Cho’ktirish usullari

Cho’ktirish usullari.

Cho’ktirish usulida titrlashda ayrim qiyin eriydigan birikmalar hosil qilish reaktsiyalardan foydalaniladi. Xajmiy analizda bunday reaktsiyalarning ba‘zilardangina foydalanish mumkin va ular bir qator shartlarga rioya qilish kerak.

a) cho’kma amalda erimaydigan bo’lishi zarur.
b) cho’kma yetarli darajada tez hosil bo’lishi kerak
v) birgalashib cho’kish singari omillar analiz natijasiga ta‘sir etmasligi lozim.
g) Tirlash vaqtida ekvivalent nuqtani belgilash uchun imkoniyat bo’lishi kerak.
Ushbu talablar xajmiy analizda qo’llanishi mumkin bo’lgan reaktsiyalar sonini juda kamaytirib yuboradi. Kumushning qiyin eriydigan tuzlarini quyidagi tenglama buyicha cho’ktirish reaktsiyalariga asoslangan metodlar ayniksa muxim ahamiyatga ega. Ag⁺+A_n^-= Ag An
Bu yerda An bilan Sl^-,B^-, I^-, CNS^- va boshqa anionlar Ko’rsatilgan.
Bu reaktsiyaga asoslangan metodalar xajmiy analizning
a r g ye n t o m ye t r i ya bo’limini tashkil etadi. Shu bilan bir qatorda, galogenlar qiyin eruvchan simob (I) yodid Hg_{2 2} xolida cho’ktirish orqali ham aniqlanadi. Bu metod m ye r k u r o m ye t r i ya deb nomlanadi.

A r g ye n t o m ye t r i ya
Xajmiy aniqlashlarning argenometriya usuli xlorid va bromid ionlarini kumush ionlari bilan cho’ktirish reaktsiyalariga asoslangan. Bunda qiyin eriydigan kumush galogenidlar hosil bo’ladi.

Cl^-+ Ag ⁺=AgCl Ag⁺ +Br ^– = AgBr

Bu usulda ishchi eritma sifatida AgNO₃ eritmasi ishlatiladi. Agar biror modda tarkibidagi kumush ioni miqdori aniqlanayotgan bo’lsa, ishchi eritma sifatida Na Cl (yoki K Cl) ning titrlangan eritmasi ishlatiladi.
Argentometriya usulini tulik tushunish uchun uning titrlash egri chizig’ini urganish muxim ahamiyatga ega. Faraz kilaylik masalan Na Cl ning 100ml 0,1n. eritmasi AgNO₃ eritmasi bilan titrlansin.
Dastlabki, paytda (eritmaga AgNO₃ qo’shmasdan avval) Cl^- ionlarini eritmadagi kontsentratsiyasi NaCl ning umumiy kontsentratsiyasiga (10^-1 m ga) ga teng bo’ladi. Cl- ionlarining eritmadagi kontsentratsiyasi NaCl ning umumiy kontsentratsiyasiga (10^-1m) teng bo’ladi. Cl^- ionlari kontsentrtsiyasining manfiy logarifmini r Cl bilan belgilab quyidagicha yozish mumkin.

r Cl= - ℓg[Cl^-] =- ℓg 10^-1= 1

xisoblashlarni osonlashtirish uchun EK_AgCl ning yaxlitlangan qiymati (1•10^-10) dan foydalanamiz, NaCl eritmasiga AgNO₃ eritmasidan 90 ml qo’shilgandan so’ng, ya‘ni barcha Cl^- ionlarining 90% AgCl xolida cho’kmaga tushgandan keyin uning eritmadagi kontsentratsiyasi 10 marta kamayadi, ya‘ni 1•10^-2 g-ion /l ga teng bo’lib qoladi. Shunga muvofik r Cl=2 bo’ladi.
Nixoyat, agar Na Cl ning 100 ml 0,1n eritmasiga ekvivalent miqdorda, ya‘ni AgNO₃ ning 0,1 ni eritmasida 100 ml qo’shilsa Ag Cl ning toyingan eritmasi hosil bo’ladi.: Bu eritmada Cl ^– va Ag⁺ ionlarining kontsentratsiyalari o’zaro teng bo’ladi.

[ Cl^-]=[Ag⁺]= =10-⁵ g -ion/l

r Cl = r Ag=5
Eritmaga 100,1 ml AgNO₃ qo’shilgandan so’ng ( ya‘ni eritmada 0,1 % ortiqcha AgNO₃ bo’lganda ) Ag⁺ ionlarning ortiqcha miqdorda AgNO₃ ning 0,1 ml eritmasidagi Ag⁺ ionlarining miqdoriga teng bo’ladi. Xlor ionlarining kontsentratsiyasi Na Cl dan 0,1 ml ortiq qo’shilganda qanday bo’lgan bo’lsa Ag⁺ ionlarining kontsentratsiyasi ham xuddi shuncha , ya‘ni 10^-4 g –ion/l ga teng bo’ladi.
[ Ag⁺] =10^-3 ; Ag =3∙[Cl^-] =10^-7pCl=7 va xokozo.
Rodonometriya
Bu metod Ag⁺ - ionlarini rodanid ionlari NCS^- bilan cho’ktirish reaktsiyasiga asoslangan:
Ag⁺+ NCS = Ag NCS
Rodanometriyada ishchi eritma sifatida ammoniy rodonid NH₄SCN (yoki KSCN kaliy rodanid ) ishlatiladi. Rodanid eritmasi yordamida to’g’ri titrlash yo’li bilan Ag⁺ ioni kontsentratsiyasini aniqlash mumkin. Galogenid ionlarining kontsentratsiyasi teskari titrlash yo’li bilan, ya‘ni folgard metodi yordamida aniqlanadi.
Cho’ktirish reaktsiyasining nixoyasiga yetganligi indikatorlar yordamida aniqlanadi. Temir –ammoniyli achchiq tosh NH₄Fe (SO₄)₂•12 H₂O ning toyingan eritmasi indikator sifatida ishlatiladi. (Fe ₃⁺ ionlari eritmada gidrolizga uchrashga yo’l qoymaslik uchun eritmaga 2-3 tomchi HNO₃ qo’shish kerak). Eritmada kumush ionlari bo’lganda rodanid NCS ionlari (NH₄SCN xolida) qo’shilganda kumush rodanid AgSCN ning suvda eriydigan oq cho’kmasi hosil bo’ladi. Kumushning barcha ionlari rodanid ionlari bilan bog’lanib bo’lgan zaxoti, ya‘ni ekvivalent nuqtasiga yetganda keyingi qo’shilgan NCS rodanid ionlari Fe³⁺ bilan ta‘sirlashib temir rodanid hosil qila boshlaydi. Natijada to’q qizil tusdagi Fe (SCN)²⁺ va Fe (SCN)₂⁺ ionlari hosil bo’ladi. Titrlash ana shunda to’xtatiladi.