Ekonomikaliq sistema tusinigi

Ekonomikaliq sistema tusinigi
Joba :
Kirisiw
1. Ekonomika mazmunı hám payda bolıw sebepleri
2. Ekonomikanıń ámel etiwi tiykarları hám belgileri
3. Ekonomika quramı hám iskerliginiń aqıbetleri
4. Ekonomikaǵa qarsı gúrestiń rawajlanǵan mámleketler tájiriybesi
5. Ózbekstanda xufyona ekonomika sistemaǵa qarsı gúrestiń tiykarǵı usılları
Әдебиятлар

Kirisiw
Mámleket ekonomika sistemalıq qawipsizligin támiyinlewde xufyona ekonomika sistema hám korrupciyaǵa qarsı gúres ilajları zárúrli orın tutadı. Kriminal elementlerdiń islep shıǵarıw hám finanslıq mákemelerge, túrli tarawdıń, mámleket hákimiyatı hám basqarıwı shólkemlerine kirip barıwı áqibetinde milliy baylıq, mámleket byudjeti dáramatların bólistiriw na qayta bólistiriw processinde olar qatnasıwınıń keńeyip barıwı milliy hám sonday-aq, ekonomika sistemalıq qawipsizlikke saldamlı qáwip saladı.

ekonomika sistema, korrupciya, uyushgan ayıpkerlik hámme mámleketlerde hám hámme dáwirlerde bolǵan. Ekonomikalıq ádebiyatlarda xufyona ekonomika sistemaǵa hár qıylı tariypler berilgen.
1. ekonomika sistema —qonun tiykarında qadaǵan etilgen iskerlik túrleri.
2. ekonomika sistema - ekonomika sistemalıq iskerliginiń gúzetilmegen hám jasırın iskerlik túri.
3. ekonomika sistema rásmiy statistikada ol yamasa bul sebeplerge kóre esapqa alınbaǵan hár qanday ekonomika sistemalıq iskerlik bolıp, ol jaǵdayda islep shıǵarılǵan ónim hám xızmetler jalpı ishki ónim quramına kiritilmaydi hám de salıqqa tartılıwdan shette qaladı.
«Qupıyalıq» ekonomika sistemanıń iskerlik kórsetiwinde mámlekettiń ekonomika sistemalıq qawipsizligine múmkinshiliktegi hám anıq abay bar. «Qupıyalıq» ekonomika sistema kópshilik ádetdegi, «normal» ekonomika sistemalıq processlerdiń keshiwine - paydanıń bólistiriliwi hám qáliplesiwine, xalıq aralıq sawdaǵa, investitsiya kirgiziw hám ulıwma ekonomika sistemalıq rawajlanıwǵa unamsız tásir kórsetedi. «Qupıyalıq» ekonomika sistemanıń qásiyetlerin anıqlawda bul mashqala izertlewshilerdińin túrli tariyplerdi mámilege kirgiziwge úndewshi hár túrlı faktorlar inabatqa alınadı. Bunday kriteryalarǵa tómendegiler kiritiledi:
- mámlekettiń fiskal (salıq ) mápleri;
- YAMM muǵdarınıń haqıyqıybahosi;
- xojalıq jurgiziwshi subyektlar sherikligi yamasa minez-qulqınıń ózgesheligi;
- yuridikalıqko'rsatkichlar.
Usı mezonlarga ko'ra, «jinoiy», «nojinoiy», «norasmiy», «soxta», «norasmiy» ekonomika sistema ajratıladı.
Ekonomika sisteması (sonıń menen birge, jasırın ekonomika sistema, rásmiy bolmaǵan ekonomika sistema ) - bul mámleket qadaǵalawı hám esabınan sırtda bolǵan jámiyet hám mámleketten yashirilgan ekonomika sistemalıq iskerlik. Bul ekonomika sistemanıń gúzetip bolmaytuǵın, rásmiy bolmaǵan bólegi bolıp tabıladı, lekin onıń barlıǵın qamtıp almaydı, sebebi ol jámiyet hám mámleketten jasırın bolmaǵan iskerlikti, mısalı, turaq-jay yamasa jámáátlik ekonomika sistemanı qamtıp almaydı. Buǵan ekonomika sistemanıń nızamǵa qarsı jınayatlı formaları da kiredi, lekin olar menen sheklenip qalmaydı.
