Don va urug‘larning saklashga uzok muddat chidamliligi?У ёки бу усимликнинг дон ва уруглари йигим даврида, ташиш ва саклаш даврида тирик организмлар деб саналади


Download 60 Kb.
Sana06.10.2023
Hajmi60 Kb.
#1694218
Bog'liq
don61-80


  1. Don va urug‘larning saklashga uzok muddat chidamliligi?У ёки бу усимликнинг дон ва уруглари йигим даврида, ташиш ва саклаш даврида тирик организмлар деб саналади. Бинобарин, тирик материянинг яшаши учун доимий модда алмашинуви зарурий шарт булиб,бу хаммаси дон массасида хаёт фаолиятини намоён килади. Хаёт фаолиятининг асосий шакли бу-газ алмашинувидир (нафас олиш). Бундан ташкари дон ва уругларнинг куп партияларида йигимдан сунгги пишиб етилиш деган физиолого-биокимёвий жараёнлар кечади. Ва нихоят, дон массасини саклашнинг нотугри ташкил килиниши окибатида кукариш, униш жараёни юзага келиб, бу холатга амалда йул куйиб булмайди. Дон ва уругларнинг харидорлар (уруглик,технологик ва истеъмолбоп) хусусиятларини саклай олиш даврига уларнинг узок муддатга чидамлилиги дейилади. Уругшуносликда биологик ва хужаликбоп узок муддатга чидамлилик мавжуд. Биринчиси шундай муддатки, бунда дон массасида униб чикиш учун хеч булмаса бирлик уруглар мавжуд булади. Биологик узок муддатга чидамлилик буйича уруглар уч турга булинади: 1- микробиотик уруглар, бир неча кундан 3 йилгача (жавдар) чидайди; 2-мезобиотик уруглар, 3-15 йилгача (бугдой) чидайди; макробиотик уруглар, 15-100 йилгача (беда уруги ва бошкалар) чидайди. Амалда хужаликбоп узок муддатга чидамлилик катта ахамиятга эга. Бу шундай муддатки,бу давр мобайнида уруглар униб чикиш буйича кондинцион характерга эга булиб, экишнинг сифати буйича давлат меъёрлари талабларига жавоб берадиТехнологик узок муддатга чидамлилик-бу шундай муддатки, бу давр мобайнида доннинг нонбоплик, ем-хашакка мулжалланган ёки техник хоссалари сакланиши керак. Тажрибалар шуни курсатадики, бугдой дони 1 ой саклангандан сунг хам узининг ун-нонбоплик хусусиятини йукотмаган.

  2. 62. Saqlash omborlaridagi donlar namligi qanday o‘lchanadi?Дон массасининг намлиги. Намлигига караб: курук ва урта курук дон массалари нам ва намлиги 22 % дан юкори булган дон массаси эса хар 6 % дан кейин алохида партия килиб жойлаштирилади. Шоли учун эса бу оралик 3 % ни ташкил килади. Куруклиги буйича кабул килинган дон таркибидаги намлигига караб куйидагича фаркланади: - курук дон - намлиги W < 14 %; - урта курук дон - намлиги W = 14,0...15,5 %; - нам дон - намлиги W = 15,5...17 %; - хул дон - намлиги W > 17 %.