Dorivor vositalar va dorivor o‘simlik mahsulotlariga tuziladigan normativ-texnik hujjatlar quyidagilar

Mavzu: Dorivor O’simlik xomashyolariga me’yoriy hujjat ishlab chiqish va tasdiqlash. Dorivor o’simlik xomashyosining sifatiga qo’yiladigan Butun Jahon Sog’liqni Saqlash tashkiloti talablari ( aflotoksinlarni, pestitsidlarni , radionukleidlarni aniqlash usullari).

Reja:

1. 
   Dorivor o’simlik mahsulotlariga tuziladigan normativ-texnik hujjatlar
   
2. 
   Aflotoksinlar
   
3. 
   Pestitsidlar
   
4. 
   Radionukleidlar
   

Dorivor vositalar va dorivor o‘simlik mahsulotlariga tuziladigan
normativ-texnik hujjatlar quyidagilar:
Davlat standartlari – GOST, Farmakopeya maqolasi – FS va soha standarti – OST (ilmiy-texnik atamalar,
umumiy texnik hujjatlar, texnologik normalar, qabul qilish qoidalari, belgilash,
markalash, saqlash, transportlarda jo’natish qoidalari va boshqalar).

GOST – ko’p miqdorda ishlab chiqariladigan hamda halq xo’jaligining

hamma tarmoqlarida ishlatiladigan o’simlik mahsulotlari uchun tuziladi va
Gosstandart tomonidan tasdiqlanadi.

FS – Sog’liqni saqlash Vazirligi tomonidan tibbiyot sohasida ishlatishga

ruxsat etilgan, ko’plab, seriyalab ishlab chiqariladigan dorivor vositalar va dorivor
o’simlik mahsulotlariga tuziladi, hamda Sog’liqni saqlash Vazirliginig ilmiy-texnik
boshqarmasining boshlig’i tomonidan tasdiqlanadi.
Qadimdan keng miqyosda ishlab kelinayotgan, kasalliklarni davolashda
katta ahamiyata ega bo’lgan, o’z qimmatini yo’qotmaydigan dorivor vositalar va
dorivor o’simlik mahsulotlariga tuzilgan farmokopeya maqolasi Davlat
farmakopeyasidan o’rin oladi. Davlat farmakopeyasida bulardan tashqari yana turli
maqolalar (fizik, fizik-kimyoviy, kimyoviy va biologik tahlil usullari, dorilar
tahlilidan ishlatiladigan raektivlar, indikatorlar, asboblar, idishlar va boshqalar
to’g’risida) bo’lib, ular qonuniy mazmunga ega. SHuning uchun Davlat
farmakopeyasining dorivor vositalar va dorivor o’simlik mahsulotlariga insbatan
talabalarni bajarish respublika hududida ularni ishlab chiqaruvchi, nazorat
qiluvchi, saqlovchi va ishlatuvchi korxona muassasa va idoralarga majburiydir.
Davlat farmakopeyasi va farmakopeya maqolasi vaqt-vatqida qaytadan
ko’rib chiqiladi va yangidan tasdiqlanadi, eskilari esa o’z kuchini yo’qotadi.
Dorivor o’simlik mahsulotlariga tuzilgan hamma normativ-texnik xujjatlar
(FS, VFS, GOST va boshqalar) bir xil tuzilishga ega hamda ulardan keltirilgan
ma‘lumot ham bir xil tartibda bayon etilgan.