Ekonomika sisteması - bul ámeldegi mámleket nızamları hám jámiyetlik qaǵıydaların chetlab ótip, óz-ózinen rawajlanatuǵın jámiyet puqaraları ortasındaǵı ekonomika sistemalıq munasábetler. Bul biznestiń dáramatları jasırın hám salıqqa ólshewli ekonomika sistemalıq iskerlik emes. Haqıyqattan da, mámleket shólkemleriniń dáramatların jasırıw yamasa salıqlardı tólewden moyin tovlashga alıp keletuǵın hár qanday biznes xufyonali ekonomika sistemalıq iskerlik dep esaplanıwı múmkin.
Sonıń menen birge, nemis ádebiyatlarında da qupıyalıq ekonomika sistemaǵa tiyisli túrlishe jantasıwlar bar. Olardıń ayırım tariflarida qupıyalıq ekonomika sistema finanslıq sırlı pitimler retinde aytilsa, taǵı bir basqa tariypda qupıyalıq ekonomika sistema jınayatlı iskerlik retinde qaraladı. Úshinshi bir jantasıwda qupıyalıq ekonomika sistema barlıq subyektlarning salıq tólewden moyin tovlashini óz ishine aladı, dep ataladı. Tórtinshi hádiysede qupıyalıq ekonomika sistema nátiyjeleri YAIMda inabatqa alınatuǵın da finanslıq ope- ratsiyalar, da ekonomika sistemalıq iskerlik túsiniledi. Nemis qánigeleri qupıyalıq ekonomika sistemanı YAIM quramına kirgiziw tárepdarı ekenligin atap kórsetiw kerek.
Ekonomikalıq iskerlikti xufyona ámelge asırıw birinshi náwbette nızam sheńberindegi háreket menen yaǵnıy, joqarı transaksiya ǵárejetleri menen baylanıslı. Transaksiya ǵárejetleriniń klassifikaciyaına tiykarlanǵan halda, atap ótiw kerekki, bunda tiykarlanıp shártnamanı dúziw degi joqarı ǵárejetler, múlkshilik huqıqların túsindiriwlew hám qorǵaw ǵárejetleri hám úshinshi shaxslardan qorǵaw ǵárejetleri názerde tutıladı. De Soto bul ǵárejetlerdi “nızamǵa baǵınıw bahası” dep tariyplaydi. Ol tómendegilerdi óz ishine aladı :
- nızamnan paydalanıw ǵárejetleri (yuridikalıq shaxstı dizimge alıw, litsenziya alıw, bankte esapbetler ashıw, yuridikalıq adreske ıyelew hám basqa keńsepazlardı orınlaw ǵárejetleri);
- nızam sheńberinde iskerlikti dawam ettiriw zárúrshiligi menen baylanıslı ǵárejetler (salıqlardı tólew; miynet munasábetleri salasında nızam talapların orınlaw (jumıs kúniniń uzınlıǵı, eń kem mıynet haqı, social kepillikler); áshkara sud sisteması sheńberinde dawlardı sheshiwde sud ǵárejetlerin tólew).
Ekonomikanı rawajlandırıw hám investitsiyalardı aktiv qosıw salasında - makroekonomika sistemalıq turaqlılıqtı támiyinlew, Saw báseki ushın zárúr sharayatlardı jaratıw, isbilermenlik hám investitsiya ortalıǵın tupten jaqsılaw, ekonomika sistemada mámleket qatnasıwın saldamlı túrde kemeytiw, Joqarı ekonomika sistemalıq ósiw pátlerin saqlap qalıw, " " ekonomika sistemaǵa Qarsı gúresiw jáne onıń úlesin sırtqı siyasat, valyuta siyasatın erkinlestiriw hám dawam ettiriw háreketler strategiyasında belgilep ótilgen.
ga túsiwdiń tiykarǵı sebebi joqarı salıq stavkaları bolıp kelgen hám sonday bolıp qalıp atır. Respondentler mámleket apparatı korruptsiyasın eń zárúrli “salıq bolmaǵan omil” dep esaplasadı : litsenziyalar, gúwalıqlar, ruxsatnamalardı alıwda “rásmiy bolmaǵan tólewlar” esapqa alınbaǵan naq pul alıwdı talap etedi. Keyingi zárúrli sebep - bul xufyona sektorındaǵı seriklerdiń jumısı (sheki onimdi qaǵazsız satıp alıw zárúrshiligi, “jeke” tiykarda tartılǵan kreditler boyınsha procent tólewleri hám basqalar ).