Намлиги 17 % дан юкори булган донни унинг харорати ва йил фаслидан боглик холда 1,0-2,5 м баландликда жойлаштириш мумкин. Совутилган ва актив шамоллатиш курилмаси билан ускуналанган омборларда сакланаётган донни юкори баланликда жойлаштириш мумкинКуп сонли тажрибалар шуни курсатадики, намлик иссиклик окими буйича харакатланган. Купрок намлик цилиндрнинг совук учи якинида жойлашган дон каватида тупланса, цилиндр киздирилган кисмига тегиб турган дон кавати намлиги эса камайган. Намликнинг иссиклик окими йуналиши буйича бундай харакатланиши хатто намлиги жуда кичик булган дон массасида хам кузатилади. Дон массасининг айрим участкаларида иссиклик окими йуналиши буйича намликнинг томчи-суюклик, яъни сув бугининг конденсатланиб кучиш холати руй беради. Бу ходиса баъзан намликнинг 50...70 % гача кутарилиб доннинг букиши ва окибатда кукаришигача олиб келад

  3. ..don va don maxsulotlarini saqlash turlari Don massasini saql ashning asosiy usullari bilan tanishib chiqamiz. Bu usul saqlashning eng sifatli usullaridan hisoblanadi. Don massasi tang ya’ni kritik namlikdan past holda saqlanganda don tarkibidagi modda almashinuvi, nafas olish va boshqa barcha fiziologik jarayonlar keskin pasayadi. Don massasi bunday usulda saqlanganda barcha xususiyatlari uzoq vaqt to ‘liq saqlanadi. 22 Don massasi yaxshi tozalanib, tashqi sharoit omillaridan yaxshi flfUlhufh/Jihinib saqlansa ulami omborlarda 4-5 yilgacha, xirmonlarilit 2 1 yilgacha hech qanday qo‘shimcha ishlov bermasdan saqlash mumkin. Don uyumi quruq holda saqlanganda doimo kuzatuv ishlarlnl olib borish lozim. Chunki qulay sharoit tug‘ilishi bilan mikroorgfinl/mlar va zararkunandalarning faoliyati kuchayishi hamda don o'z-o'/.idan qizishi mumkin. Bunda havoning nisbiy namligi ham muhim ahamiyatga ega. Don va dukkakli donlar namligi 12-14 % bolganda omborlurda U/.oq vaqt saqlanishi mumkin. Moyli ekinlar doni tarkibidagi moynlng miqdoriga b ogiiq holda namligi 6-11 % b o ‘lganda yaxshi Nnqlttnadi. Un, yorma va omuxta-yem mahsulotlarini ham quruq holatda NitqlHsh yaxshi natijalarberadi. Chunki yuqori namlik bu mahsulotlar uchun jiddiy xavf tug‘diradi. Namlik ortishi bilan mahsulotlarda Jlpalushish, mikroorganizmlar faol rivojlanishi, achishi, m og‘orlashi Vfl boshqa noxush holatlar yuzaga kelishi mumkin. 0 ‘zbekistonda saqlash rejimlaridan donni quruq holatda saqlash maqsadga imivollqdir. Boshoqli ekinlar donlari uchun kritik namlik 12-14% ni Idrthkll qiladi. Shu namlik dukkakli donlarga ham taalluqlidir. Moyli ekinlar urug'i esa bu namlik yog‘ miqdoriga bogiiq. Yog* miqdori 25-30% ni tashkil qilsa, kritik namlik 10—15% boiadi. Agar yog' miqdori 40-50% ni tashkil qilsa, kritik namlik 6-8% ni tashkil kiladi. Ttyribalar shuni ko‘rsatadiki, yaxshi tozalangan zararlanmagan don parliyalarini elevatorlarda quruq holatda 2-3 yil, saqlash omborlarda esa 5 yilgacha saqlash mumkin.

