«Milliy g`oya, ma`naviyat asoslari va huquq ta`limi» kafedrasi «Ma`naviyat asoslari»
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mavzu 5. Manaviy barkamol, komil inson tushunchasi uning sharқona xalқlariga tan taraflari. Vatanparvarlik, insonparvarlik va milliylik sodiқlik shaxs manaviyatning
Takrorlash uchun savollar: Nima uchun Amir Temurni buyuk davlat arbobi va sarkarda deymiz? Amir Temurning yuksak Ma`naviyat egasi ekanligini izohlang. «Temur tuzuklari» qanday asar? «Temur tuzuklari» asaridagi adolat, tug`rilik, halollik, dustlarga sadoqat, vatanparvarlik tug`risidagi fikrlardan misollar keltiring. Mirzo ulug`bekning ilm-fan va Ma`rifat rivojiga qushgan hissasi nimalardan iborat? ulug`bek Akademiyasida faoliyat kursatgan olimlardan kimlarni bilasiz? Nima uchun Alisher Navoiyni «Suz mulkining sultoni» deb ataymiz? (misollar bilan isbotlang). Alisher Navoiy Ma`naviyatini ifodalovchi qanday xislatlarini bilasiz? (misollar bilan isbotlang). Alisher Navoiyning qanday asarlarini bilasiz? Mustaqillik va Amir Temur, temuriylar davriga munosabatdagi uzgarishni tushuntirib bering.
Karimov I.A. Amir Temur - faxrimiz, g`ururimiz. T., 1998 y. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yuq. T., Sharq, 1998 y. «Temur tuzuklari» (forschadan kuchirma). T., 1991 y. Amir Temur ugitlari. T., Chulpon, 1992 y. Muminov I.M. Amir Temurning urta Osiyo tarixida tutgan urni va roli. T., Fan, 1993 y. Amir Temur va Temuriylar davrida madaniyat va san`at (maqolalar). T., 1996 . Ahmedov B. Buyuk Temur. T., 1996 y. uzbekistonda ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarixidan. T., uzbekiston, 1995 y. Jumaboev Y. uzbekistonda falsafa va axloqiy fikrlar taraqqiyoti tarixidan. T., 995 y. Mavzu 5. Manaviy barkamol, komil inson tushunchasi uning sharқona xalқlariga tan taraflari. Vatanparvarlik, insonparvarlik va milliylik sodiқlik shaxs manaviyatning ulchamlari Reja: 1. Islom Karimov Ma`naviy barkamol insonni tarbiyalash zamona talabi ekanligi tug`risida. 2. Ma`naviy barkamol inson tushunchasi, uning mohiyati. 3. Komil inson va uning Sharqona fazilatlari. Bugungi kunda Ma`naviyat masalasi ijtimoiy hayotimizning asosiy masalalaridan biriga aylanib qoldi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq bu masalaga katta va uzluksiz e`ily berib kelinmoqda. uzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning har bir nutqi va ma`ruzalari, maqola va asarlarida yuksak Ma`naviyat kelajak poydevori ekanligi qayta-qayta ta`kidlanmoqda. «Zero, - deb uqtiradi Islom Karimov, - biz jamiyatimiz taraqqiyotini faqatgina iqtisodiy, ijtimoiy farovonlik bilangina emas, xalqimizning Ma`naviy barkamolligi, demokratik va insonparvarlik tamoyillarining kishilar ongida nechog`lik chuqur ildiz otishi bilan baholaymiz» 45[45] .