Aflotoksinlar, boshqa mikotoksinlar singari, bu ekinlarda hosilni yig'ish yoki saqlash paytida noqulay sharoitlar tufayli dalada ko'payadigan qo'ziqorinlar tomonidan paydo bo'lishi mumkin. Shu sababli, ifloslanish bilan bog'liq muammolar qayta ishlash va saqlash jarayonida yuzaga keladi.
Aflotoksinlar - Ular o'pka kasalliklarini, kanserogen va teratogen ta'sirlarni, qon ketishini va immunitet tizimiga bosim kabi salbiy ta'sirlarni keltirib chiqaradi.
Aflatoksinlarni aniqlash uchun ingichka qatlamli xromatografiya, kapillyar elektroforez, Elishay, yuqori bosimli suyuq xromatografiya, gaz xromatografiyasi va massa spektroskopiyasi bilan birgalikda xromatografik usullar qo'llaniladi.
Aflatoksinning B1, B2, G1, G2 4 xil turi mavjud. Aflotoksin M1, "Sut toksini" nomi bilan ham tanilgan, Aflatoksin B1 hayvon tanasiga ozuqa orqali o'tganda va sutda M1 sifatida metabollanganda odamlarga o'tadi.
Aflotoksinlar B1 va B2 ultrafiolet nurlari ostida ko'k, G1 va G2 esa yashil lyuminestsentsiyani beradi.
Aflatoksinlarning toksiklik darajasi B1> M1> G1> B2> G2.
Xalqaro akkreditatsiyadan o'tgan laboratoriyalarimizda aflotoksinni aniqlash, yorma va don mahsulotlari, yong'oq, moyli urug'lar va ulardan olinadigan mahsulotlar, quritilgan meva va sabzavotlar, bolalar va bolalar qo'shimchalari, bolalar ovqatlari, amaldagi formulalar, sut va sut mahsulotlari (pishloqdan tashqari), ziravorlar va U ziravorlar aralashmalarida tahlil qilinadi.