  4. Don massasining jipslashuvi?Дон массасининг окувчанлигини кисман ёки бутунлай йукотишига унинг жипслашуви дейилади. Жипслашув сабабларидан боглик холда окувчанлик йуколишидан ташкари дон массасининг бошка хусусиятлари, шунингдек унинг сифати хам узгариши мумкин. Узок вактлар донни саклаш тажрибасида жипслашув ходисаси факат элеватор силосларида кузатилади деб хисоблаб келинган. Аммо узок вакт давомида омборларда сакланган дон партиялари холатини кузатиш шуни курсатдики, унча баланд булмаган уюм (2...4 м)да сакланган дон хам жипслашиши мумкин экан. Дон массасининг жипслашиш турлари ва даражаси турличадир. Жипслашишнинг ёппасига ва катлам хосил килиб пайдо булиш турлари мавжуддир. Уз навбатида катламсимон жипслашиш уюмнинг юкориги, пастки ён кисмларидан юзага келиши мумкин. 7.9. Дон массасининг жипслашув сабаблари. Жипслашиш жараёнини куйидаги сабаблар келтириб чикади: 1) дон массаси юкори каватларининг огирлик босими остида пастки кават донлари жипслашади; 2) ортикча совутиш натижасида нам ва хул донлар музлаб жипслашади; 3) уз-узидан кизиш натижасида жипслашиш; 4) дон массасидаги айрим физиологик жараёнларнинг ривожланиши натижасида жипслашади. Жипслашишнинг биринчи сабаби физикавий сабаб деб талкин килиниши мумкин. Жипслашиш элеватор силосларида кузатилади. Зичлашув силосларни тулдириш пайтида руй бера бошлайди ва унинг шакли, кундаланг кесим улчамлари ва баландлигидан (кундаланг кесим юзаси ва баландлиги канчалик катта булса, зичлашув хам шунча катта булади) боглик холда жуда юкори даражага етиши мумкин. Бундан ташкари зичлашув дон тури ва уни саклаш муддатидан хам боглик: огир дон камрок, пустлокли дон эса купрок зичлашади. Доннинг зичлашуви хаммадан купрок силосларнинг пастки каватлари ва бурчакларида руй беради ва бу ерда купинча гувалалар хам хосил булади. Дон массаси силосларда икки-уч йил кузгатмасдан сакланса, уни чикаргандан сунг силос деворининг ичкари томонларида яхлит ёки айрим уяли купкаватли каттик дон катламлари хосил булиб, уларни йукотиш учун механик таъсирлар кулланилади. Жипслашув купинча кичик окувчанликка эга булган нам ва хул донларни саклашда юз беради. Бунака дон партияларини катта баландликда саклаганда пастки каватларда прессланиш холатлари кузатилади. Бунда хатто алохида донларнинг шакли узгаради - уларда чукурчалар пайдо булади. Жипслашувнинг иккинчи сабаби - доннинг музлаши - бу хам физикавий табиатга эга булган хусусиятидир. Кузгалмас холатдаги (омбор ёки махсус майдончада) хул дон массаси музлашда мустахкам катта харсанг парчаларга айланади. Жипслашувнинг учинчи сабаби - уз-узидан кизиш холатидир. Асосан дон массаси уз-узидан кизиш жараёнида купрок жипслашади. Уз-узидан кизишнинг утишган шаклларида доннинг окувчанлиги бутунлай йуколади ва донлар узаро елимланиб, юкориги катламларнинг огирлиги таъсирида кучли исканжаланадилар. Шундай холатлар маълумки, хатто жипслашган катта дон харсанглари силослардан лом ёрдамида синдириб олинган. Жипслашувнинг туртинчи сабаби - дон массасидаги физиологик жараёнларнинг ривожланиши. Уз-узидан кизиш жараёнида дон структурасининг бузилиши окувчанлик, жипслашув ва дон массасининг пресслашишига имкон беради. Микроорганизм, хашорат ва каналарнинг таъсири остида дон кобигининг структураси бузилади, кисман ички тукималар деформацияланади; доннинг хаёт фаолияти хам унинг деформацияси ва бузилишига имкон беради. Айникса, бу холат доннинг кукариш вактида сезиларли булади. Кайси сабабларга кура дон массаси жипслашмасин уни уз вактида олдини олиш ёки йукотиш зарур. Дон массаси жипслашувининг дастлабки боскичидаёк уни хеч кандай махсус куч ва харажатсиз нормал холатга келтириш мумкин, бунинг учун факат уни бошка жойга кучиришгина кифоя. Бу нарса саклашда дон массаси каттик жипслашувининг олдини олади