obrusi tiklanib, endilikda qadriyatlarimiz, Ma`naviy merosimizdan bahramand bulmoqdamiz. Mustaqillik va Ma`naviyat bir-biriga g`oyat bog`liq tushunchalardir. Ma`naviyati buyuk xalqni qul qilish, abadiy istibdod zulmi ostida saqlash mumkin emas. Bunday Ma`naviyatning kamol topishi, qalblarga singishi uchun Mustaqillikni mustahkamlash ham lozim buladi. Qudratli kelajagi buyuk davlat, buyuk ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar qudratli Ma`naviyat zamirida vujudga keladi. Har bir alohida shaxsning va butun millatning Ma`naviy kamoloti orqali demokratik huquqiy davlat barpo etiladi. Davlatimiz rahbari shu bois ham Ma`naviyat va Ma`rifatga doimo katta e`ily berib kelmoqda. Shu oqilona siyosat tufayli xalqimiz uzligini tanib, uz shajarasini idrok etmoqda, tarix oldidagi vazifasini anglab olmoqda. Inson Ma`naviyatini yuksaltirmasdan turib, xalqimiz hayoti va turmushi yuksalishida, hamda mamlakatimiz taraqqiyotida muvaffaqiyatlarga erishish qiyin. Islohatlarning birinchi bosqichida milliy Ma`naviyatni yuksaltirish yulida kuzlangan maqsad tula ilyda oshirildi va ikkinchi bosqichda ilyda oshirilishi lozim bulgan vazifalarga zamin hozirlandi. Ma`naviy, mafkuraviy parokandalik davriga barham berildi. Ijtimoiy hodisalar bilan birga milliy Ma`naviyatimiz yuksala bordi. Yurtboshimiz Islom Karimov «uzbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yulida» asarida ta`kidlaganidek: «Xalqning Ma`naviyati va madaniyati, uning xaqiqiy tarixi va uziga xosligi qayta tiklanayotganligi jamiyatimizni yangilanish va taraqqiy ettirish yulidan muvaffaqiyatli olg`a siljishida hal qiluvchi, ta`bir joiz bulsa, belgilovchi ahamiyatga egadir...» 46[46]
. Haqiqatan faqat Ma`naviy erkin va ozod xalq teran va komil tafakkur tufayli har sohada katta yutuqlarga erishishi mumkin. Boshqacha aytganda, faqat Ma`naviy sog`lom, kuchli jamiyatgina islohatlarga tayyor bulishi mumkin 47[47]
. Ma`naviy tarbiya sohasida kuzbuyamachilikka yul quyish nihoyatda xatarli. Ma`naviyat jamiyat hayotining shunday bir nozik, ahamiyatli sohasiki, bu borada xujakursinga ish qilish iqtisodiy va siyosiy sohalarda kutilmagan turli inqirozlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, bu sohada uzi bularchilik va luttibozlikka yul quyib bulmaydi. Kishilarda, xususan yoshlarda yangi Ma`naviyatning shakllanishi ancha murakkab va mashaqqatli jarayon hisoblanadi. Buni ilyda oshirish uchun keng kulamli madaniy, tarixiy, ma`rifiy, tarbiyaviy ishlarni ilyda oshirish kerak buladi. Eski tuzum sharoitida tarkib topgan Ma`naviy inqirozga barham berish, yangicha tafakkurga ega bulgan insonni shakllantirish murakkab, muayyan davrni talab qiluvchi, asta- sekin ilyda oshadigan jarayon bulganligi sababli tarixning burilish davrlarida jamiyat hayotida Ma`naviy bushliq holatlari ham yuzaga kelishi tabiiydir. Bu bushliq jamiyat uchun iqtisodiy, siyosiy inqirozga nisbatan ancha xatarliroq kechadi. Bunga keyingi vaqtlarda yuz bergan
45[45]
Êàðèìîâ È. Êåëàæàêíè æàñîðàòëè îäàìëàð 3óðàäè. «Õàë3 ñ5çè» ãàçåòàñè, qooo éèë, qu-ôåâðàë. 46[46]
Êàðèìîâ È. %çáåêèñòîí áóþê êåëàæàê ñàðè. qoo-e00-áåòëàð. 47[47]
