Berdaq atındaǴı Qaraqalpaq m

Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw MİNİSTRLİGİ
Berdaq atındaǴı Qaraqalpaq mÁmleketlik universiteti
Uliwma BIOLOGIYa HÁM FIZIOLOGIYA KAFEDRASI
«BIOINFORMATIKA»
páninen
KURS JUMISI
Tema: Pigmentli retinit.Nasilge baylanıslı kóz kesellikleri

Orınladı: Biologiya fakulteti
4 ^D kurs studenti
Tóremuratov Nurmurat
Tekserdi: Jiyenbayeva M.B

Kurs jumısın pikirge tapsırǵan sáne “____” _______2023 j.		Kurs jumısı pikirden qaytqan sáne “____” _______2023j.
Kurs jumısı qorǵalǵan sáne “____” _______2023j. Baha “_____” _________	__________ (qolı) ___________ (qolı)	Komissiya aǵzaları: __________________ _________________

NÓKİS – 2023
MAZMUNI


KIRISIW 3
I BAP. TIYKARGI BOLIM…………………………………………………….. 5
1.1. Pigmentli retinal distrofiya 6
1.2. Retinanin pigmentli degeneratsiyasi 9
1.3. Tor perdenin pigmentar degeneratsiyasinin sebebleri ham keshigiw………..11
JUWMAQ 25
PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR DIZIMI 27
KIRISIW
Búgińi kúnde sanaattıń joqarı pát menen rawajlanıwlashuvi islep shıǵarıw texnologiyaların rawajlandırıw menen birge radiatsiya nurlarınıń kóbeyiwi túrli kesellikler múmkinshiligınıń artıwına da alıp kelip atır. Ásirese bul keselliklerdi mutatsiyaga ushırasıp túrli organizmlerde túrlishe keshiwi gúzetilip atır.
Sol sebepli bul mashqalanı sheshiw ushın mutatsion processlerdi, olardı kelip shıǵıw sebeplerin úyreniw zárúrli áhmiyet kásip etip kelip atır.
Búgińi kúnde biz student jaslardıń aldımızda turǵan tiykarǵı wazıypalardan biri joqarı maman kadrlar bolıp jetiwish, sonıń menen birge kásipimizdi puqta iyelew, tereń bilimge ıyelew hám bul tiykarında pán rawajlanıwına múnásip úles qosıw bolıp tabıladı. Biologiyanıń jańa baǵdarı esaplanǵan genetikanıń joqarı pát menen rawajlanıp atırǵanlıǵı da mutatsion keselliklerdi aldın alıw hám emlew ushın búgińi kúnde programması ámel bolıp xızmet etip kelip atır.
Tiykarǵı maqsetimiz watanımız taraqiyoti hám xalqımız párawanlıǵı ni jáne de kóteriw bolıp tabıladı. Biz turmısda ózin tolıq aqlaǵan “Reforma - reforma ushın emes, áwele insan ushın “degen tamoildan kelip shıqqan halda, social tarawdaǵı reformalardı, xalqımızdıń turmıs dárejesi hám sapasın kóteriw jolin dawam ettiremiz. Ǵárezsiz watanımızda ilim jolında xzmat qılıw hár birewimizdiń minnetimiz bolıp tabıladı. Ózbekstan Respublikasınıń “Tálim tuwrısında” gi Nızamı hám “Kadrlar tayarlaw milliy programması” joqarı ulıwma mádeniyatqa, kásip-óner kónlikpelerine, dóretiwshilik jáne social aktivlikke, logikalıq baqlaw qılıw hám de socialliq ómir degi mashqalalardıń aqılǵa say sheshimlerin tabıw uqıpına iye bolǵan, keleshek wazıypaların odilona bahalay alatuǵın kadrlar jańa áwladın qáliplestiriw, sonıń menen birge, hár tárepleme bárkámal, tálim hám kásip-óner programmaların sanalı túrde jetilisken ózlestirgen, juwapkerli puqaralardı tárbiyalawdı názerde tutqan pedagogikalıq ideyanı ilgeri suradi.
Ǵárezsizlik sebepli óziniń ǵárezsiz rawajlanıw jolınan baratırǵan jámiyetimiz kún sayın demokratlashib, mámleket, jámiyet hám shaxs munasábetleri barǵan sayın kóbirek logikalıq baqlaw qılıw principlerıge tiykarlanıp atır. Tálim sisteması aldındaǵı mámleket buyırtpası Ózbekstan Respublikası “Kadrlar tayarlaw milliy programması”niń tiykarǵı ideyalarında óz sawleleniwin tapqan.