  5. Donning o‘z-o‘zidan saralanishiДон массасини бир жойдан иккинчи жойга кучиришда унинг уз-узидан сараланиш холати, яъни хосил буладиган уюмнинг алохида участкалари буйлаб дон массаси компонентларнинг нотекис таркалиш холати кузатилади. Бу дон массасида кунгилсиз ходисалар (уз-узидан кизиш, жипслашиш ва бошкалар)нинг пайдо булишига олиб келади. Уз-узидан сараланиш холати дон массасига кирувчи каттик кисмларнинг зичлиги буйича хар турли эканлигининг окибатидир. Дон массаси билан саклагични тулдиришда ёки донни узи окизар кувур оркали ундан чикаришда, конвейер билан кучиришда, вагон ва автомобилларга ортишда, албатта уз-узидан сараланиш холати юзага келади. Дон массаси конвейер лентасида силкитилганда, автомобил ёки вагонларга ортиш пайтида туркилар натижасида хам кичик зичликка эга булган кисмлар (енгил аралашмалар, гул кобигидаги уруглар, пучак донлар ва бошкалар) уюмнинг юкори катлами ва юзасига чикиб колишади. Дон массаси каттик кисмларининг эркин тушишида, масалан силосларни тулдиришда, хар кайси зарранинг харакатланиб уз-узидан сараланишига хавонинг каршилиги имкон беради. Бу каршилик хар кайси доннинг шакли, улчами, зичлиги ва массасидан ва харакатланиш тезлигидан, шунингдек барча дон массаси кисмларининг хаво фазосидаги жойлашувидан боглик булади. Купрок дон массасининг уз-узидан сараланиш холати уни элеватор силосларига солишда ва ундан чикариш пайтида кузатилади. Йирик тулик огир дон ва аралашмалар катта зичлик ва массага эга булганлиги учун силоснинг тубига тез тушиб уюмни ташкил кила бошлайди. Катта булмаган масса ва зичликка эга булган пучак, майда дон ва аралашмалар эса анча секин тушади; улар хавонинг куюнсимон харакати туфайли силос деворлари томон учириб ташланади. Элеватор силосидан чикаётган дон массасининг уз-узидан сараланиш табиати силос шакли, унинг баландлигининг кундаланг кесимига булган нисбати ва чикариш тешигининг жойлашишидан боглик булади. Элеваторнинг турли силосларига жойлаштирилган курук бугдой дони билан утказилган тажрибаларга асосан С. Г. Герасимов узига хос уч хил окиб тушиш холатини урнатди. Булар нормал, асимметрик ва симметрик окиб тушиш холатларидир. Нормал окиб тушиш жараёни юклаш ва чикариш тешиклари деворга нисбатан симметрик равишда жойлашган силосларда юзага келади. Тешик диаметрлари силос баландлигига нисбатан олганда каттарок. Нормал окиб тушиш жараёнида биринчи навбатда чикариш тешигининг устида жойлашган доннинг марказий вертикал катлами харакатланади. Сунгра аста-секин бу катламга юкори ён томонда жойлашган катламлар тортила бошлайдилар. Асимметрик окиб тушиш жараёни юклаш ва чикариш тешиклар носимметрик жойлашган катта диаметрли силосларда юзага келади. Бу холда дон массаси марказий устун буйлаб окиб чикади, шу билан бирга унга ён каватда жойлашган дон массаси хам кушилиб туша бошлайди. Симметрик окиб тушиш жараёни кичик диаметрли силосларда юзага келади. Бунда урта устуннинг тез харакатланиши ва бир вактнинг узида бутун дон массасининг каватма-кават харакатланиши кузатилади. Силосда тахминан дон массасининг ярми колганда, окиб тушиш аста-секин нормал табиатни намоён кила бошлайди.