ekonomika sistemanıń mazmunı hám payda bolıw sebepleri
ekonomika sistema milliy qawipsizlikke abay retinde bólek shaxslar, shaxslar toparı, institutsional sub'ektler ortasındaǵı materiallıq naǵıymet hám xızmetler islep shıǵarıw, bólistiriw, ayırbaslaw hám tutınıw qılıw maydanınan bolatuǵın munasábetler jıyındısı bolıp, onıń nátiyjeleri rásmiy statistikada esapqa alınbaydı hám salıqqa tartılmaydı.
ekonomika sistemanıń ámel etiwi mámleket ekonomika sistemalıq qawipsizligine potensial hám real qáwip qáwip saladı. Ol normal ekonomika sistemalıq processlerge, rásmiy ekonomika sistemada júz bolatuǵın dáramatlardıń qáliplesiwi hám bólistiriliwi, xalıq aralıq sawda, investitsiyalaw, ekonomika sistemalıq ósiw processlerine tásir kórsetedi.
ekonomika sistema dáramatlardı salıqqa tartıwdan jasırıwda kórinetuǵın boladı. Salıq tólewden moyin tovlash usılları tómendegilerden ibarat :
-túrli banklerde bir neshe esap nomerlerin ashıp, olar arqalı buxgalteriya esabında tolıq kórsetilmagan halda pul operatsiyaların ámelge asırıw ;
-trast, veksel hám basqa esaplardan paydalanıw ;
-“eki tárepleme buxgalteriya” júrgiziw, naq pullar menen mámile etiw, sol arqalı dáramat hám pul tushumlarini salıqtan jasırıw ;
-kárxananı bir qala, rayonda dizimnen ótkeriw, biraq esap betin basqa qala, rayon daǵı banklerde ashıw arqalı kárxana salıq tólewden dizimge alınǵan jayında da, iskerlik júrgizgen jayında da qochadi, yaǵnıy moyin tovlaydi;
-esapqa alınbaǵan ǵárejetler esabine sotilayotgan ónim (xızmet, jumıslar ) dıń ózine túser bahasın asırıp kórsetiw;
-rásmiy esap hám tólew hújjetlerinde táreplerdiń shártlesiwine tiykarlanıp orınlanǵan jumıs (kórsetilgen xızmetler) ma`nisi tómen bahalarda kórsetiledi, onıń qalǵan bólegi nakd pul formasında óz-ara bólistirilip alınadı. Naq pullar daǵı dáramat salıqqa tartıwdan yashiriladi.
Ekonomika páninde ekonomika sistemanınt qaysı sektorǵa, yaǵnıy rásmiy bolmaǵan, kriminal, faktiv, xufyona yamasa ashıq, rásmiy ekonomika sistemaǵa tiyisli ekakligini anıqlawda tómendegi kriteryalar tiykar etip alınadı :
- mámlekettiń fiskal (salıq ) mápleri;
- YaIMning real kólemi;
- huqıqıy parametrler;
- xojalıq sub'ektleri óz-ara háreketi xarakteristikası.
ekonomika sistema sheńberinde ámelge asırilatuǵın operatsiyalardı tómendegi túrlerge bolıw múmkin:
-tolıq buxgalterlik esabınan shıǵarılǵan, hesh qay jerde esapqa alınbaytuǵın xojalıq -finans operatsiyaları. Bunday operatsiyalar huqıqıy tárepten dizimge alınǵan hám ulıwma dizimge alınbaǵan kárxanalar tárepinen ámelge asıriladı ;
-bólekan yashirilgan operatsiyalar. Bunda kárxanalar tárepinen ámelge asırılǵan operatsiyalardı bir bólegi, yaǵnıy alınǵan paydanıń bir bólegi buxgalteriyada esapqa alınbaydı, salıqqa tartıwdan yashiriladi.
ekonomika sistema ámeldegi nızamshılıqqa qarsı keliwi yamasa qarsı kelmewi nuktai názerinen kriminal, jınayatlı yamasa gúzetilmegen xufyona ekonomika sistema sektorlarına ajratıladı. Kriminal, yaǵnıy jınayatlı, qara xufyona ekonomika sistemada ulıwma ekonomika sistemalıq iskerlik yashiriladi. Gúzetilmegen, rásmiy bolmaǵan ekonomika sistema sektorında sarp etiw ǵárejet, dáramat yashiriladi yamasa ulıwma esapqa alınbaydı.
Kriminal, jınayatlı xufyona ekonomika sistemanı nızamǵa qarsı islep shıǵarıw, jasırın islep shıǵarıw hám sanalı túrde aldınan joybarlawtirib, nápsiqaw maqsetlerdi gózlep etilgen jınayatlar quraydı.
