettirish shakli; ikkinchidan, ular ham shaxs tomonidan borliqni umumlashtirib, bilvosita aks ettirish shakli; uchinchidan, bu jarayonlar ham eksperimental psixologiya tomonidan o’rganiladi; uchinchidan, bu jarayonlar ham eksperimental psixologiya tomonidan o’rganiladi; to’rtinchidan, tafakkur bilishning eng oliy va yuqori darajadagi shaklidir. to’rtinchidan, tafakkur bilishning eng oliy va yuqori darajadagi shaklidir. MIYA m iyam iz. Tafakkur qilishimizni ta’minlovchi organ – bu bizning m iyam iz. fi krlardir. Kallamizga kelgan barcha o’y- xayollar – bu fi krlardir. Normal insonni fikrsiz tasavvur qilib bo’lmaydi, har on, har daqiqada odam miyasi qandaydir fikrlar bilan band bo’ladi. Ularni tartibga solish, keragiga diqqatni qaratish, ichki yoki tashqi nutq vositasida uni yechish – fik r l a sh jarayonidir PSIXIKA PSIXIKA PSIXIK JARAYONLAR BILISH JARAYONLARI Tafakkur turlari... Tafakkur turlari... n a z a r i y t a f a k k urd i r a m a l i y t a f a k k ur Hayot mobaynida o’qiganlarimiz, ma’lum shart- sharoitlarda konkret dalillar va nazariy bilimlar asosida mushohada qilgan bilim va g’oyalarimiz asosida yuritgan f ikrlash jarayoni n a z a r i y t a f a k k urd i r. Undan farqli a m a l i y t a f a k k ur bevosita hayotda va harakatlarimiz mobaynida hosil bo’lgan f ikrlarimizga asoslanadigan tafakkurimizdir. Tafakkur turlari... Tafakkur turlari... K o ’ r g a z m a l i - h a r a k a t t a f a k k u r i K o ’ r g a z m a l i - h a r a k a t t a f a k k u r i amaliy tafakkurga mohiyatan yaqin bo’lib, uning xususiyati shundaki, u ham odamning real predmetlar xususiyatlarini o’rganish, ko’z bilan ko’rib, bevosita his qilish paytidagi f ikrlash jarayonini nazarda tutadi. K o ’ r g a z m a l i - o b ra z l i t a f a k k u r K o ’ r g a z m a l i - o b ra z l i t a f a k k u r esa ko’rgan- kechirgan narsalar va hodisalarning konkret obrazlari ko’z oldimizda gavdalangan chog’da ularning mohiyatini umumlashtirib, bilvosita aks ettirishimizdir. Tafakkur turlari... Tafakkur turlari... Mantiqiy tafakkur Mantiqiy tafakkur – bu mavhum tafakkur bo’lib, so’zlar, so’zda ifodalangan bilim, g’oya va tushunchalarga tayangan holda bevosita i d roki m i z d oi rasi d a b o’ l m ag an narsal ar y u z a s i d a n c h i q a r g a n h u k m l a r i m i z , mulohazalarimiz bu tafakkurga misol bo’la oladi. Masalan, olam, uning noyob va murakkab hodisalarini falsaf iy o’rganish faqat mavhum, abstrakt tafakkur yordamida mumkin bo’ladi. Tafakkur turlari... Tafakkur turlari... re p ro d ukti v Fikrlashimizning yana bir turi re p ro d ukti v bo’lib, uning mohiyati – ko’rgan-bilgan narsamizni a y n a n q a n d a y b o ’ l s a , s h u n d a y l i g i c h a , o’zgarishsiz qaytarish va shu asosda f ikrlashga asoslanadi. produktiv yoki ij odiy tafakkur Undan farqli produktiv yoki ij odiy tafakkur – f ikrlash elementlariga yangilik, noyoblik, qaytarilmaslik qo’shilgandagi tafakkurni nazarda tutadi. Tafakkur turlari... Tafakkur turlari... k o n v e r g e n t div ergent tafakkur Shunga bog’liq bo’lgan k o n v e r g e n t f ikrlash masalaning yechimi faqat bitta bo’lgandagi fikrlashni nazarda tutsa, div ergent tafakkur – f ikrning shunday turiki, u shaxsga bir muammo yoki masala yuzasidan birdaniga bir nechta yechimlar paydo bo’lishini taqozo etadi. Aynan ana shunday ijodiy tafakkur divergent shaklda bo’lsa, u ijodiy parvoz, yangiliklarni kashf etishga