  6. . Don va urug‘larning saklashga uzok muddat chidamliligiУ ёки бу усимликнинг дон ва уруглари йигим даврида, ташиш ва саклаш даврида тирик организмлар деб саналади. Бинобарин, тирик материянинг яшаши учун доимий модда алмашинуви зарурий шарт булиб,бу хаммаси дон массасида хаёт фаолиятини намоён килади. Хаёт фаолиятининг асосий шакли бу-газ алмашинувидир (нафас олиш). Бундан ташкари дон ва уругларнинг куп партияларида йигимдан сунгги пишиб етилиш деган физиолого-биокимёвий жараёнлар кечади. Ва нихоят, дон массасини саклашнинг нотугри ташкил килиниши окибатида кукариш, униш жараёни юзага келиб, бу холатга амалда йул куйиб булмайди. Дон ва уругларнинг харидорлар (уруглик,технологик ва истеъмолбоп) хусусиятларини саклай олиш даврига уларнинг узок муддатга чидамлилиги дейилади. Уругшуносликда биологик ва хужаликбоп узок муддатга чидамлилик мавжуд. Биринчиси шундай муддатки, бунда дон массасида униб чикиш учун хеч булмаса бирлик уруглар мавжуд булади. Биологик узок муддатга чидамлилик буйича уруглар уч турга булинади: 1- микробиотик уруглар, бир неча кундан 3 йилгача (жавдар) чидайди; 2-мезобиотик уруглар, 3-15 йилгача (бугдой) чидайди; макробиотик уруглар, 15-100 йилгача (беда уруги ва бошкалар) чидайди. Амалда хужаликбоп узок муддатга чидамлилик катта ахамиятга эга. Бу шундай муддатки,бу давр мобайнида уруглар униб чикиш буйича кондинцион характерга эга булиб, экишнинг сифати буйича давлат меъёрлари талабларига жавоб беради. Технологик узок муддатга чидамлилик-бу шундай муддатки, бу давр мобайнида доннинг нонбоплик, ем-хашакка мулжалланган ёки техник хоссалари сакланиши керак. Тажрибалар шуни курсатадики, бугдой дони 1 ой саклангандан сунг хам узининг ун-нонбоплик хусусиятини йукотмаган.

  7. Don massasining umumiy tavsifi?Донни кабул киладиган корхоналарга жамоа ва давлат хужаликларидан юздан ортик турли бошокли,дукакли, мойбоп ва емга мулжалланган усимликларниг дон ва уруглари жунатилади. Бу махсулотларнинг сифат курсаткичлари, технологик ва ембоплик хоссалари доншунослик ва биохимия курсларида куриб чикилади. Лекин катта дон партияларини нобуд килмасдан саклашни ташкил килиш учун уларнинг саклаш объекти сифатида характеристикасини билиш зарур. Омборларга тушадиган дон партияларининг ташки куринишига (ботаник оиласи, куриниши, тури ва нави, шунинигдек сифат курсаткичларига) нисбатан хар хил эканлигига карамасдан, уларнинг хоссалари саклаш объекти сифатида бир-бирига якиндир. Бу холат саклашда турли дон партиялари учун деярли бир хил технологик амаллар ва саклаш режимларини куллашга имкон беради. Бу умумий хоссалар билан бир каторда алохида дон партияларининг ботаник белгилари, устиришнинг узига хос хусусиятлари, йигиштириб олиш ва ташиш билан боглик булган махсус хоссалари хам кузда тутилади. Ташки белгилари ва сифат курсаткичлари буйича бир хил булган дон массасига дон партияси дейилади. Дон кабул килиш корхоналарига дон партиялар билан келиб тушади. Бирок диккат билан текширганда биз шунинг гувохи буламизки, дон партияси узида талайгина кисмлар мажмуасини намоён килади. Хатто, дон массасининг асосий кисми хар доим бир хил булавермайди. Дон турли улчам, туликлик, 1000 та дон массаси, зичлик, намлик ва бошкаларга эга булади. Бунака турли-туманлик усимлик мева ва уругларининг узига хос шаклланиши ва ривожланишининг окибати булиб хисобланади. Мева ва уругларнинг гуллашда пайдо булиши турли вактга тугри келади. Бинобарин, бугдой ва жавдар бошогининг гуллаши унинг урта кисмидан, тарик ва сулида юкори кисмидан, нухат ва ембоп дуккакли усимликларда эса пастда жойлашган гуллардан бошланади. Одатда энг тулакон дон гулдоннинг эрта гуллайдиган кисмидан олинади.

