Begona, ya’ni tashqi kuchlar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI “IB va KT” fakulteti

“MEXATRONIKA va ROBOTOTEXNIKA” YO’NALISHI

K 31-22-GURUH TALABASI ABDUSAMATOV ASADBEKNING

FIZIKA

FANIDAN

MUSTAQIL ISHI

TOPSHIRDI: K 31-22 GURUH TALABASI ABDUSAMATOV ASADBEK

TEKSHIRDI:DOTSENT UMAROVA GULCHEHRA

TASHQI KUCHLAR.ELEKTR YURUTUVCHI KUCH.

REJA.

1.TASHQI KUCHLAR TURLARI.

2.ELEKTR YURUTUVCHI KUCH.

4. ZANJIRNING BIR JINSLI BO‘LMAGAN QISMI UCHUN OM QONUNI.KUCHLANISH

3.XULOSA.

TASHQI KUCHLAR

Tok manbaida zaryadlarni ajratuvchi kuchlar elektrostatik xarakteriga ega bo‘lmasligi kerak, chunki elektr kuchlar turli ismli zaryadlarni ajratmaydi, balki faqat birlashtirishi mumkin. Shuning uchun tok manbaida zaryadlarni ajratuvchi kuchlar begona, ya’ni tashqi kuchlar deb yuritiladi.

TASHQI KUCHLARNI TURLARI

Tashqi kuchlar eng avvalo qo’yilish shartiga ko’ra hajmiy va sirtqi turlarga bo’linadi. Hajmiy kuchlar jismning barcha tashkil qiluvchi zarralariga ta’sir qiladi (jismning og’irlik kuchi, inertsiya kuchlari, magnit ta’siri). Sirtqi kuchlar jismlarga qo’shni jismning tegib turgan sirti orqali uzatiladi. Sirtqi kuchlar to’plangan va taqsimlangan bo’lishlari mumkin. To’plangan kuch jismning juda kichik yuzasiga qo’yilib, hisoblarni yengillashtirish maqsadida nuqta orqali ta’sir qiladi deb hisoblanadi.

ELEKTR YURUTUVCHI KUCH.

Tok manbaining elektr yurituvchi kuchi (E.Yu.K.) tashqi kuchlar ta’sirida birlik musbat zaryadni manbani o‘z ichiga olgan berk zanjir bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ish bilan xarakterlanadi.

SI da E.YU.K. birligi qilib volt (V) qabul qilingan: 1V - shunday tok manbaining E.YU.K ki, u manbani o‘z ichiga olgan berk zanjir bo‘ylab 1Kl zaryadni ko‘chirishda 1J ish bajariladi. Ochiq zanjirdagi tok manbaining E.YU.K manbaning qutblaridagi potensiallar farqiga teng:

ε=

•  

ELEKTR YURUTUVCHI KUCH.

q zaryadga ta’sir etuvchi tashqi kuch Ft = qEt ko’rinishda ifodalanadi.

Umumiy holda o’tkazgichlardagi q zaryadli tok tashuvchilarga Kulon va tashqi kuchlar tasir etadi.

bunda - o’tkazgich ichidagi elektrostatik maydon kuchlanganligi; tok manbai ichidagi tashqi kuchlar kuchlanganligi.

•  

. ZANJIRNING BIR JINSLI BO‘LMAGAN QISMI UCHUN OM QONUNI.KUCHLANISH

Yopiq zanjir uchun, birinchidan, kulon kuchlari ta’sirida birlik musbat zaryadni A dan B gacha ko‘chirishda bajarilgan ish shu ikki nuqta orasidagi potensiallarning farqi ( ) ga teng. Ikkinchidan, tashqi kuchlar ta’sirida birlik musbat zaryadni zanjirning tekshirilayotgan qismida ko‘chirishda bajarilgan ish zanjirning shu qismidagi manbaining E.YU.K ga teng. Shuning uchun kuchlanish teng bo‘ladi. Agar = 0 bo‘lsa,

bo‘ladi. Kuchlanish ham, xuddi E.YU.K kabi volt (V)da o‘lchanadi.

. ZANJIRNING BIR JINSLI BO‘LMAGAN QISMI UCHUN OM QONUNI.KUCHLANISH

Om ning umumlashtirilgan qonuni deb ham ataladi, chunki uni elektr zanjirning ixtiyoriy qismi uchun qo‘llash mumkin. bo‘lsa, berk zanjir uchun Om qonunining ifodasi quyidagi ko‘rinishga keladi.

bundagi - berk zanjirdagi barcha E.YU.K larning algebraik yig‘indisi, R+r esa zanjirdagi umumiy qarshilik.

. ZANJIRNING BIR JINSLI BO‘LMAGAN QISMI UCHUN OM QONUNI.KUCHLANISH

Zanjirning bir jinsli bo‘lmagan qismida tok manbai ishtirok etadi. Shuning uchun zanjirning umumiy elektr qarshiligi ni hisoblaganda tok manbaining ichki qarshiligi r ni ham hisobga olishga to‘g‘ri keladi. Generatorda r ichki qarshilik deb chulg‘amlar qarshiligi, galvanik elementda esa elektrolit eritmasi (musbat va manfiy ionlar harakatiga bo‘lgan qarshilik) va elektrodlarning qarshiligi tushuniladi. zanjirning bir jinsli bo‘lmagan qismi uchun Om qonunini quyidagi ko‘rinishda ifodalaylik:

. ZANJIRNING BIR JINSLI BO‘LMAGAN QISMI UCHUN OM QONUNI.KUCHLANISH

Berk zanjirdan o‘tayotgan tokning kuchi manbaning elektr yurituvchi kuchiga to‘g‘ri proporsional va zanjirning to‘la qarshiligiga teskari proporsionaldir. Om qonunlarining differensial ko‘rinishini ifodalaylik. Buning uchun o‘tkazgichning qarshiligi ni hisoblaganda elementar uzunlik dl va elementar yuza dS ni kiritaylik. U holda o‘tkazgich uchlaridagi kuchlanishni U=Edl deb, undan o‘tayotgan tok kuchini esa I = jdS ga teng deb olamiz. Bularni zanjirning bir jinsli qismi uchun Om qonuni ifodasiga qo‘ysak:

yoki

hosil bo‘ladi. Bu yerdagi teng ekanligini hisobga olsak quyidagi ko‘rinishga keladi:

ZANJIRNING BIR JINSLI BO‘LMAGAN QISMI UCHUN OM QONUNI.KUCHLANISH

Bu ifoda zanjirning bir jinsli qismi uchun Om qonunining differensial ko‘rinishidir. Agar zanjirning tekshirilayotgan qismi bir jinsli bo‘lmasa, u holda zanjirda Kulon kuchlari bilan bir qatorda tashqi kuchlar ham ishtirok etadi. U holda zanjirning bir jinsli bo‘lmagan qismi uchun Om qonunining differensial ko‘rinishi quyidagicha yoziladi bundagi - zanjirning tekshirilayotgan qismidagi tok manbalari ta’sir etayotgan tashqi kuchla

XULOSA

• MEN BU MUSTAQIL ISHIMDA TASHQI KUCHLAR, ELEKTR YURUTUVCHI KUCH HAQIDA MALUMOTGA EGA BO’LDIM.SHU XULOSAGA EGA BO’LDIMKI TASHQI KUCHLAR TURLARI,ELEKTR YURUTUVCHI KUCHNI BIRLIKLARI HAQIDA BILIB OLDIM.

E’TIBORINGIZ UCHUN

RAHMAT