asos bo’ladi. Kreaktivlilik yoki tafakkurning kreaktiv turi … – shundayki, u go’yoki yo’q joyda bor qiladi, ya’ni oddiygina, jo’ngina n a r s a l a r g a b o s h q a c h a , bi ro v l arni ki ga o ’ xshamagan tarzda f ikrlashga imkon beradi. Bunday tafakkur turi “hammaga o’xshab f ikrlash” yoki shablonli, zerikarli f ikr yuritishdan farq qilib, narsa va hodisalar mohiyatidagi o’ziga xoslik, noyoblik sifatlarini ham anglashga yordam beradi. U C H A L A S I N I Q O ’ S H I B , Y A N G I J U M L A L A R T U Z I S H K E R A K U C H A L A S I N I Q O ’ S H I B , Y A N G I J U M L A L A R T U Z I S H K E R A K QALAM QALAM KO’L AYIQ AYIQ Tafakkurning predikativ turi … Freyd bunday tafakkur turini m a nt i q i y t a fa k k ur ga q a r shi q o ’ y g a n e d i . C h u n k i u n i n g mohiyati quyidagicha: agar ikkita fikrdagi kesim bir xil bo’lsa, ongsiz ravishda shaxs uning egasini bog’lay boshlaydi. Masalan, “Aqlli odamlar yozda ko’k choy ichadilar”. “Men yozda doimo ko’k choy ichaman”. “Demak, men aqlli odamman”. Sun’iy intellekt yoki tafakkur Bu – inson tafakkuriga o’xshatib, u n i n g i s h l a s h t a m o y i l l a r i g a asoslanib yuratilgan va maxsus kompyuter dasturlari doirasida ko’plab muammolarni hal qilishga qaratilgan intellekt yoki “aql” turidir. M a s a l a n , M Y C I N d e b nomlanuvchi dastur yuqumli kasalliklarni diagnostika qilishga mo’ljallangan bo’lib, u yuzlab tibbiyot xodimlarining faoliyatiday samara bilan ishlab kelmoqda K.Yung klassifikatsiyasi I n t u i t i v t i p l i l a r . o’ng chapnikidan ustunroq I n t u i t i v t i p l i l a r . Bu shunday toifali kishilarki, ularda ko’pincha hissiyotlar mantiqdan ustun keladi va miya faoliyati bo’yicha ham o’ng yarim sharlar faoliyati chapnikidan ustunroq bo’ladi. Ko’rib, his qilib, y o r q i n e m o t s i o n a l m u n o s a b a t shakllantirilmaguncha, bunday odamlar biror n a r sa x u su si d a f ik r l a r i n i b a y o n e t a olmaydilar K.Yung klassifikatsiyasi F i k r l o v c h i t i p l a r . chap o’n g ig a domin an t a F i k r l o v c h i t i p l a r . Bunday kishilarda doimo mantiq, mulohaza hissiyotlardan ustun bo’ladi va miyasining chap tomoni o’n g ig a n isb at an domin an t a (u st u n ) hisoblanadi. Bundaylar gapira boshlashsa, ko’pincha, “Faysasuf bo’lib ket-e”, deb ham qo’yishadi. Chunki ular o’zlarigacha bo’lgan bilimlar, mantiqiy f ikrlash borasidagi yutuqlarga tayanib, doimo to’g’ri gapirishga, doimo f ikrlarini mantiqan asoslash – argumentatsiya qilishga harakat qiladilar. Tafakkur qilish tishunchalar xulosalar hukmlar Tafakkur qilish jarayonining mahsullari Hukm 1- hukm: O’zbekiston – mustaqil davlat. 2-hukm: Qirg’iziston – mustaqil davlat. 3-hukm: Qozog’iston – mustaqil davlat. 4-hukm: Turkmaniston – mustaqil davlat. 5-hukm : Tojikiston – mustaqil davlat. Demak, Barcha Markaziy Osiyo davlatlari – mustaqildir. Tafakkur qilish - operativ jarayondir Tafakkur qilish jarayoni biror psixik elementlarning shunchaki birbiri bilan almashinishi tarzida voqe bo'lmasdan, balki alohida aqliy operatsiyalar - biz idrok qilayotgan yoki tasavvur qilayotgan narsalar (obyektlar) ustida, biz umumiylashgan va abstrakt tushunchalarga ega bo'lgan obyektlar ustida aqliy harakatlar qilish tarzida voqe bo'ladi Fikrlash operatsiyalari analiz sintez mavhumlash- tirish taqqoslash umumlash- tirish Fikrlash jarayonini ta’minlovchi operatsiyalar klassifikatsiyasi