Dada Qo’rqut kitobi va Alpomish dostonining qiyosiy tahlili. Qoʻrqit ota kitobi" („Kitab-i Dadam Qorqud ala lisan-i taifa-i Ogʻuzan“ (Oʻgʻuz qabilalarining tilida Dadam Qoʻrqud kitobi)[1] — oʻgʻuz turk dostoni.[2] Ozarbayjon xalq adabiyotining eng qadimiy yozma obidasi (XI-XII asrlar). - Qoʻrqit ota kitobi" („Kitab-i Dadam Qorqud ala lisan-i taifa-i Ogʻuzan“ (Oʻgʻuz qabilalarining tilida Dadam Qoʻrqud kitobi)[1] — oʻgʻuz turk dostoni.[2] Ozarbayjon xalq adabiyotining eng qadimiy yozma obidasi (XI-XII asrlar).
- Anʼanaga koʻra „Kitobi Dada Qoʻrqud“da dostonlarning muallifligi Dada Qoʻrqudga tegishli deyiladi. XIV asr tarixchilaridan Oybek ad-Davadori va Fazlulloh Rashidaddin Dada Qoʻrqudning Muhammad paygʻambar davrida yashaganini hamda turklar tomonidan elchi sifatida uning yoniga joʻnatilganini yozganlar. Doston muqaddimasida ham Dada Qoʻrqudning Muhammad paygʻambar zamonida yashagani qayd etiladi.
Ildizi mifologik dunyoqarashga 0зborib taqaluvchi Dada Qoʻrqud dostonlari XI asrda „Kitobi Dada Qoʻrqud“ nomi bilan qogʻozga tushirilgan, qoʻlimizga yetib kelgan nusxalar esa XVI asrda koʻchirilgan qoʻlyozmalardir. Obidani ilk bora tadqiqotga jalb etgan nemis sharqshunosi Fridrix fon Ditsin fikricha, bu yerdagi baʼzi mifologik syujetlar, masalan, Tepakoʻz obrazi Gomerning „Odisseya“ dostonidagi Polifem obrazi bilan qiyoslaganda qadimiyroq hisoblanadi. Hozirgacha „Kitobi Dada Qoʻrqud“ning ikki qoʻlyozmasi maʼlum. - Ildizi mifologik dunyoqarashga 0зborib taqaluvchi Dada Qoʻrqud dostonlari XI asrda „Kitobi Dada Qoʻrqud“ nomi bilan qogʻozga tushirilgan, qoʻlimizga yetib kelgan nusxalar esa XVI asrda koʻchirilgan qoʻlyozmalardir. Obidani ilk bora tadqiqotga jalb etgan nemis sharqshunosi Fridrix fon Ditsin fikricha, bu yerdagi baʼzi mifologik syujetlar, masalan, Tepakoʻz obrazi Gomerning „Odisseya“ dostonidagi Polifem obrazi bilan qiyoslaganda qadimiyroq hisoblanadi. Hozirgacha „Kitobi Dada Qoʻrqud“ning ikki qoʻlyozmasi maʼlum.
Qo'rqit ota kitobi“ („Qoʻrqut ota kitobi“) — oʻrta asrlar oʻgʻuz eposining yuksak namunalaridan biri. Uning tarkibiga kirgan hikoya va dostonlarning ayrimlari 7—8-asrlarda ogʻzaki ravishda yaratila boshlangan. Asosiy dostonlari 9—10-asrlarda oʻgʻuzlar Sirdaryoning quyi oqimlari va Orol dengizi atroflarida yashagan davrlarda yuzaga kelgan. Ular bu ulkan yodgorlikning tarkibida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlib, Qoʻrqut haqidagi afsona va rivoyatlarning ogʻzaki ravishda Turkiston xalqlari orasida keyingi davrlargacha saklanib qolishiga sabab boʻlgan. - Qo'rqit ota kitobi“ („Qoʻrqut ota kitobi“) — oʻrta asrlar oʻgʻuz eposining yuksak namunalaridan biri. Uning tarkibiga kirgan hikoya va dostonlarning ayrimlari 7—8-asrlarda ogʻzaki ravishda yaratila boshlangan. Asosiy dostonlari 9—10-asrlarda oʻgʻuzlar Sirdaryoning quyi oqimlari va Orol dengizi atroflarida yashagan davrlarda yuzaga kelgan. Ular bu ulkan yodgorlikning tarkibida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlib, Qoʻrqut haqidagi afsona va rivoyatlarning ogʻzaki ravishda Turkiston xalqlari orasida keyingi davrlargacha saklanib qolishiga sabab boʻlgan.
“Alpomish”dostonining turkiy dostonlar qatorida tutgan o‘rni, uning epik timsollar tizimi tadrijidagi mavqei, jahon mifologik tafakkur tajribasining “Alpomish” dostoniga ko‘rsatgan ta’siri va undan o‘rganilgan jihatlar, doston syujetining yaratilishiga sabab bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy, tarixiy-falsafiy, etnikmaishiy omillar, asardagi timsollar tizimi va boshqalar tekshirilgan. - “Alpomish”dostonining turkiy dostonlar qatorida tutgan o‘rni, uning epik timsollar tizimi tadrijidagi mavqei, jahon mifologik tafakkur tajribasining “Alpomish” dostoniga ko‘rsatgan ta’siri va undan o‘rganilgan jihatlar, doston syujetining yaratilishiga sabab bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy, tarixiy-falsafiy, etnikmaishiy omillar, asardagi timsollar tizimi va boshqalar tekshirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