  8. . Don massasi mikroflorasining turkumlanishi va tavsifiДон массасининг таркибида хар-хил бактериялар, замбуруглар ва ачиткилар булиши мумкин. Хаёт тарзи ва дон массасига курсатадиган таъсирига караб микроорганизмларни куйидагича туркумлаш мумкин: 1. Сапрофитлар; 2. Фитопатогенлар; 3. Патогенлар. Дон массасида асосий микроорганизмларни сапрофитлар ташкил килади. Улар дон ва уругларнинг юза кисмида учраб дон сифатини белгилайди. Фитопатогенлар - эса усимлик ва доннинг касалланишига олиб келувчи микроорганизмлардир. Патогенлар - дон массасида учраб хайвон ва одам организмига таъсир килади ва касалликларга олиб келади. 5.3. Сапрофит микроорганизмлар. Бактериялар - янги йигиб олинган дон массасида жуда куп микдорда бактериялар учрайди. Бу бактериялар жуда кичгина 2 - 3х0,5...1 мкм булган харакатланувчи микроорганизмлардир. Асосан буларга аэроб микроорганизмлар киради. Pseuvdomonas - Ervinia - бактериялар учраб улар микроорганизмларнинг 92-95 % ни ташкил килади. Улар сапрофит бактериялардир. E-herbicola, Var-herbicola бактериялари. Улар доннинг доимий йулдоши булган бактериялар булиб, типик вакили - Subtilis бактериялари (дон узузидан кизиш пайтида купрок ривожланади). Замбуруглар. Янги йигиб олинган дон массасида у ёки бу микдорда микроскопик замбуруглар учрайди. 1 г донда унинг микдори умумий микроорганизмларнинг 1-2 %и ни ташкил килади. Кулай шароитда (керакли намлик ва хароратда) бу замбуругларнинг споралари униб чикиб - мицелий ва мева уругларини юзага келтиради. Дон массасида 100 дан ортик замбуруг турлари топилган.Булардан энг асосийлари ва дон массасига таъсир киладиганлари Aspergillus ва Penicillum замбуругларидир. Ачиткилар. Бир хужайрали ва куртакдан униб чикадиган юкори замбуруг организмларига ачиткилар дейилади. Дон массасида асосан ачиткиларнинг ривожланиши омбор хидини юзага келтирилади. 5.4. Фитопатоген микроорганизмлар. Усимликнинг касаллигини келтириб чикадиган микроорганизмларга фитопатоген микроорганизмлар дейилади. Бактериялар келтириб чикарадиган касаллик бактериоз деб аталади. Пуч доннинг пайдо булиши ёки доннинг ковжираб колиши каби касалликлар бактериозга мисол булади. (Маккажухорининг кора кукунга айланиши фитопатоген микроорганизмларнинг таъсиридир). Замбуруглар келтириб чикариладиган касалликка микоз деб аталади. Бактерия ва замбуруглардан ташкари фитопатогенларга вируслар хам киради. Купгина фитопатогенлар саклаш даврида купаймайди. Лекин уларнинг келтирадиган зарари усаётганда бошокда пайдо булади.