" Pigmentli retinit" termini birinshi ret 1917 jılda veńer injeneri Karl Ereki tárepinen qumsheker láblebi azıq retinde isletilińen cho'chqalarni úlken bagıw procesin xarakteristikalaw ushın isletilińen. Erekiniń tariypiga kóre, Pigmentli retinit " tiri organizmler járdeminde sheki onimnen málim ónimler islep shiǵarılatuǵın barlıq túrdegi jumıslar" bolıp tabıladı.
Házirgi waqıtta " Pigmentli retinit" ulıwma alǵanda genetikalıq injenerlik hám genetikalıq ózgergen (ózgertirilgen) ósimlikler, haywanlar hám mikroorganizmlarni jaratıw hám olardan paydalanıwdıń kletka usılları hám texnologiyaları páni retinde islep shıǵarıwdı jedellestiriw hám jańa túrdegi ónimlerdi alıw ushın tariyplanadi. túrli maqsetler... Biraq, ilimpazlar arasında " Pigmentli retinit" túsiniginiń birden-bir hám anıq tariypi joq. Bunı zamanagóy " Pigmentli retinit" anıq maqsetler, wazıypalar hám úyreniw predmetine iye bolǵan bólek pán emes, bálki kóplegen pánlerdi - biologiyalıq, anıq hám basqalardı birlestirgen pútkil bilim tarawı ekenligi menen anıqlama beriw múmkin.
Tariyxıy tárepten Pigmentli retinit qamır tırıs birinshi ret pivo tayarlawda hám bakteriyalar yogurt tayarlawda isletilińen waqıttan baslanǵan. Zamanagóy dúnya global Pigmentli retinit jarılıwın basdan keshirip atır. Pigmentli retinit barǵan sayın kóbirek bólek mámleketlikler ekonomikası hám ulıwma jáhán ekonomikası rawajlanıwınıń etakchi faktorına aylanıp barıp atır.
Pigmentli retinitniń úyreniw temaların hám wazıypaların konkretlestiriw ushın, yaǵnıy. biotexnologik processlerdi kóbirek ilimiy aqıl etiw ushın molekulyar biologiyadan rawajlanǵan pán retinde ańlatılıwı múmkin bolǵan " molekulyar Pigmentli retinit" ajratıladı - turmıs hádiyselerin molekulyar dárejede úyreniw.
Molekulyar Pigmentli retinit pán retinde qirqinchi jıllardıń baslarında payda bolǵan hám 1953 jıldan baslap, pigmentli retinitniń er-hayal spiraliniń ximiyalıq dúzilisi hám keńislikdegi dúziliwi boyınsha Jeyms Uotson hám Frensis Krik jańalıq ashılǵanınan keyin jedel rawajlanıp kelip atır.
1953 jılda Uotson hám Krik sol waqıttaǵı maǵlıwmatlarǵa tıykarlanıp, pigmentli retinitniń dúzilisi - pigmentli retinit jup spiral formasında nukleotidlarniń polimeri ekenligi hám genetikalıq maǵlıwmatlardıń tasıwshısı ekenligi haqqındaǵı teoriyanı qáliplestiriwdi. Bul molekulyar biologiyada ájayıp tabıs - biologiyada jańa dáwirdiń ashılıwı edi.
Keyińi izertlewler bul teoriyanıń tuwrılıǵın tolıq tastıyıqladi. Kletkanıń bóliniwi waqtında replikatsiya - pigmentli retinit molekulasınıń eki ese kóbeyiwi, pigmentli retinit molekulasındaǵı maǵlıwmatlar pigmentli retinit → rnk → belok sxeması boyınsha belok sintezi processinde ámelge asırılıwı anıqlandi. Nuklein kislotalardı úyreniw usıllarınıń rawajlanıwı pigmentli retinit sekvensiyasini ámelge asırıwǵa múmkinshilik berdi, onıń ájayıp jetiskenligi sonda, dáslepki nátiyjeler 2000 jılda, adam genominiń dekodlashiniń juwmaqlawshı nátiyjeleri 2003 jılda belgileńen.