¹àðàíã: %øà æîéäà, e0y-áåò. mudhish voqealar yaqqol misol bula oladi. Shu sababli tarixiy burilish davrlarida ob`ektiv tarzda yuzaga keladigan bunday holatlarni chuqur anglab, ularga tug`ri munosabatda bulish lozim. Mamlakatimiz rahbariyati buni tug`ri anglab, bunday holatlarning qalqib yuzaga chiqishining oldini faqat odamlarimiz, avvalambor yoshlarimizning iymon-e`tiqodini mustahkamlash, irodasini baquvvat qilish, ularni uz mistaqil fikriga ega bulgan barkamol insonlar etib tarbiyalash orqaligina olish mumkinligini, mustaqillik tafakkuri, Ma`naviyatini shakllantirish, maqsad, vazifa, vositalari yullarini izlab topish, hayotga joriy etish orqali hal etish mumkinligini ta`kidlab kelmoqda
48[48] . Zotan, yosh mustaqil mamlakatimizning kelajagi uchun Ma`naviyati yuksak, barkamol insonlar zarur. Shuning uchun ham yurtboshimiz «Yuksak Ma`naviyat - kelajak poydevori» degan hikmatli shiorni yanada balandroq kutardiki, yuksak Ma`naviyat mustaqillikni mustahkamlash, rivojlantirish va takomillashtirish uchun muhim va zaruriy tamoyillardan biri bulib qoldi. Ma`naviyatli va e`tiqodli kishilar uz maslagi, vatani uchun jonini fido qilishga ham tayyordirlar. uzbekiston bozor munosabatlariga tula utayotgan davrda Ma`naviy-axloqiy qadriyatlarning ahamiyati tobora usib borayotganligi Ma`naviy barkamol avlodni tarbiyalashni eng dolzarb masala sifatida kun tartibiga quymoqda. Shu ma`noda yurtboshimiz Islom Karimovning ikkinchi chaqiriq uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasida «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz» nomli ma`ruzalaridagi quyidagi fikrlariga e`tiborni qaratmoq lozimu` «Bu sohadagi ishlarimizning pirovard maqsadi – iymon-e`tiqodi butun, irodasi baquvvat erkin fuqaro Ma`naviyatini shakllantirishdir. Ya`ni, mustaqil dunyoqarashga ega, ajdodlarimizning bebaho merosi va zamonaviy tafakkurga tayanib yashaydigan barkamol shaxs – komil insonni tarbiyalashdan iborat» 49[49]
. Bozor munosabatlarida ham yuksak Ma`naviyatli va axloq-odobli, iqtidorli, bilim saviyasi yuqori va chuqur, zukko, ishbilarmon, ishchan kishilar zarur. Qashshoq Ma`naviyat, Ma`naviy-axloqiy sust, bilim saviyasi yuzaki va past, ishning kuzini bilmaydigan kishilar bozor munosabatlarida kuzlangan maqsadga erisha olmaydilar. Bundan xulosa shuki, hech kechiktirmay, ikkilanmay Ma`naviy-ma`rifiy tarbiya masalasi haqida uylash, uni tug`ri yulga solish vazifasi kelib chiqadi. Bunda biz Ma`rifatparvar Abdulla Avloniyning: «Tarbiya bizlar uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir», degan ugitiga amal qilishimiz zarur. Endilikda, Ma`naviy va ma`rifiy tarbiya mustaqil davlatimiz siyosati darajasiga kutarildi. Chunki Prezidentimiz ta`kidlaganidek, taraqqiyot taqdirini Ma`naviy jihatdan etuk odamlar hal qiladi. Yurtdoshlarimizning texnikaviy bilimi, murakkab texnologiyani egallash qobiliyati Ma`naviy barkamollik, mustaqil tafakkur bilan birga borishi kerak. Aqliy zakovat va ruhiy- Ma`naviy salohiyat Ma`rifatli insonning ikki qanoti buladi. Butun Ma`naviy va ma`rifiy tarbiya ishimizni shu qoidaga asoslanib qurmog`imiz, zamon, mustaqil taraqqiyotimiz, bozor munosabatlari davri talabidir. Avvalo shuni aytish kerakki, Ma`naviy barkamol inson tushunchasining uzi keng qamrovli, serqirra tushuncha. Ma`naviy barkamol inson - komil inson tushunchasi bilan hamohangdir. Ayni vaqtda Ma`naviy barkamol