Pestitsidlar [lot. pestis - maraz, caedo - o'ldiraman], zaxarli kimyoviy moddalar
o'simlik zararkunandalari va kasalliklari, begona o'tlar, shuningdek, yoqoch, paqta tolasi mahsulotlari, jun, teri zararkunandalari, uy hayvonlarining xavfli kasalliklari qo' zqatuvchilariga qarshi kurashishda foydalaniladigan kimyoviy moddalar. Shuningdek, oqsillar, gibberellinlar,defoliantlar, deskantlar, retradantlar ham pestitsidlarga kiritiladi. Pestitsidlar tirik organizmlar hujayralariga kirib ularning fizik va kimyoviy xususiyatlarini o'zgartiradi. hujayraning oqsil va boshqa(lar) moddalari bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib, ularni cho'kmaga tushiradi, fermentlar faolligini zaiflashtiradi, modda almashinuvi jarayonini buzadi va hujayrani halokatga
olib keladi.
Pestitsidlar qo'llanish ob'ekti, organizm ichiga kirish yo'li, ta'sir qilish harakteri va
kimyoviy tarkibiga ko'ra tasniflanadi. Qanday zararli organizmga qarshi ishlatilishi, ya'ni qo'llanish ob'ektga garab, pestitsidlar quyidagi turlarga bo'linadi: insektitsidlar – hasharotlarni qirib tashlaydigan vositalar; antifidantlar - o' simliklar va materiallarni zararkunandlardan saqlaydigan moddalar; akaritsidlar - o'simlikho'r kanalarga; nematitsidlar - o' simlik nematodalariga; limatsidlar - shilliq qurtlarga; rodentitsidlar - kemiruvchilarga; fungitsidlar -zamburug' lar qo'zg' atuvchi kasalliklarga: bakteritsidlar - bakteriyalarga; gerbitsidlar – qishlog xo'jaligi ekinlari orasidagi begona o ' tlarga;, arboritsidlar - buta va chala buta o ' simliklarga qarshi
qo'llaniladigan vositalar;, attraktantlar - hasharotlarni jalb qiluvchilar, repellentlar – hasharotlarni cho'chitadigan moddalar, algitsidlar - suv o'tlarga qarshi qo' llaniladigan preparatlar va x.k.
Kompleks ta'sir kuchiga ega bo'lgan pestitsidlar qam bor. Masalan, urug'likni dorilashda ishlatiladigan pestitsidlar fungitsid, bakteritsid, insektitsid va boshqa(lar) vazifalarni bajarishi mumkin.
Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi (yuqori bosim suyuqlik xromatografiyasi).
Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi suyuqlik xromatografiyasi usulining bir ko'rinishi bo'lib, bunda ko' zg'aluvchan faza - elyuent kolonkadagi sorbentdan katta tezlikda yugori bosim ostida o'tadi. Usul yuqori va quyi molekulali issiqlikka chidamsiz moddalarni ajratib olishga, ularning chinligini va miqdorini aniqlashga imkon beradi.
Radionukleidlarning tirik organizmga ta'siri. Katta xajmdagi
radiatsiya xujayralarni o'ldiradi, uning bo'linishini to'xtatadi, hayotiy faoliyatga asoslangan, DNK tuzilishiga zarar etkazadigan va shu tariqa genetik kodni buzadi va uning hayotiy faoliyatiga asoslangan ma' lumotlarning xujayrasidan maxrum bo'lgan bir qator biokimyoviy jarayonlarni to'xtatadi.
Tanaga kiradigan radioaktiv elementlar erkin radikallarning paydo bo’lishiga olib keladi - tirik xujayradagi zararli ta’sirga ega zarralar. Yuqori dozalarda qattiq to’qimalarga zarar etkaziladi va kichiklar saraton kasalligiga olib kelishi va radiatsiya ta' siriga uchragan insonning bolalar va nabiralarida yoki uning uzogroq avlodlariga namoyon bo 'lishi mumkin bo' lgan genetic nuqsonlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Radionukleidlar vujudga kirganda tashqi va ichki nurlanishda namoyon bo' ladi: stronsium-90. rubidium-87, sezum-137 va boshqalar.
Yumshoq to'qimalarda va ichki organlarda (sezum, molibden, ruteniy, yod. tellur) va
suyaklarda (stronsium, plutonium, bariy, itrium, sirkonium, niyobum, lantanid) joylashtirilgan radioaktiv moddalar tezda tanadan ajralib chiqadi. Katta radionukleidlarning ko'pchiligidan,stronsium-90 va sezum-137 eng katta ommaviy ta'sir qilish manbai hisoblanadi.
Strontsiy-90. Strontsiy-90 ning yarim umri - 29 yil. 15 daqiqada qondagi ichak ichidagi strontsiy miqdori sezilarli darajada oshadi va umuman, bu jarayon 5 soatdan keyin tugaydi.Strontsiy radiatsiya ta'sirida asosan suyaklarda va suyak to' qimasida, suyak iligi va gematopoetik tizimda to planadi. Natijada kamqonlik anemiyasi rivojlanadi. Tadqiqotlar shuni ko' rsatadiki, radioaktiv strontsiy chagaloqlarning suyaklarida uchraydi. Strontsiyning skeletdagi biologik yarim umri 30 yildan ortiq. Strontsiyni tanadan olib tashlashni tezlashtirish eng murakkab vazifadir. Eng kamida, bu radioaktiv elementni tanadan tezda yo'q qilish uchun juda samarali vosita topilmadi.
Seziy-137. Strontsiy-90 dan keyin seziy-137 odamlar uchun eng xavfli radionukleiddir. Bu o'simliklarda yaxshi to' planadi, ozig-ovgat ichiga kiradi va oshqozon-ichak trakti bilan tez so 'riladi. Seziy-137 uzoq umr ko' radigan radionukleiddir, uning yarim umri 30 yil, seziyning 80% esa mushak to qimasida joylashadi. Nukleidning 10% ga yaqin qismi tanadan tezlik bilan.
qolganlari esa sekinroq chiqadi. Odam tanasida radionukleidlarni oziq-ovqat bilan iste'mol qilish. Ko' pgina radionukleidlar tuproqda to’planadi, keyin chang va oziq-ovqat bilan tanaga kiradi. Oziqlantiruvchi moddalar dengiz mahsulotlari bilan oziq-ovqatga kiradi, chunki dengiz suvining yuqori sho' rligi tufayli dengiz mahsulotlari stronsiy va seziy bilan juda ko'p ifloslangan bo'ladi.