Farg'ona politexnika instituti mexanika mashinasozlik fakulteti s 6 b 21 tmj guruh talabasi abbosxonov azamxonning materialshunoslik fanidan bajargan

---

FARG'ONA POLITEXNIKA 
INSTITUTI 
 
MEXANIKA MASHINASOZLIK 
FAKULTETI 
S 6 B 21 TMJ GURUH TALABASI 
ABBOSXONOV AZAMXONNING 
MATERIALSHUNOSLIK 
FANIDAN BAJARGAN 
 
 
MUSTAQIL 
ISHI
 
 
 
 
 

---

 
Poʻlatni toblash - poʻlatni oldin qizdirish, keyin tez sovitish yoʻli bilan chiniqtirish. Qizdirish 
sharoitiga qarab, toʻla va chala toblash xillariga boʻlinadi. Toʻla toblashda poʻlat holat 
diagrammam GSE chizi-
gʻidan yuqorigi temperaturagacha qizdirilgandan soʻng tez sovitiladi. 
Shunda poʻlat toʻliq austenit xrlatga oʻtadi. Chala toblashda metall PSK chizigʻidan yuqorigi 
temperaturalargacha qizdiriladi; sovitishdan keyin erimagan (ortiqcha) fazalar (ferrit yoki 
sementit va murakkabroq karbidlar) saqlanib qolishi mumkin. Temir-uglerodli qotishmalarning 
holat diagrammasiga muvofiq, shu di-
agrammaning GSE chizigʻidan yuqorigi temperaturalarga 
poʻlatning termodinamik turgʻun xrlati — austenit, PSK chi-zigʻidan pastdagi temperaturalarga 
ferrit va sementit moye 
keladi. Austenit PSK chizigʻidan yuqorigi temperaturadan asta-sekin 
sovitilganda, holat diagrammasiga muvofiq, ferrit va sementitga parchalanadi. Juda past 
temperaturada austenit amalda parchalanmaydi, temperatura yana pasaytirilsa, martensitta 
aylanadi; P
oʻlatni toblashdan maqsad — toʻliq martensit struktura hosil qilish. Poʻlatni toblash 
natija-
sida poʻlatning qattiqligi keskin oshadi, mustahkamlanadi, plastikligi pasayadi. 
Sovitish sharoitiga qarab, Poʻlatni toblash izo-termik, pogʻonali va boshqa usullarda amalga 
oshirilishi mumkin. Izotermik toblashda poʻlat GSE chizigʻidan yoki PSK chizigʻidan yuqorigi 
temperaturalargacha qizdiriladi, soʻngra PSK dan past temperaturalargacha tez sovitiladi va 
izotermik dam deb ataladigan xrlatda tutib turiladi, bunda austenit boshqa strukturalar (perlit, 
bey-
nit)ga aylanadi. Pogonali toblashda poʻlat martensitga aylanadigan temperaturadan bir oz 
yuqori temperaturagacha katta tezlikda sovitiladi, shu temperatura butun qalinligiga birday 
tarqalguncha tutib turiladi, soʻngra martensit struktura hosil boʻlguncha asta-sekin sovitiladi. 
Tashqi omillar, asosan, toblash mu-
hiti (suv, moy, erigan tuz) va bosim ham Poʻlatni toblashga 
taʼsir qiladi. 
Toblangan poʻlat juda moʻrt boʻlgani uchun bir oz boʻshatiladi (qarang 
Boʻshapgish
). Poʻlatni 
toblash texnikada keng ishlatiladigan, konstruksion xossalari yaxshi poʻlat olishga imkon beradi.