Nızamǵa qarsı óndiriske biznes hám isbilermenlik formasında islengen, nızamshılıqta qatańyan qadaǵan etilgen iskerlik túrleri kiredi Bunday iskerlik túrlerine tómendegiler kiredi:
-qural -qural islep shıǵarıw hám satıw ;
-narkobiznes;
-kontrabanda;
qumarxona, qumar oyınların shólkemlestiriw;
-adam sawdası ;
-ǵarbozlik hám taǵı basqa.
Bul iskerlik túrleri jasırın, nolegal kárxana, sex, jasırın biznes hám isbilermenlik sub'ektleri yamasa rásmiy túrde iskerlik júrgizeip atırǵan kárxanalar (firmalar ) formasında shólkemlestiriledi. Jasırın, jınayatlı xufyona ekonomika sistema sheńberinde uyushgan ayıpkerlik vujudga kelip, rawajlanadı. Uyushgan ayıpkerlikke tiykarlanǵan jınayatlı xufyona ekonomika sistema kóplegen jaǵdaylarda joqarıda bayanlaingan nızamshılıqta qadaǵan etilgen tovarlar hám xızmetler islep shıǵarıw hám de satıw menen shuǵıllanadı Jasırın óndiris shıǵarıwdan gózlengen maqset hádden tıs joqarı dáramat alıw, salıq tolıqmaslik, texnika qawipsizligi hám miynet qáwipsizligi qaǵıydaların buzıw arqalı islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw, joqarı transaksiya ǵárejetleriniń bar ekenligi bolıp tabıladı. islep shıǵarıw shólkemlestirilgen, uyushgan ayıpkerlik tiykarında yamasa ǵárezsiz jalǵız tártip degi ayıpkerlik tiykarında ámelge asıriladı.
Uyushgan jınayatlı ekonomika sistemalıq iskerlik formalarınan biri reket bolıp tabıladı. Reket adamlardı qorqıtıw, shantaj etiwge tiykarlanǵan biznes esaplanadı. Reket jebirlik hám kriminal monopoliya formalarında kórinetuǵın boladı Jebirlik, zorlıqshılıq yamasa kriminal báseki usılları arqalı biznes sub'ektlerine abay etip, olardan pul undirish esaplanadı. Kriminal monopoliya kriminal, jınayatlı qurallardan paydalanıp, básekichini qurqitish yamasa joq etiw bolıp tabıladı.
Jasırın, dizimge alınbaǵan kárxana hám islep shıǵarıwlardı, sexlardı shólkemlestiriwdiń tiykarǵı sebepleri kishi biznes hám isbilermenlikti shólkemlestiriwde joqarı texnologiyalıq ǵárejetler qılıwdıń qıyınlıǵı, salmaǵı, jasırın islep shıǵarılǵan tavar hám xızmetlerge joqarı monopol bahalardı belgilew, sol sebepten joqarı dáramat alıw múmkinshiliginiń joqarılıǵı.
Jasırın islep shıǵarıw konunchilikda ruxsat etilgen iskerlik sheńberinde litsenziya almastan, ruxsatsız yamasa iskerlik ushın huqıqı bóle turıp, salıqtan shaǵılısıw, dáramattı salıqqa tartılıwınan yashirib jumıs alıp barıwda kórinetuǵın boladı
Rásmiy bolmaǵan, gúzetilmegen ekonomika sistema sektorı nızamshılıqta qadaǵan etilmegen xızmetler sheńberinde noformal jumıs menen bántlik, hesh qanday huqıqıy hújjetlersiz iskerlik júrgizetuǵın xojalıq sub'ektleri bolıp tabıladı. Olarǵa huqıqıy shaxs mártebeine iye bolmaǵan, noformal isbilermenlik, biznes menen shuǵıllanatuǵın óndiriwshiler kiredi. Bul iskerlik nátiyjesinde alınǵan dáramatlar salıqqa tartılmaydı. Usınıń menen birge, olar social tólewler tólemegeni ushın da social tutınıw fondlarini shólkemlestiriwde qatnasıw etpeydi.
ekonomika sistema ekonomika sistemalıq iskerlik nátiyjelerine kóre jemisdor yamasa fiktiv sırtqı kórinislerde de kórinetuǵın boladı. Jemisdor xufyona ekonomika sistema ádetdegi tavar hám xızmetler yamasa adamlardıń destruktiv mútajliklerin qandırıwǵa mólsherlengen tavar hám xızmetler óndiriste ańlatıladı. Fiktiv ekonomika sistema rásmiy ekonomika sistema sheńberinde qosıp jazıw, ózlestiriw, paraxorlıq, hiylekerlik, qarıydarlardı aldaw, sapasız, standart bolmaǵan ónimler islep shıǵarıw nátiyjesinde dáramatlar alıwda kórinetuǵın boladı.
Fiktiv ekonomika sistemada xojalıq sub'ekti rásmiy bolmaǵan ekonomika sistemalıq baylanıslar, iskerlik ortalıǵı, sharayatına ıyelew arqalı qosımsha jasalma túrde dáramat alıw múmkinshiligine iye boladı.
Jasalma sharayatlar arqalı qosımsha dáramat alıw múmkinshiligi tómendegilerde kórinetuǵın boladı :
-ayırım kárxanalarǵa tıyanaqlı bolmaǵan halda iskerlik jeńillikleriniń beriliwi;
-mámleket múlkin onıń ıqtıyarınan shıǵarıw hám menshiklilestiriw processlerinde ayırım xojalıq sub'ektlerine negizsiz túrde ústinlik, jeńillik beriw;
-múlk munasábetleriniń huqıqıy hám ekonomika sistemalıq tárepten jetkilikli dárejede tártipke asırılmaǵanlıǵı ;
-múlk, dáramat, materiallıq naǵıymetlerdi bólistiriw hám qayta bólistiriw processlerine basqarıw basqarıw shólkemleriniń tásir kórsetiw huqıqınıń bar ekenligi.
ekonomika sistema social islep shıǵarıw basqıshlarına kóre xufyona islep shıǵarıw, bólistiriw, ayırbaslaw, tutınıw formalarında kórinetuǵın boladı. islep shıǵarıw noqonuiiy, esapqa alınbaǵan, jasırın, mayda islep shıǵarıw, sapasız ónimler shıǵarıw, islep shıǵarıw resurslarınan noratsional paydalanıwda kórinetuǵın boladı.
bólistiriw dáramatlardı nızamǵa qarsı bólistiriw, arnawlı bólistiriw, mámleket múlkin urlaw, ózlestiriw, puqaralar jeke menshikine hújim qılıw hám oǵan salıstırǵanda jınayatlarda ańlatıladı.
ayırbaslaw nızamǵa qarsı sawda, qarıydarlardı aldaw, nızamǵa qarsı tárzde islep shıǵarılǵan ónimlerdi satıw formalarında júz beredi.
tutınıw - nızamǵa qarsı jol menen tabılǵan naǵıymetlerdi tutınıw qılıw, xızmetlerden nızamǵa qarsı paydalanıw, jámiyette qabıl etilmegen, adamlardıń destruktiv mútajliklerin qandırıwǵa mólsherlengen ónimlerdi tutınıw qılıw hám de áne sonday xarakter degi xızmetlerden paydalanıw.
ekonomika sistema barlıq tovarlar hám xızmetler, resurslar bazarın hám de ekonomika sistemanıń barlıq tarmaqların óz ishine aladı. Sonıń menen birge, huqıqıy shaxs mártebeine iye bolmaǵan, rásmiy dizimge alınbaǵan hám huqıqıy shaxs mártebeine iye bolǵan kárxanalar xufyona ekonomika sistema sub'ektleri bolıwı múmkin.
Huqıqıy shaxs mártebeine iye bolǵan xojalıq sub'ektleri jasırın islep shıǵarıw hám ayırbaslaw menen shuǵıllanadılar. Rásmiy dizimge alınbaǵan xojalıq sub'ektlerine tómendegiler kiredi:
úy xojalıǵı hám kárxanalarǵa naq aqshaǵa yamasa natura formasındaǵı tólewler tiykarında ónimler islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiw menen shuǵıllanatuǵın, isbilermen retinde rásmiy dizimge alınbaǵan fizikalıq shaxslar ;
xalıqqa pulli úy hám basqa xızmetler kórsetiw;
legal tavar hám xızmetler óndiriwshi jasırın kárxanalar, sexlar. Olardıń iskerligi statistika hám buxgalteriyada esapqa alınbaydı.
