Бизнинг галактика


Download 20.29 Kb.
bet1/2
Sana15.06.2023
Hajmi20.29 Kb.
#1476898
  1   2
Bog'liq
bizning galaktika



Бизнинг галактика.

Режа :
1. Галактика кузатилиши.


2. Галактика ядроси тузилиши.
3. Юлдуз тудалри.
4. Юлдузларнинг тугилиш манбалари.

Куёш ва юлдуз системалари, юлдузлараро чанг ва газ, атом ва космик заррачалардан иборат маъулм структурали узаро динамик богликк бул-ган системага Галактика дейилади. Катта телес-коплар ёрдамида аникланишича, 75 млн га якин Галактикага ухшаш системалар мавжудлиги маъ-лум. Уларга Галактикадан ташкаридаги туман-ликлар ёки галактикалар дейилади. Бу параграфда Куёш системасини уз ичига олувчи Галактика билан танишамиз.


Галактика умумий куриниши ва катта-кичиклиги жихатидан машхур Андромеда туман-лиги билан бир хил. Куёш системаси Галактика ичида булганлигидан биз унинг умумий курини-шини бевосита тула тасаввур кила олмаймиз. Галактика шаклини дастлаб уч укли эллипсоид деб кабул килиш мумкин. Унинг симметрия текис-лиги - галктик текислик тахминан Сомон Йулининг уртасидан утади.
Галактик текислик осмон сфераси билан осмон экваторига 620 бурчак остида огган холда кесишиб, галактик экваторни хосил килади. Ундан 900 узокликда жойлашган нукталар Галактика кутблари дейилади. Шимолий кутбнинг экваториал координаталари :
 = 12 h 49m ,  = + 270 4
Галактика шимолий кутбидан каралганда (у Вероника Сочлари юлдуз туркумида) Галактика маркази
йуналишидан бошлаб оат милининг харакат йуналишига тескари йуналишда галактик экватор буйлаб хисоблана- диган хамда ёриткич ва Галактика кутбидан утувчи катта айланганча булган бурчакли масофа галактик узунлама дейилади ва l харфи билан белгиланади. Ёритгич-нинг галактик экватордан бурчакли баландлиги унинг галактик кенгламаси дейилади ва b харфи билан белгиланади. (L-b) - галактик координа-талар системаси дейилади. Уларнинг кийматлари ёритгични кузатиш даврига боглик эмас. Шунинг учун бу система юлдузлар астрономиясида кенг кулланилади.
Осмон сферасининг хар хил йуналишдаги майдончаларида турли равшанликдаги юлдузлар-нинг сонини хисоблаш, юлдузларнинг туда-туда булиб жойлашишларини текшириш, инфракизил ва радиотулкинларда галактик чанг ва газларни кузатиш усуллари ёрдамида Галактикада материянинг таксимланиш конунлари урганилади.
Галактикадаги турли-туман объектлар улар-нинг жойлашишига караб уч турга булинади. Галактик текисликда якин жойлашган жисмларни текислик ташкил этувчилар, Галактика кутблари-га якин ва уни хар томонлама ураб турувчи жисмларни сфера ташкил этувчилар дейилади.
Галактиканинг айрим жойларида тупланган ва узаро динамик боглик булган юлдузлар группасига юлдузлар тудаси дейилади. Шаклининг куринишига караб юлдузлар тудаси таркок ёки шарсимон булиши мумкин. Таркок тудада унлаб ёки юзлаб, шарсимон тудада эса хатто бир неча ун минглаб юлдуз булиши мумкин.
Юлудзлар бирор тудани ташкил этиши бирлик сферик юздаги юлдузлар сони тудаги якин-лашган сари ортиб боришига караб аникланади.
Юлдуз тудаларининг биринчи руйхатини 1771 йилда француз астрономи Мессье тузган эди. Баъзи эди. Баъзи тудалар хозиргача унинг руйхати белгиланади. Масалан, Геркулесдаги шарсимон тула М 13, яъни Мессье руйхатида 13-уринда, туманликлар ва юлдузлар тудаларининг янги умумий каталогида (NGC да) эса 6205 - уринда туради, яъни NGC 6205 деб белгиланади.
Таркок тудалар Галактика экваторига якин атрофда жойлашган. Шунинг учун уларни Галак-тиканинг текислик ташкил этувчисига кушадилар.
Куёшдан бир неча кпс узокликда жойлашган 1000 тача таркок тулда маълум. Галактикада тахминан 15 000 тача таркок туда бор деб тахмин килинади. Улардан энг машхурлари Хулкар, гиадалар, Ясли, Персейдаги  ва  тудалари ва бошкалар. Таркок туда диаметри 2-20 nc ора-лигида, купинча 3-5 nc атрофида булади. Таркок туда юлдузларининг фазовий зичлиги турлича, бир куб nc га 0,25 тадан 80 тагача юлдуз тугри кела-ди. Массалари йигиндиси эса 15 М дан 250 гача булади. Таркок тудалар Галактиканинг спирал шохобчаларида жойлашган булиб, асосан бош кет-ма-кетлик юлдузларидан ва гигантлардан, баъзи-лари эса В юлдузсиз бош кетма-кетлик юлдузлари-дан ёки В синфдош бошланувчи бош кетма-кетлик юлдузларидан иборат булади.
Галактика ядроси, тудага кушни юлдузлар ва туда юлдузларининг узаро тортишиш кучи таъси-рида тудага тегишли юлдузлар аста-секин фазога таркалиб кетади. Даставвал кичик массали юлдуз-лар туданинг тортиш кучи майдон таъсирини ен-гиб чика оладиган тезликка эришади. Назарий хи-собларга кура тудада юлдузларнинг фазовий зич-лиги  < 9,093 М nc3 булса, туда тургун була ол-майди, у бир неча млн. Йилда фазога таркалиб ке-тади. Таркок тудалар орасида ёши бир млн. Йил-дан ( h ва  Персей) етти млярд. Йил (М67) га тенг булганлари маълум.
Юлдузлараро фазода ёругликни ютувчи му-хит мавжудлиги хакида фикрларни дастлаб 1847 йилда В.Я.Струве айтган эди. Бу фикр 1930 йилда илмий асосда тасдикланди. Шарсимон тудалар узоклигини аниклашнинг катор бошка усуллари-дан бири уларнинг диаметрларини бир хил деб фа-раз килиб, куринма диаметрлари узокликларига боглик деб кабул килишдир. У холда бизга якин шарсимон туданинг куринма диаметри катта, узок-дагисиники кичик булади. Шундай йул билан ан-икланган узоклик диаметрик масофа дейилади. Агар барча шарсимон тудалардаги юлдузларнинг абсолют равшанликлари уларнинг узоклигига бог-лик булиб колади. Бизга якин туда юлдузлари ёруг, узокдагилариники хира булади. Шу фараз асосида хисобланган узоклик фотометрик масофа дейилади.
Текширишлар шуни курсатадики, тудалар-нинг фотометрик ва диаметрик узокликлари фарки систематик равишда ортиб борар экан, туда канча хира (узокда) булса, бу фарк шунча катта булади. Бу ходиса юлдузлараро фазонинг абсолют тиник эмаслигидан дарак беради. Юлдузлараро фазода ёругликнинг ютилишини яна бир далили шуки, бир спектрал таркиблари турлича булади. Узокдаги юлдуз якиндагисига караганда кизилрок булиб куринадики, унинг спектридаги кук-зангори нурларни бир кисми юлдузлараро фазода ютилиб колади. Натижада жуда куп юлдузлар учун, айникса ютувчи мате-рияга бой булган Сомон Йули атрофидагилари учун астрономияда мухим ахамиятга эга булган микдор-ранг курсаткичи юлдузлараро фазода ёругликнинг ютилишини назарга олган холда хисобланади.

Download 20.29 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling