Buyruqlar tizimi arxitekturasi; Bizning dasturimiz tizimda bajarilgandan sung, tizimda nima

---

Buyruqlar tizimi arxitekturasi; 
Bizning dasturimiz tizimda bajarilgandan sung, tizimda nima 
ishlar bo‘lib o‘tadi. Shuning uchun ma’lum (tipik) hisoblash 
sitsemasining apparatli qismi qanday qurilganligi haqida ma’lumotlarga 
ega bo‘lishimiz lozim. Quyida Intel Pentium oilasiga mansub 
mashinaning XS blok sxemasi keltirilgan.
5-rasm. Tipik XS larining apparatli vositalarini tashkil 
etilishi.
Shinalar – XS lari elektron provodniklar yig‘indisidan tashkil 
topgan, ular shinalar deyiladi. Ularda komponetalar axborot baytlari 
sirkulatsiyasi bo‘ladi
(aylanadi). Odatda ular ma’lmotlarni (axborotlarni) porsiyalab junatishga 
mo‘ljallangan holda konstruksiyalanadi. Bu konstruksiyalar fiksirlangan 
baytlar sonidan tashkil topadi va SO‘Z deb yuritiladi. So‘zdagi baytlar 
soni (so‘z razmeri, bu sitsemaning fundamental parametri hisoblanadiki, 
tizimdan tizimga o‘zgarib turadi). Masalan: bir tizimdan so‘z razmeri 64 
baytga teng bunga misol qilib Intel Itaniums serverlar oilasini misol 

---

qilishimiz mumkin. Yetarlicha samarador tizim Sun SPARCS tizimlarida 
so‘z razmeri 8 bayt, ayrimlarida 2 bayt. Odatda biz so‘z razmerini 
64 bayt deb qaraymiz va shinalarning har biridan bir vaqtda bitta so‘z 
o‘tadi deb qaraymiz. So‘z aylanishi tizimda avtomobilni boshqarishni 
bildiradi, uning unimdorligi i/ch bog‘liq bo‘ladi.
 Kiritish-chiqarish qurilmasi- tashqi dunyo bilan aloqa qilish 
imkonini beruvchi vositalar. Tipik strukturada biz ularning 4ta turini 
ko‘rib chiqamiz.
Klavatura va sichqoncha foydalanuvchi tomonidan kiritilinadigan 
ma’lumotlarni aks ettiruvchi qurilma. Ma’lumotlarni uzoq muddat 
saklanishini bajaruvchi qurilmalar. Bu ishlarni bajaruvchi qurilmalarning 
barchasi kiritish-chiqarish shinasiga kontroller va adapterlar bilan 
bog‘lanadi. Ular konstruktiv ahamiyati bilan farq qiladi.
Kontrollerlar – plata to‘plami, u odatda tizim platasida 
o‘rnatilinadi va matrinskiy platada bo‘ladi.
Adapterlar – o‘zi bilan platani namoyon etadi, u aniq gezdo (slot) 
orqali MP ulanadi. Bu qurilmalar konstruktiv (tuzilishidan qattiy nazar) 
tuzilishiga bog‘liq bo‘lmagan holda ularning vazifasi kirtish-chiqarish 
shinasi orqali ma’lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalariga jo‘natishdan 
iborat bo‘ladi.
Tezkor xotira- vaqtinchalik saqlab turuvchi qurilma, unda 
vaqtinchalik dastur ko‘rinshida va ma’lumot ko‘rinishida saqlanadiki, 
ularni bajarish vaqtida manipulatsiya (murakkab ishlar) qiladi. 
Xotiraning fizik asosi dinamik tezkor saqlovchu qurilmalarning
Mantiqiy planda asosiy xotira chiziqli ketma-ket baytlardan tashkil 
topganki, ularning barchasi o‘zining yirik adresiga (massiv elementi 
indeksiga) egaki, unda adreslar 0 boshlanadi. Umumiy holda barcha 
mashina instruksiyasi bir nechta dasturlardan tashkil toptirilganki, ular 
o‘zgaruvchan baytlar sonidan tarkib topgan.

---

Ma’lumotlar elementi razmeri S daturlashtirish tilida Masalan Intel 
mashinalarida short tipi 2 bayt , int, float va long 4 bayt hamda doule 
esa 8 baytdan tashkil topadi.
Protsessor- markazi protsessor (MP, SPU) yoki oddiy protsessor. 
Assosiy 
xotirada 
saqlanayotgan 
ma’lumotlarni 
bajarilishini 
(interpretatsiya qilinishini) ta’min etuvchi isturksiyani o‘zi bilan 
namoyon etuvchi mexanizm. Uning yadrosi razmeri bir so‘zga teng 
bo‘lgan hotira qurilmasidan tashkil topgan yoki registr deyiluvchi, ya’niy 
komandalar schetchigi (RS – personal kompyuter emas)dan tashkil 
topgan. Ixtiyoriy aniq vaqtning har qanday momentida asosiy xotiraning 
adreslariga qandaydir mashina instruksiyasini buyiradi.