  9. Donning o‘z-o‘zidan saralanishi?Дон массасини бир жойдан иккинчи жойга кучиришда унинг уз-узидан сараланиш холати, яъни хосил буладиган уюмнинг алохида участкалари буйлаб дон массаси компонентларнинг нотекис таркалиш холати кузатилади. Бу дон массасида кунгилсиз ходисалар (уз-узидан кизиш, жипслашиш ва бошкалар)нинг пайдо булишига олиб келади. Уз-узидан сараланиш холати дон массасига кирувчи каттик кисмларнинг зичлиги буйича хар турли эканлигининг окибатидир. Дон массаси билан саклагични тулдиришда ёки донни узи окизар кувур оркали ундан чикаришда, конвейер билан кучиришда, вагон ва автомобилларга ортишда, албатта уз-узидан сараланиш холати юзага келади. Дон массаси конвейер лентасида силкитилганда, автомобил ёки вагонларга ортиш пайтида туркилар натижасида хам кичик зичликка эга булган кисмлар (енгил аралашмалар, гул кобигидаги уруглар, пучак донлар ва бошкалар) уюмнинг юкори катлами ва юзасига чикиб колишади. Дон массаси каттик кисмларининг эркин тушишида, масалан силосларни тулдиришда, хар кайси зарранинг харакатланиб уз-узидан сараланишига хавонинг каршилиги имкон беради. Бу каршилик хар кайси доннинг шакли, улчами, зичлиги ва массасидан ва харакатланиш тезлигидан, шунингдек барча дон массаси кисмларининг хаво фазосидаги жойлашувидан боглик булади. Купрок дон массасининг уз-узидан сараланиш холати уни элеватор силосларига солишда ва ундан чикариш пайтида кузатилади. Йирик тулик огир дон ва аралашмалар катта зичлик ва массага эга булганлиги учун силоснинг тубига тез тушиб уюмни ташкил кила бошлайди. Катта булмаган масса ва зичликка эга булган пучак, майда дон ва аралашмалар эса анча секин тушади; улар хавонинг куюнсимон харакати туфайли силос деворлари томон учириб ташланади. Элеватор силосидан чикаётган дон массасининг уз-узидан сараланиш табиати силос шакли, унинг баландлигининг кундаланг кесимига булган нисбати ва чикариш тешигининг жойлашишидан боглик булади. Элеваторнинг турли силосларига жойлаштирилган курук бугдой дони билан утказилган тажрибаларга асосан С. Г. Герасимов узига хос уч хил окиб тушиш холатини урнатди. Булар нормал, асимметрик ва симметрик окиб тушиш холатларидир. Нормал окиб тушиш жараёни юклаш ва чикариш тешиклари деворга нисбатан симметрик равишда жойлашган силосларда юзага келади. Тешик диаметрлари силос баландлигига нисбатан олганда каттарок. Нормал окиб тушиш жараёнида биринчи навбатда чикариш тешигининг устида жойлашган доннинг марказий вертикал катлами харакатланади. Сунгра аста-секин бу катламга юкори ён томонда жойлашган катламлар тортила бошлайдилар. Асимметрик окиб тушиш жараёни юклаш ва чикариш тешиклар носимметрик жойлашган катта диаметрли силосларда юзага келади. Бу холда дон массаси марказий устун буйлаб окиб чикади, шу билан бирга унга ён каватда жойлашган дон массаси хам кушилиб туша бошлайди. Симметрик окиб тушиш жараёни кичик диаметрли силосларда юзага келади. Бунда урта устуннинг тез харакатланиши ва бир вактнинг узида бутун дон массасининг каватма-кават харакатланиши кузатилади. Силосда тахминан дон массасининг ярми колганда, окиб тушиш аста-секин нормал табиатни намоён кила бошлайди.

