Fan: Jahon adabiyoti Guruh: 1911 O’quvchi: Sarvinoz Izzatullayeva "Yelkan"

Fan: Jahon adabiyoti
Guruh: 1911
O’quvchi: Sarvinoz Izzatullayeva

"Yelkan" (Mixail Lermontov)
Oq yelkan yolg'iz 
Moviy dengiz tumanida! .. 
U uzoq mamlakatda nimani qidirmoqda? 
U o'z ona yurtiga nima tashladi? ..
To'lqinlar o'ynaydi - shamol hushtak chaladi, 
Va ustun egilib, yashiradi ... 
Voy! u baxtni qidirmaydi 
Va baxtdan yugurmaydi!
Uning ostida yengilroq jozibali oqim, 
Uning tepasida quyoshning oltin nurlari bor ... 
Va u isyonkor bo'ron so'raydi, 
Go'yo bo'ronlarda tinchlik bor!

Shoir Mixail Lermontov o'zining qo'pol va janjalli tabiatiga qaramay, uning qalbida tuzatib bo'lmaydigan romantika bor edi. Shuning uchun ham uning ijodiy merosida lirik xarakterdagi asarlar ko‘p. Ulardan biri 1832 yilda, Lermontov endigina 17 yoshda bo‘lganida yozilgan mashhur “Yelkan” she’ridir. Bu asarda o‘zini hayot chorrahasida qolgan yosh shoirning ma’naviy tashlanishi to‘la aks ettirilgan.
Bu she’rida u o‘zini “dengizning moviy tumanida” yolg‘izlikka aylangan yelkan bilan tanishtiradi va shu bilan, ehtimol, hayotida birinchi marta muhim qaror qabul qilish zarurati bilan duch kelganini ta’kidlaydi.
She'r Lermontovning o'z kelajagi haqidagi falsafiy mulohazasidir. Keyinchalik, bu jasoratga chanqoqlik uni xavfli va shoshilinch harakatlarga undadi. Biroq, taqdir boshqacha bo'ldi: Lermontov buyuk sarkarda bo'lmadi, lekin deyarli ikki asr o'tgach, asarlari hali ham samimiy hayratni uyg'otadigan ajoyib rus shoiri va yozuvchisi sifatida tarixga kirdi.
Lirik asar romantik an'anada yozilgan. She’rda predmet – yelkanning parallel obrazi va lirik qahramonning his-tuyg‘ulari aks ettirilgan. Muallif chizgan parallel landshaftdagi o‘zgarish va qahramonning ichki holatini aks ettiradi. Asarda yosh shoir uchun asar yozilayotgan paytda dolzarb bo‘lgan hayot mazmuni va kelajak haqidagi fikr-mulohazalar aks ettirilgan. Axir, she'rni Lermontov 17 yoshida kadetlar maktabiga kirishidan oldin yozgan. Bundan sal avvalroq yozuvchi filologik ta’lim olish orzusidan voz kechgan va uning kayfiyati shu satrlarda aks etgan.
Asar uchta baytdan iborat. Ularning har birida dengizdagi yelkan tasviri qahramonning ichki fikr va mulohazalarini lirik tarzda ifodalash bilan davom etadi. Bu ikki satr bir-biridan ellips bilan ajratilib, muallifning mulohazali umumiy kayfiyatini ifodalaydi.
Shoir sekin-asta sokin dengiz manzarasidan lirik qahramon tuyg‘ulari bo‘roniga o‘tadi. Agar birinchi misralar tafakkur xarakteriga ega bo‘lsa, o‘rtada yengil bo‘ron boshlanadi, to‘lqinlar o‘ynay boshlaydi va haqiqiy unsur bo‘lgan bo‘ronga intilish baytni yakunlaydi. Bundan tashqari, bu tuyg'u yelkan markaziy figura bo'lgan xotirjamlikning osoyishta suratidan farqli o'laroq, qahramonga xosdir.
Agar birinchi baytda qor-oq yelkan va yolg'izlik tuyg'usidagi qahramonning birligini kuzatish mumkin bo'lsa, oxirida ular qarama-qarshidir. Yelkanlar atrofidagi sokinlik qahramonning ichki otishmasiga qarama-qarshidir, elementlarga sho'ng'ish, haqiqiy hayot kechirish, his-tuyg'ular va sarguzashtlarga boy.
Asar janri manzara-ramziy lirika, lirik qissa. Chunki asarda manzara obrazi orqali chuqur falsafiy ma’no paydo bo‘ladi: hayot unsurida har bir inson mohiyatan yolg‘iz bo‘lgan yelkanga o‘xshab ketadi va butun umri suzishga, undan chiqib ketishga intilishga bag‘ishlanadi. har kungi ko'tarilishlar va pasayishlarning bo'roni.
She’rdagi ifodalash vositalari: Metafora -"Yelkan yugurdi", "to'lqinlar o'ynaydi", "shamol hushtagi" lirik qissaviy dinamizm, obraz, o'ziga xos go'zallikni beradi. Epitetlar -"Isyonkor", "oltin nur", "ko'k tuman", "yolg'iz yelkan" tasvirni yorqin va rang-barang qiladi. Oxymoron- mos kelmaydigan kombinatsiya: “go'yo bo'ronlarda tinchlik bor” fojia va umidsizlikni keltirib chiqaradi. Anafora - Lermontov so'zlarining o'ziga xos xususiyati, shuning uchun "nafislik", qo'shiq, o'ziga xos patlarni ta'siri paydo bo'ladi: "U uzoq mamlakatda nimani qidirmoqda? U o'z ona yurtiga nima tashladi? .. "..." Afsuski, u baxt izlamaydi va baxtdan qochmaydi ... ". Antitez:"Uzoq mamlakat - o'z ona yurtining yuragi", "yorqin nurlar oqimi, quyosh nuri-bo'ron".
Kontrast - tavsifiy tabiat kontekstida tasvirlarni yanada ifodali qiladi, ularning farqlarini ta'kidlaydi, qarama-qarshilikni keltirib chiqaradi. Lermontov "vatanidan" - Moskva shahrini tark etib, Sankt-Peterburgga keldi, unga noma'lum, u erda kelajak tumanli va qorong'i ko'rinadi.
She'riy sintaksis she'rning oxirgi qatori bilan ifodalanadi, unda lirik qahramon “Bo'ronda tinchlik bor!” Deb xitob qiladi, bu esa qoralash, xijolat tortish bu vaziyatdan chiqish yo'li emasligini anglatadi.
Shoirning ushbu she’ri bilan endigina tanishgan bo’lsam ham, menda ko’plab taassurot qoldirdi. Lermontov she'riyatida doimo "inson taqdiri va huquqlari haqidagi savollar" mavjud. Lermontov doimiy ravishda inson mavjudligi bilan bog'liq savollarga javob izlab, uning maqsadi va ma'nosini tushunishga harakat qilgan. Hayotning ma'nosi, bo'lishning qandaydir maqsadi, garchi u uchun bu hali noma'lum bo'lsa-da.Shuning uchun dengizda maqsadsiz sayr qilib yurgan yelkan hayotning shovqini orasidan panoh topadi va ertami-kechmi uning kalitini topadi. Muqarrar taqdir bilan kurashda g'alaba qozonish emas, balki unga qarshi kurashish uchun jasoratga ega bo'lish muhimdir.