Режа: - 1. Балканинг кўндаланг эгилиш, умумий тушунчалар. 2. Уринма кучланишларни ҳосил бўлиш омиллари. 3. Уринма кучланишни кесим баландлиги бўйича ўзгариш қонуни.
- Маълумки умумий ҳолда балка кесимларидаги ички куч омиллари эгувчи момент –“М” ва кўндаланг куч – “Q” дан иборатдир. Эгувчи момент таьсирида балка кўндаланг кесимларида нормал кучланишлар “σ” ҳосил бўлиши юқорида қўрилди. Энди кўндаланг куч “Q” таьсирида балка кўндаланг кесимида уринма кучланишлар ҳосил бўлиши ва уларни аниқлаш усулини кўриб чиқамиз.
- 55-расмда бир хил ўлчамга эга бўлган иккита балка тасвирланган: биринчиси (5-расм,б) нейтрал қатламга параллел текислик билан қирқилган. 55 с) д) расмларда бу балкаларнинг деформацияланиш шакли келтирилган. 56 –расмни д) дан балканинг икки қисмлари чегарасида (текисликда) силжиш, ишқаланиши кучлари пайдо бўлишини кўрамиз. Бу ҳол яхлит балканинг (56 а-расм) ҳам айнан шу текисликларида уринма кучланишлар ҳосил бўлишидан далолат беради.
- Ўзаро тик юзалар учун уринма кучланишларнинг ўзаролик (жуфтлик) принципига асосан балканинг кўндаланг кесимларида ҳам уринма кучланишлар ҳосил бўлади (55,е-расм).
- Мазкур кучланишларни аниқлашда тажрибаларга асосланган қўйидаги гепотезалар қабул қилинади:
- А) Балка кўндаланг кесимидаги уринма кучланишлар “Q” га параллел ва қарама-қарши йўналган;
- Б) Балка кўндаланг кесимининг эни йўналишида уринма кучланишлар ўзгармас қийматга эгадир. 56-расмда тасвирланган балканинг кичик бир элементини мувозанатини текшириш натижасида балка кўндаланг кесимнинг исталган нуқтасидаги уринма кучланишларни аниқлаш формуласини ҳосил қиламиз.
- бу формуладан: Q – кучланиш аниқланаётган кесимдаги кўндаланг кучининг қиймати;
- Sz – кўндаланг кесимда штрихланган юзанинг нейтрал ўққа нисбатан статик моменти;
- Jz – кўндаланг кесим юзасининг нейтрал ўққа нисбатан инерция моменти;
- в(у) – кесимнинг кучланиш аниқланаётган нуқта сатхидаги эни.
- Уринма кучланишларни кесим баландлиги бўйича ўзгариши қонуниятини тўғри тўртбурчак шаклидаги кесим учун кўриб чиқамиз (58-расм).
- (12.1) формулада Q(х) = Q деб оламиз.
- Аниқланган қийматларни (12.1) формулага олиб бориб қўямиз.
- (12.2)
-
- Демак, уринма кучланишлар кесим баландлиги бўйича квадрат парабола
- қонунияти билан ўзгариб борар экан.
- балка кесимнинг нейтрал ўқида ётувчи нуқталарда уринма кучланишлар энг катта қийматга, нейтрал ўқдан энг узоқ ётган нуқталарда эса нолга тенг бўлади. Уринма кучланишлар «» эпюраси 57–расмда келтирилган. Шу усул билан бошқа шаклга эга бўлган кесимларда ҳам уринма кучланишларни аниқлаш мумкин. Масалан кўндаланг кесим доирадан иборат бўлса:
- Балка мустаҳкамлигини уринма кучланишларга нисбатан текшириш.
-
- Баъзи материаллар уринма кучланишларга нисбатан заиф(кам) қаршилик кўрсатади. Масалан, ёғоч балка синишдан аввал нейтрал кават текислиги бўйича ёрилади чунки бу қават толаларини орасидаги уринма кучланиш ёғоч материали учун уринма кучланишнинг хавфли қийматига тенглашиб қолган бўлади. Бундай балка уринма кучланишларга нисбатан мустаҳкам (нуқта) бўлиши учун унинг кесимида ҳосил бўладиган энг катта уринма кучланиш балка материали учун рухсат этилган уринма кучланишдан ортиб кетмаслиги керак.
- (12.3)
- бу формулани балканинг уринма кучланиш бўйича мустаҳкамлик шарти деб аталади.
- Бу ерда Qмax –балкада ҳосил бўлаётган энг катта кўндаланг куч;
- Smax – кўндаланг кесимнинг нейтрал ўққа нисбатан бир томондаги юзани мазкур ўққа нисбатан статик моменти;
- - материал учун рухсат этилган уринма кучланиш.
- 1. Балка кесимидаги уринма кучланишларнинг тенг таъсир этувчиси нимага тенг?
- 2. Балка кесими баландлиги давомида уринма кучланишлар қандай қонуният билан ўзгаради?
- 3. Кесимнинг қандай нуқталарида уринма кучланиш ноль, максимум бўлиши мумкин?
- 4. Статик момент кесимнинг қайси нуқтаси учун энг катта қийматга эга бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