  10. Saqlash omborlari harorati qanday o‘lchanadi?Саклашда дон массасининг холати унда кечаётган физиологик жараёнларнинг жадаллигидан ва атроф мухит шароитларидан боглик холда узгаради. Дон массаси холатини характерловчи курсаткичлар каторига унинг харорати, намлиги, аралашмалар микдори, зарарланганлик холати, ранги ва хиди киради. Атмосфера хавоси хароратининг узгаришидан боглик булмаган холда дон хароратининг кутарилиши жараёнларнинг активлашиш ва узузидан кизишнинг бошланишига олиб келади. Шунинг учун хам дон массаси харорати устидан назорат килинганда ташки хаво ва саклагичнинг харорати хисобга олинади. Омборларда сакланаётган дон массаси хароратини ТМШ-11 термошупи ёрдамида улчаш мумкин. Бу курилма узунлиги 1,6 - 3,2 м, диаметри эса 20 мм ни ташкил киладиган кувурни намоён килади. Термощупнинг ичига оддий симобли ёки спиртли термометр урнатилиши мумкин. Элеваторларда эса дон массасининг харорати ДКТЭ-4, ДКТЭ-4М, ДКТЭ-5 курилмалари ёрдамида улчанади. Бу термометрлар массанинг иссиклик каршилиги асосида ишлайди. Дон массаси намлигининг ошиши натижасида ундаги тирик компонентларнинг хаёт фаолияти кучаяди. Факатгина намликнинг кутарилишидан эмас, балки намликнинг тенг таксимланмаганлиги хисобидан хам дон массасига зарар етказилиши мумкин. Бу уз-узидан кизишга олиб келади. Шунинг учун донни намлик холати буйича саклаш учун ташишда, саклаш пайтида, узатиш вактида, шунингдек хар кандай донга ишлов беришдан кейин текшириб туриш керак. Дон массасини аралашмалар таркиби буйича назорат килиш микроорганизмлар, зараркунандалар ривожланишининг олдини олишга ва уз-узидан кизишга йул куймаслик учун ута мухимдир. Дон массасининг зарарланганлик холати буйича систематик назорат килиш за- раркунандаларни аниклаш, уларни уз вактида ва тулик зарарсизлантириш учун керак. Донни кабул килишда зарарланганлик буйича каттик назорат килиш керак. Чунки, дон массасининг бошлангич зарарланиши зарарланган дон келиб тушиши хисобидан булади. Доннинг хиди ва ранги устидан регуляр назорат килиш дон массасида юз бериши мумкин булган кунгилсиз жараёнларнинг олдини олишга имкон беради ва доннинг сифат курсаткичларини саклашга имкон беради. Дон массаси устидан назоратни ташкил килиш тегишли инструкцияларга мувофик амалга оширилади.

  11. 1. Donlarni yig‘ib olish va yig‘ilgandan keyingi dastlabki saqlashДон даладан йигиб олингандан сунг факат унинг бир кисмигина кабул пунктларига етказилади. Доннинг куп микдори эса жамоат ёки ширкат хужалиги омборларида дастлабки саклаш боскичини утади. Алохида дон туркумлари учун бу боскич бир неча соат ва суткадан бир ой ёки ундан купрок муддатга чузилиши мумкин. Бундай холларда доннинг зараркунанда ва каналар билан зарарланиши, нокулай об-хаво шароитида эса намланиши кузатилади. Доннинг намланиши эса унинг кукаришига, микроорганизмларнинг ривожланишига ва уз-узидан кизиш холатларига олиб келади. Янги дон хосилини олдинги йил сакланиши натижасида колиб кетган органик колдиклар (барглар, сомон ва х.к.)дан тозаланмаган очик дала майдонларида саклаш туфайли зараркунандалар билан зарарланиши мумкин. Агар бундай дон уз вактида парвариш килиб, олди олинмаса, унинг намланиши ва уз-узидан кизиш холати юзага келади. Бу жараёнлар янги йигиб олинган донда жуда тез бошланади. Кабул килиш корхонасига доннинг кизиган холатда етказилишига давлат стандарт талаблари буйича йул куйилмайди. Донни ташиш пайтида хам унинг сифати пасайиши (зараркунандалар билан зарарланиши, ифлосланиши, намланиши, микроорганизмлар ривожи ва ш.у.) мумкин. Шундай килиб, саклашда дон холати, бошкача суз билан айтганда унинг сифати ва маълум бир максадга мулжалланганлиги маълум даражада йигимдан кейинги саклаш шароитига боглик.

  12. 2. O‘z-o‘zidan qizishning don massasi sifatiga ta’siri?

Download 60 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling