Boltli birikmalar va ularning

Boltli va parchin mixli birikmalar.

Reja:

1. 
   Boltli birikmalar va ularning turlari.
   
2. 
   Parchin mixli birikmalar va ularning turlari.
   
3. 
   Boltli birikmalarni hisoblash.
   

Boltlar po‘lat konstruksiyalarning montaj birikmalarida ishlatiladi. Boltlar aniqligi normal, oshirilgan, o‘ta mustahkam xillarga bo‘linadi. Aniqligi normal boltlar uchun teshiklarning diametri boltlarning diametriga qaraganda 2-3mm ortiq, aniqligi oshirilgan boltlar uchun esa boltlarning diametriga teng qilib parmalab teshiladi.

Rasm 15.1. Bolt

Boltlar uzunliklari 40…200mm va diametrlari 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22,

24, 27, 30, 36, 42, 48mm li qilib tayyorlanadi. Rezbali qismining uzunligi l₀ quyidagicha tanlanadi: diametri 1014mm bo‘lgan boltlar uchun 2025mm, diametri 1620mm li boltlar uchun l₀ 2830mm, diametri 2230mm bo‘lgan boltlar uchun l₀3550mm.
Normal boltlar uglerodli po‘latdan tayyorlanadi. Ishlab chiqarish texnologiyasiga qarab mustahkamligi bo‘yicha bir necha sinfga bo‘linadi: 4,6 dan 8,8 gacha. Bolt mustahkamligi ikkita son bilan belgilanadi. Birinchi sonni ikkinchisiga ko‘paytirsak, materialning oqish chegarasidagi normal qarshiligini aniqlaymiz:

• 
  
  Т уп
   R kg / mm²
  

Birinchi sonni 10-ga ko‘paytirganda, po‘latning vaqtincha bo‘ladigan qarshiligini topamiz

• 
  _V  R_ipkg / mm²
  

Normal boltlarning diametri kichikroq bo‘lgani uchun, elementlar birikmasi tez va oson bajariladi, lekin birikma yumshoq (podatlivыy- ko‘chuvchan) va deformatsiya hosil bo‘lish imkoniyati bor. Shu tufayli hamma boltlar bir xilda ishlamaydi.
Aniqligi oshirilgan boltlar bilan bo‘lgan birikmalar juda sifatli, mustahkam va deformatsiyasiz bo‘ladi. Lekin ularni tayyorlash va biriktirish uchun ko‘p vaqt sarflanadi va qiyin amalga oshadi.
O‘ta mustahkamli boltlar yuqori harorat bilan ishlov berilgan (40 X, 40 XFA va 38 XS) po‘latlardan tayyorlanadi. O‘ta mustahkam boltli birikmalar tutashtiriladigan qismlarni ushbu boltlar bilan tortib bir biriga nisbatan katta kuch bilan siqish natijasida siqiladigan sirtlarda yuzaga keluvchi ishqalanish kuchi tufayli ishlaydi. Ishqalanish kuchini oshirish

uchun biriktirilayotgan qismlarning tutashadigan sirtlari moy, zang va boshqa ifloslardan tozalanadi.

Boltlarning tortilish kuchini belgilash maqsadida ular maxsus kalitlar bilan mahkamlanadi. O‘ta mustahkam boltlar turli kuchlar ta’siriga bardosh beradigan, ishonchli, siljimaydigan birikma bo‘lishini ta’minlaydi.

Boltli birikmalarni hisoblash

Boltlar qirqilish, ezilish va cho‘zilishga ishlashi mumkin. Shu sababdan, boltli birikma uchta kuchlanganlik holati uchun ayrim-ayrim tekshirib ko‘riladi. Bu tekshirishdan asosiy maqsad – birikmadagi ta’sir etayotgan hisobiy kuchni qabul qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan boltlar sonini aniqlashdir. Ta’sir etayotgan tashqi kuch boltlarga teng ta’sir etmoqda deb faraz qilib hisoblanadi. Bitta bolt qabul qilishi mumkin bo‘lgan hisobiy kuchni (Nv) quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi:
Bolt qirqilishga ishlayotgan bo‘lsa,

^NBS
 R_BS  _B  A n_s
(15.1)

paket materiallari ezilishga ishlayotganda

^N VR
 R_VR  _V d _t
(15.2)

cho‘zilishda esa
^N Vt
^{ R}Ve ^AVn

bu yerda: R_VS R_VR R_Vt  boltli birikmalarning hisobiy qarshiliklari;
d – boltning diametri;