ekonomika sistemanıń ámel etiwi tiykarları hám belgileri
ekonomika sistemasınıń belgileri. Mámleket jasırın ekonomika sistemasınıń kólemin sáwlelendiriwshi tiykarǵı kórsetkishler tómendegiler:
-Haqıyqıy tutınıw dárejesi hám rásmiy dáramat dárejesi ortasındaǵı ayırmashılıq ;
-Mámleketlerdiń oraylıq bankleriniń stilistik esap -kitaplarına salıstırǵanda aqshaǵa talaptıń joqarı bahalanishi;
-Elektr energiyası tutınıwı, islep shıǵarıw iskerliginde, xızmetler salasında isletiletuǵın basqa zárúr resurslar kólemindegi ayırmashılıq ;
-Xalıqtı tańlap alınǵan gúzetisler hám sotsiologik izertlewler arqalı belgilengen miynet bandligining statistikalıq kórsetkishleri hám olardıń ólshemleri ortasındaǵı ayırmashılıq.
Kórsetkishlerdiń sezilerli dárejede iyiwi isbilermenler ortasında dúzilgen pitimlerdiń jaǵdayınan jasırıwdıń úlken bólegin, real dáramat dárejesiniń jetkiliklishe bahalanmaganligidan dárek beredi.
Tiykarǵı belgileri «Ekilemshi
qupıyalıq» ekonomika sistema «Jınayatlı
bolmaǵan» ekonomika sistema «Jınayatlı» ekonomika sistema

Subyektlar Ekonomikanıń rásmiy sektorındaǵı

menejerlar Rásmiy bolmaǵan túrde jumıs menen band Professional ayıpkerler

Obiektlar Islep shıǵarmay turıp dáramatlardı qayta bólistiriw Ádetdegi tavar hám xızmetlerdi islep shıǵarıw Qadaǵan etilgen hám deficit tavar hám

xızmetler islep shıǵarıw
«Oq» ekonomika sistema menen baylanısı Rásmiy ekonomika sistemadan
ajralmagan
Salıstırmalı ǵárezsizlik Rásmiy ekonomika sistemaǵa
salıstırǵanda ǵárezsiz

sektor menen baylanıslı eń úlken qáwip bul bazar Konstitusiyasınan keskin parq etiwshi minez-qulqlar hám pitimler dúziwdiń bólek normalarınıń qáliplesiw bolıp tabıladı. normalardıń tiykarında olardıń ámel etiwi aymaqlıq tárepten hám / yamasa adamlardıń málim sheńberi tárepinen shegaralanǵan social mexanizmler jatadı - nızamǵa baǵınıw normalarınıń joqlıǵı, normalardıń ámel etiwin social tiyisliliginen qaramastan, barlıq ekonomika sistemalıq sub'ektlerge tarqatıwǵa múmkinshilik bermeydi.

normalardıń jazılmaǵan hám lokal ózgesheligi sebepli xufyona pitimler dúziw ushın universal oyın qaǵıydaların ańlatpalap bolmasa -de, xufyona ekonomika sistema «konstitutsiyasi»dıń tiykarǵı elementlerin anıqlaw múmkin. Mısal jol menende Italiya, Sitsiliya, Kalabriya hám Kampaniyanı alamız : rawajlanǵan xufyona sektorǵa iye bolǵan bul region ekonomistler hám sotsiologlar tárepinen jaqsı úyrenilgen.
Mámlekettiń (daslep Ispaniya, keyininen Italiya mámleketiniń) kem qatnasıwı jáne onıń jergilikli xalıqtıń turmısın hám múlkshilik huqıqların qorǵawdı támiyinlewge uqıpsızligi Italiya qublası tariyxıy rawajlanıwınıń zárúrli faktorları boldı. Mámleket bul regionlardıń uzaqta jaylasqanlıǵı hám ózi júrgizetuǵın «bo'lib al hám húkimet ornat» siyasat sebepli olardıń bar ekenligi haqqında jaysha esten shıǵarıp qoydı. Sol sebepli, ásirese feodal huqıqtıń biykar etiliwi hám mayda múlk iyeleri klasınıń qáliplesiwi munasábeti menen múlkshilik huqıqların túsindiriwlew hám shártnamalar orınlanıwın támiyinlewdiń mámlekettiń aralasıwına alternativ mexanizmari talap etildi. Múlkshilik huqıqların túsindiriwlew hám qorǵaw boyınsha mámleketke alternativ institut retinde mafiya haqqında dáslepki tilge alınıwı feodalizmdan mayda hám orta er mulkchiligiga ótiwdiń naǵız ózi máwsimine tiyisli. «Mafiya» termini ádetde túrli mánislerde hám hár qıylı daǵı hádiyselerdi jaqtılandıriw ushın qollanıladı. Ekonomikalıq analizde bul terminnen tiykarlanıp pitimlerdi dúziwde ámelge asırilatuǵın minez-qulıqtıń bólek normaları hám na'munalarini belgilew ushın paydalanıladı. Yaǵnıy, mafiya rásmiy shólkem bolmasada, minez-qulıq hám hukmdorlik munasábetleriniń bólek xili esaplanadı. Basqasha aytqanda, mafiya institut retinde shaxslarǵa óziniń ekonomika sistemalıq, social hám siyasiy tarawlar daǵı iskerligin muwapıqlastırıw imkaniyatın beretuǵın oyın qaǵıydalarınıń jıyındısı bolıp tabıladı.
Birinshi norma «o'yin Konstitusiyası» óz-ara sheriklik maqsetlerin anıqlawǵa tiyisli, onı sha'n norması retinde ańlatıw múmkin. Eger mafiyaning pátine shıqqan klassik dáwiri (1890 -1970 jıllar ) de Italiya qublası xalqınıń tiykarǵı maqseti óziniń paydalılıǵın asırıwdan emes, bálki óz sha'nini hám óz shańaraǵınıń sha'nini saqlap qalıwdan ibarat bolǵan. Hátte ózin mafiya dep esaplaǵan insannıń ózin atawı - «sha'n adami»- onıń iskerligi maqsetiniń dástúriy ózgeshelikin tastıyıqlaǵan. Kelisimler teoriyası termininen paydalanǵan halda, sha'n normaın dástúriy shártlesiw gápine kirgiziw múmkin, sebebi gáp shańaraqtıń sha'ni hám abıraysı haqqında, birinshi náwbette, er-hayaldıń sha'ni haqqında ketayapti. Sha'nning joǵatılıwı social óz-ara munasábetler salasından shıǵarılıwǵa alıp keledi - onı joǵatǵan insanlar hátte bólek, awıllardıń shetlerinde jasasadı hám tek óz ortalıǵı sheńberinde baylanısda bolıwadı. Haqıyqıy mafioz ushın hátte kommerciya salasındaǵı tabıs da ǵárezsiz salawat emes, bálki sha'n belgisi retinde kórip shıǵıladı.
Eger utilitarizm normaın aqılǵa say háreket norması toldırsa, ol halda sha'nni qorǵaw hám tastıyıqlawdıń tiykarǵı quralı - «hasad básekichiligi», er adamlar iye bolǵan zulm ótkeriw potencialın turaqlı túrde salıstırıwlaw (atap ótiw kerekki, mafiyaning materiallıq tarawı - «machizm», yaǵnıy er adamka sıyınıw ). Shaxs tárepinen kontragentlar mútajliklerin qandırıw arqalı paydalılıqtı asırıwdıń bazar principi (oǵan kóre almasıwdıń barlıq qatnasıwshıları utadı ) den ayrıqsha bolıp esaplanıw, kúnshillik básekichiligida eki jeńimpaz bolıwı múmkin emes: tek bir jeńimpaz ámeldegi - qalǵanlar hámmesi - jeńiliske ushıraǵanlar. Kúndelik turmıstı tártipke soluvchi qural retinde zulm ótkeriwden paydalanıw ushın qadaǵan etrning joqlıǵı, zulm ótkeriwdi monopollashtirishga urınıw ekonomika sistemalıq tarawdaǵı mafiya wákilleriniń minez-qulqlarına da óz tásirin ótkerip atır. Mafiya menen baylanıslı isbilermende payda alıwǵa sheklewler áshkara isbilermennikiga qaraǵanda kem. isbilermen zárúr jaǵdaylarda zulm qollanılıwı menen toqtap qalmaydı, áshkara isbilermen bolsa zulm ótkeriw ushın mámleket monopoliyası áqibetinde erkinliktiń bul dárejesinden juda etilgen. Sol sebepli mafiya menen baylanıslı kárxanalardıń báseki tárepten ústemshilikleri báseki nátiyjesinde emes, bálki lokal monopoliyanı payda etiw hám básekin sheklew nátiyjesinde júzege keledi. Mafiya qaǵıydaları boyınsha iskerlik kórsetiwshi bazar jetilisken báseki shártlerinen jıraqlasadı, bunday qaǵıydalardıń ámeldegi bolıwı ekonomika sistemalıq mexanizmlerdiń ámel etiwi rejimin ózgertiredi.
Náwbettegi norma - isenim - dástúriy ózgeshelikke iye, sebebi ol shańaraq sheńberinde lokalizatsiyalashgan. Shańaraq ishinde isenim bolmasa, onıń baslıǵınıń sha'ni túsinigi óz kúshin joǵatadı. Sol kózqarastan isenim dástúriy tárzde shańaraq turmısınıń bazalıq principlerıden birin sáwlelendiredi jáne onıń tısqarısına ámel etpeydi, sonday eken, ol bazar Konstitusiyasında názerde tutılǵanı sıyaqlı, aqılǵa say hárekettiń shárti bolıwı múmkin emes. Mafiyaning bazalıq shólkemlestirilgen birligi - sossa - 15-20 (kópi menen 70-80, keminde 7) kisiden ibarat hám shańaraq-aǵayınshılıq baylanısları tiykarında qáliplesetuǵın gruppanı ózinde kórinetuǵın etedi. Sossa iskerligi sheńberine túsken barlıq shaxslar onıń aǵzaları menen dos sıpatında munasábetler yamasa «patron-klient» munasábetleri arqalı baylanıslı.
Shańaraq ishindegi munasábetlerdi qurıw ushın paydalaniletuǵın isenim mafiyaning ekonomika sistemalıq iskerligin da belgilep beredi. Mafiya menen baylanıslı isbilermenlerdiń taǵı bir báseki tárepten ústinligi bolıp isenim tiykarında shártnama munasábetlerin qurıw esaplanadı - mafiya shártnama minnetlemeleri orınlanıwınıń eń jaqsı kepilligi esaplanadı. D. Gambetta jazǵanı sıyaqlı, mafiyani bazardıń isenimdiń «tabiiy» dárejesi haddan zıyat tómen bolǵan hám pitim dúziw imkaniyatın bermeytuǵın sektorlarında hám áne sonday regionlarda (Italiya Qublaında bunday jaǵday orın tutadı ) isenimdi tuwdırıw, reklama qılıw hám satıw menen shuǵıllanatuǵın bólek kárxana retinde kórinetuǵın etiw múmkin. Sonıń menen birge, isenim tańsıqlıǵı sharayatında ámelge asırilatuǵın áshkara tovarlar menen qálegen xufyona pitimlerge hám qadaǵan etilgen tovarlar (qural, náshebentlik elementları ) menen qálegen pitimlerge de itibar qaratıladı. Tavar retinde isenimdiń ayriqsha tárepin esapqa alǵan halda, mafiya onı satıwdı g'oyrioddiy usıl menen - shańaraq-aǵayınshılıq, dos sıpatında yamasa klientlik baylanısları tarawına mápdar isbilermendi aralastırıw arqalı ámelge asıradı. Atap aytqanda, mafiyaning ekonomika sistemalıq iskerligin jaqtılandıriw ushın kóbinese mafiyaning shańaraqqa tiyisli baylanısları tiykarında shólkemlestirilediǵan «tarmaq» túsiniginen paydalanıladı. Áyne ózgeriwshen sharayatlarǵa tez kelisiwshi tarmaqlar sheńberinde «o'zlariniki» ortasında joqarı isenim potencialınan paydalanıwshı mafiyaning tiykarǵı ekonomika sistemalıq iskerligi ámelge asıriladı.
Pitimler boyınsha sheriklerdi «o'ziniki» hám «begona» qatlamına bolıw principial tárepten zárúrli, bul erda gáp eki standart, eki qıylı minez-qulıq haqqında baradı. «Ozıniki» sheńberinde sha'n hám abırayǵa birgeliktegi umtılıw-háreketler arqalı eriwiladi hám qorǵaw etiledi, munasábetler isenim tiykarında qurıladı. «Ozıniki» hám «begona» ortasında «hasadguylik básekichiligi» bolıwı anıq, isenim bolsa dushpanlıq hám zulmga óz ornın bosatib beredi. Minez-qulıqtıń eki yoqlama standartı logikaına taǵı bir zárúrli norma - jasırınlıq kiritiledi. Bul norma sırtqı álem menen, ásirese mámleket wákilleri menen munasábetlerde tolıq jabıqlıqtı belgilep beredi, onıń teris jaǵıı retinde tolıq ashıqlıq hám shańaraq aǵzalarınan tek haqıyqattı sóylewdi talap qılıw qatnasadı. Haqıyqıy mafiozlar hámme waqıt tınısh turıwadı.