1973 jılda Stenli Koen hám Gerbert Boer tárepinen naslden násildiń funktsional birligin, gendi bir organizmden ekinshisine ótkeriw texnologiyasın islep shıǵıwı molekulyar texnologiya rawajlanıwda jańa basqısh boldı. Sol tiykarda jańa usıllar hám texnologiyalar islep shıǵıldı, olardıń járdeminde genlerdi demde anıqlaw, ajıratıw hám olardan paydalanıw múmkin edi. Alınǵan nátiyjeler barlıq biologiyalıq pánlerdiń rawajlanıwına úlken úles qosdı - rawajlanıw biologiyasi, molekulyar evolyutsiyası, kletkalar biologiyasi, adam hám haywanlar genetikalıqasi, Pigmentli retinit.
Ádetde molekulyar Pigmentli retinitni 4 tiykarǵı hám bir-biri menen bekkem baylanıslı bólimlerge (yamasa jónelislerge) bolıw múmkin:
1. Genetikalıq injenerlik
2. Uyalı baylanıs injenerligi
3. Injenerlik enzimologiyasi
4. Texnikalıq yamasa islep shıǵarıw mikrobiologiyasi.
Bul jónelislerdiń hár biri ayriqsha maqset hám wazıypalarǵa iye bolǵan keń bilim sheńberi bolıp tabıladı.
Genetikalıq injenerlik - bul arnawlı jaratılǵan genetikalıq konstruktsiyalar járdeminde genetikalıq maǵlıwmattı bir organizmden basqasına jasalma túrde uzatıw imkaniyatın beretuǵın usıllar kompleksi. Genetikalıq injenerliktiń tiykarǵı wazıypalarınan biri bul kerekli ayrıqshalıqlarǵa iye organizmlerdi aldılarr. Tiykarǵı jantasıw - bul násillik ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan rekombinat pigmentli retinit molekulalarınıń (deneden sırtda) ın vitro (deneden sırtda) qurılısı ; sol sebepli genetikalıq injenerlik rekombinant pigmentli retinit texnologiyası dep da ataladı.
Uyali injenerlik - bul jańa kletkalardı qurıw ushın isletiletuǵın usıllar kompleksi. Arnawlı saylanǵan ortalıqta kletkalardı kultivatsiya qılıw hám klonlash, kletkalardı gibridlash, kletka yadroların transplantatsiyasi hám turmıslıq kletkalardı bólek bóleklerden " demontaj qılıw" hám " jıynaw" (rekonstrukciya qılıw ) ushın basqa mikrosurgik operatsiyalardı óz ishine aladı.
Kletka injenerliginiń baslanıwı somatik kletkalardı gibridlash usılı payda bolǵan 1960 jıllarǵa tuwrı keledi.
Genetikalıq injenerlik hám kletka injenerligi molekulyar Pigmentli retinitniń tiykarın quraydı. Olardı bir pútkilge birlestirib, házirgi waqıtta molekulyar Pigmentli retinitniń bólek bólimi - biomuhandislik ajralıp turadı.
Injenerlik enzimologiyasi - bul alıw ushın usıllar sistemasın óz ishine alǵan biotexnologik pán tarawı, drenajlash, stabillash hám fermentlerdi isletiw. Injenerlik enzimologiyasiniń tiykarǵı waziypası kerekli ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan bioorganik katalizatorlarni proektlestiriw hám olar tiykarında hár qıylı nátiyjeli hám ekologiyalıq taza biotexnologik processler tiykarında islep shıǵıw bolıp tabıladı.
Injenerlik enzimologiyasi salasındaǵı ámeliy islenbeler tómendegi wazıypalardı sheshiw menen baylanıslı :
Jańa ónimdi qabıllaw ;
Belgili ónim sapasın asırıw ;
Biotexnologik process natiyjeliligin asırıw.
Texnikalıq yamasa sanaat mikrobiologiyasi - bul sanaat kóleminde paydalı mikroorganizmlarni etiwtiriw usılların islep shıǵıs Pigmentli retinitniń bir bólimi. Texnikalıq mikrobiologiya islep shıǵarıw processinde isletiletuǵın hár qıylı ámeliy elementlardı alıw ushın isletiletuǵın mikroorganizmlarni úyrenedi: azıq-túlik ónimleri, biologiyalıq aktiv elementlardıń dárivor preparatlari (BAS) hám basqalar.