Fikrlash jarayonini ta’minlovchi operatsiyalar klassifikatsiyasi analiz (fikran narsa va hodisalarga taalluqli sifat va xususiyatlarni alohida qilib ajratish, tahlil qilish) 1 1 2 2 sintez (analiz jarayonida ajratilgan qismlarni yana fikran birlashtirish, qo’shish) 3 3 mavhumlashtirish (alohida biror xususiyatni ajratib, boshqa- laridan fikrni chalg’itish, ayrim xossani mavhumlashtirish) 4 4 taqqoslash (predmetlar va ularga xos bo’lgan xususiyatlarni fikran bir-biriga solishtirish, umumiy va farq qiluvchi jihatlarini topish) umumlashtirish (umumiy va muhim sifatlariga ko’ra predmetlarni guruhlashtirish, umumiylashtirish) 5 5 TAQQOSLASH TAQQOSLASH Taqqoslash - shunday bir aqliy operatsiyadirki, bu operatsiya ayrim narsalar o'rtasida o'xshashlikni yoki tafovutni, tenglik yoki tengsizlik borligini, bir xiIlik yoki qarama-qarshilik borligini aniqlashda ifodalanadi. K.D. Ushinskiy tafakkur va bilish jarayonlaridagi taqqoslashning juda muhim ahamiyati borligini uqtirib, bunday degan edi: « •.. taqqoslash har qanday tushunishning va har qanday tafakkurning asosidir. Olamdagi narsalarning hammasini taqqoslab ko'rish yo'li bilan bilolmasak boshqa yo'l bilan bilolmaymiz . ANALIZ ANALIZ Analiz jarayonida butunning uning qismlariga uning elementlariga bo'igan munosabati aniqlanadi. Biror moddiy narsani uning moddiy elementlariga ajratib bo'lish eng oddiy shakldagi analizdir. Stolni ayrim qismlarga bo'lish - uning oyoqlarini, yashiklarini va boshqa shu kabilarni birbiridan ajratib olish mumkin. Kimyogar suvni vodorod bilan kislorodga ajratib yuboradi. Mana shu hollarning hammasida analiz narsalar va hodisalar bilan qilinadigan ish-harakatlarda ifodalanishi mumkin SINTEZ SINTEZ Sintez - analizning aksi yoki teskarisi bo'igan tafakkur jarayonidir. Bu jarayon obyektning ayrim elementlarini, qismlarini, belgilarini bir butun qilib qo'shishdan iboratdir. Sintez jarayonida murakkab bir butun narsa, yoki hodisa tarkibiga kirgan elementlar, yoki qismlar tariqasida olingan buyum yoki hodisalarning shu murakkab bir butun narsa yoki hodisaga bo'igan munosabati aniqlanadi. ABSTRAKSIYA ABSTRAKSIYA Abstraksiya - shunday bir fikrlash jarayonidirki, bunda tafakkurda aks etilayotgan bir yoki bir necha obyektlarning biror belgisi (xususiyati, harakati, holati, munosabati) shu obyekt yoki obyektlardan fikran ajratib olinadi. Bu jarayonda obyektdan ajratilgan bir belgining o'zi tafakkurning mustaqil obyekti bo'lib qoladi. Abstraksiya, odatda, analiz jarayonida yoki analiz natijasida sodir bo'ladi. UMUMIYLASHTIRISH UMUMIYLASHTIRISH Umumiylashtirish - tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning o'xshash, muhim belgilarini shu narsalar to'g' risidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtirish demakdir. Masalan, olmalarda, noklarda, o'riklarda, apelsinlarda va boshqa shu kabilarda bo'lgan o'xshash belgilar bitta tushunchadabirlashadi, biz buni meva degan so'z bilan ifodalaymiz. Daraxtlar, o'tlar, gullar va boshqa shu kabilar «o'simlik» degan tushunchada umumiylashtiriladi, o'simlik va hayvonlar «organizm» degan tushunchada umumiylashtiriladi, harfva raqamlar «belgi» degan bir tushunchada umumiylashtiriladi . Yordam olishga ko’nikib qolganlar bi r kun kel i b ko ’r s a tma ha m olishga ham o’rganadilar. E’tiboringiz uchun rahmat! E’tiboringiz uchun rahmat! Download 2.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|