Bajardi: G’ofurboyev Abduqodir 24-savol bloki
Download 136.89 Kb.
|
oraliq sugurta
|
24-SAVOL BLOKI Risk tushunchasi, uning mohiyati va turlari. Sug‘urtaning zamonaviy iqtisodiyotdagi roli va uning funksiyalari Sug‘urta munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solish 1. Risk so’zi barcha lug'atlarda '"zarar ehtimoli” ma’nosida ta’riflanadi. Xavf-xatar, amalga oshirilgan bitim, kelishuv yoki bozorning boshqa tranzaksiyasi natijasida qat’iy ishonmaslikni bildiradi. Bu tabiiy albatta, chunki tijoratda u yoki bu xo‘jalik operatsiyalar xususiyatlaridan kelib chiqadigan pul yo‘qotishlar xavfi doim mavjud bo'lgan va boladi. Risk-sug‘urta munosabatlari paydo bo'lishining asosiy shartidir. Risk bo'lmas ekan, sug’urtaning bo'lishi mumkin emas. Riskning hajmi, miqdori ehtimollar nazariyasi va matematik statistika usullari yordamida aniqlanadi. Sug‘urta risklarini tahlil qilish ulami 2 ta yirik guruhga bolishni taqozo etadi. Ya’ni, risk sug'urtaviy va sug‘urtasiz bo‘ladi. Sug’urta shartnomalarida o‘z aksini topgan risklar sug'urtaviy risklar deyiladi. Risk bahosini pulda ifodalanishi sug'urta stavkasini tashkil etadi. Risk doimiy ko’rsatkich emas, balki u doimo o‘zgarib turadi. Bu o'zgarishlar iqtisoddagi va boshqa sohadagi o'zgarishlar bilan chambarchas bog'liqdir. Sug’urta taslikiloti riskni rivojlanishini, holatini doimo kuzatishi lozim, ya’ni tegishli statistik hisob olib borishi,yig’igan ma’lumotlami qayta ishlashi va tahlil qilishi kerak. Riskni baholash uchun uni quyidagi turlarga bo'lish mumkin: 1) Sug‘urtalanishi mumkin bo’lgan risklar. 2) Sug’urtalanishi mumkin bo’lmagan risklar. Riskning eng katta guruhini sug‘urtalanishi mumkin bo'lgan risklar tashkil etadi.
Sug‘urtada risklar quyidacha tasniflanadi: 1. Subyekt turi bo’yicha- ixtisoslik, tarmoq, universal. 2. Paydo bo'lish joyi bo‘yicha - tashqi va ichki. 3. Mijoz tarkibi bo‘yicha - tarmoq, kichik, katta. 4. Hisoblash usuli bo‘yicha - majmua va alohida. 5. Vaqt bo'yicha - o’tgan. hozirgi va kelasi. 6. Hisobni yuritish xarakteri bo’yicha - balans bo‘yicha va balansdan tashqari. 7. Boshqarish imkoniyati bo‘yicha - ochiq va yopiq. 2. Sug'urta zamonaviy iqtisodiyotda moliyaviy xavfni boshqarish va moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda katta rolini o'ynaydi. U insonlar va tashkilotlar uchun moliyaviy himoya ta'minlash, moliyaviy risklarni boshqarish va moliyaviy sababni o'zida jamlaydi.Sug’urta rolini sug’urta funksiyalari orqaliham ko’rish mumkin. Sug'urta funktsiyalarini quyidagilardir: 1.Riskni Boshqarish: Sug'urta asosan risklarni boshqarish uchun mavjud bo'ladi. Insonlar, korxonalar, va tashkilotlar turli turdagi risklarga duch kelsalar-da, sug'urta ularga moliyaviy yordam beradi. 2.Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash: Sug'urta, insonlar, tashkilotlar va korxonalar uchun moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda katta o'rin tutadi. Sug'urta polislari, zarar yetishni oldini olish, moliyaviy yo'qotishdan himoya qilish va moliyaviy sababni o'zida jamlaydi. Bu insonlar va tashkilotlar uchun moliyaviy himoya ta'minlaydi. 3. Kapitalni Kuzatish: Sug'urta kompaniyalari, kapitalni kuzatish va boshqa moliyaviy resurslarni oshirish uchun foydali. Ular moliyaviy xavfni o'zlariga olishadi va boshqa investitsiyalarga ayirishadi. Bu kapital iqtisodiyotga qo'llaniladi va uni rivojlantirishda ishlatish mumkin. 4. Iqtisodiy Rivojlanishga Ta'sir Qilish: Sug'urta kompaniyalari iqtisodiy rivojlanishga ta'sir qiladigan moliyaviy xizmatlar taklif qilish orqali iqtisodiyotning o'sishini qo'llab-quvvatlaydi. Ular insonlarni moliyaviy xavfni kamaytirish va moliyaviy barqarorlikni oshirishda yordam bera olishadi. 5. Ijtimoiy Xizmatlar: Sug'urta tashkilotlari ijtimoiy moliyaviy xizmatlarni taklif qilish orqali jamoa a'zolarini moliyaviy xavf va zararlardan himoya qilish maslahatlarini beradi. Bu, insonlarga va tashkilotlarga moliyaviy xavfni boshqarishda katta yordam bera olishi mumkin. 6.Moliyaviy Innovatsiyalar: Sug'urta tashkilotlari zamonaviy iqtisodiyotda moliyaviy innovatsiyalarni tez-tez amalga oshirishadi. Ular yangi moliyaviy mahsulotlar va xizmatlar taklif qilish, yangi risklarni o'rganish va boshqarish usullarini ishlab chiqishda o'zini ko'rsatadilar. 3. Sug'urta munosabatlari davlat tomonidan tartibga solish uchun ko'plab qonunlar, hujjatlar va institutlar mavjud bo'ladi. Bu tizimlar va hujjatlar moliyaviy barqarorlikni ta'minlash va moliyaviy munosabatlarni o'z ichiga oladi. Davlatlar sug'urta munosabatlari bo'yicha tartibga solish tizimini o'rnatish orqali moliyaviy barqarorlikni va jamoani himoya qilish uchun qo'shimcha vosita ta'minlaydilar. Bu tizimlar moliyaviy mafkura ta'limotlari, xavfni ta'lim etish, korxonalarni himoya qilish va ijtimoiy xavfni kamaytirishda muhim o'rin tutadi. O’zbekiston Respublikasida Sug’urta faoliyatini quyidagi qonunlar orqali himoya qiladi. a) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 2002 yilning 5 aprelida qabul qilingan va 28 mayda amaliyotga joriy etilgan «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuni. Ushbu Qonunning maqsadi sug‘urta faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Ushbu Qonun davlat ijtimoiy sug‘urtasi va davlat tibbiy sug‘urtachi bilan bog‘liq munosabatlarga nisbatan tatbiq etilmaydi. b) 2008 yil 21 aprelda qabul qilingan “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash to‘g‘risida”gi Qonun. Ushbu Qonunning maqsadi transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. c) O‘zbekiston Respublikasining 2009 yil 16 aprelda qabul qilingan “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi Qonuni. Ushbu Qonunning maqsadi ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. d) 2007 yil 10 aprelda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sug’urta xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-618-sonli Qarori. Download 136.89 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|