inson tushunchasi sog`lom avlod tushunchasi bilan ham bog`lanib ketadi. Ilmiy adabiyotlarda bu tushunchalar alohida-alohida ishlatilsa-da, mohiyatan ularning hammasi inson axloqi va odobini, ularda shakllangan barcha ijobiy xislatlarni, ularning insonlarga, jamiyatga va Vatanga bulgan munosabatlaridan tortib, toki oilaga, ota-onaga va boshqalarga munosabatlarining barcha qirralarini qamrab oladi. Mustaqillikka erishib, Ma`naviyat va Ma`rifat masalalariga birinchi darajali ahamiyat berishimiz, mustaqillikni mustahkamlash vazifalari, tarbiya sohasida sog`lom avlod, Ma`naviy barkamol inson, komil inson kabi tushunchalarga izoh berishni, ularning mohiyatini ochib berishni taqozo etmoqda. Yuqorida aytganimizdek ular mohiyati birday tushunchalar. Insonni
48[48]
¹àðàíã. Èñëîì Êàðèìîâ. Ìèëëèé èñòè3ëîë ìàôêóðàñè-õàë3 ýúòè3îäè âà áóþê êåëàæàêêà èøîí÷äèð. qe-qr áåòëàð. 49[49]
Êàðèìîâ È.À. Îçîä âà îáîä Âàòàí, ýðêèí âà ôàðîâîí µàéîò-ïèðîâàðä ìà3ñàäèìèç. wt-áåò. tug`rilikka, halollikka, poklikka, vatanparvarlik va insonparvarlikka, ezgulikka va quyingki, yuksak axloqlilikka yullash bu tushunchalarning mohiyati va mazmunini tashkil etadi. Hozirgi kunda bu masalalarga birinchi darajali ahamiyat berishimizning boisi - iymoni, e`tiqodi va axloqiy fazilatlari - quyingchi, Ma`naviyati kuchli, milliy mas`uliyat tuyg`usi qalbida chuqur ildiz otgan, Ma`naviy barkamol fuqarolarga ega mamlakatgina mustaqil va barqaror rivojlana oladi. Buyuk kelajak Ma`naviy barkamol insonlarga tayangandagina yaratiladi, qad kutaradi. Boshqacha aytganda Ma`naviy barkamol insonlargina buyuk kelajakni yarata oladilar. Shuning uchun Ma`naviy barkamol insonni, sog`lom avlodni tarbiyalash muhim va dolzarb masala. Bu masalada yurtboshimizning quyidagi sabog`i ibratlidiru` «Biz sog`lom avlodni tarbiyalash, voyaga etkazishimiz kerak. Sog`lom kishi deganda faqat jismoniy sog`lomlikni emas, balki Sharqona axloq-odob va umumbashariy g`oyalar ruhida kamol topgan insonni tushunamiz» Bu fikrlardan kurinib turibdiki, Sharqona odob-axloq va umumbashariy g`oyalarni ongiga singdirib olgan kishi yuksak Ma`naviyatli, ya`ni Ma`naviy barkamol, komil inson hisoblanadi. Ma`naviy barkamollik insonning dunyoqarashi, e`tiqodi, ruhiyati, xulq-atvor normalari, axloq-odobi bilan bevosita aloqadorligi bilan ajralib turadi. Ma`naviy barkamol kishilar xalq taqdiri va farovonligi, vatan taqdiri va uning ravnaqini uylaydilar. ular mutelikda, qaramlikda yashashni istamaydilar. Sog`lom deganda, biz faqatgina jisman baquvvat farzandlarimizni emas, balki Ma`naviy boy avlodni, aqliy rivojlangan, axloqiy pok, Ma`rifatli farzandlarni, avlodni tushunmog`imiz kerak. Bunday kishilar uzlarida xalqimizning eng ardoqli fazilatlari - iymon va insof, mehr-oqibat, shafqat va rahmdillik, uyat va andisha, or-nomus, uzaro hurmat, yuksak Vatanparvarlik, eliga va xalqiga sadoqat kabi qadriyatlarni va g`oyalarni mujassamlashtirgan bulishlari lozim. Prezidentimiz erkin fuqaro, ozod shaxs, barkamol inson haqida gapirib, quyidagi turt jihatga e`tiborni qaratdi, ya`ni har bir fuqaro: Ma`naviy barkamol inson shon-shuhrat, mansab, moddiy boylik ketidan kuvmaydi, moddiy qiyinchiliklarga duch kelganda qaddi bukilmaydi, ba`zan uyushtirilgan tuhmatu-fitnalar uning ruhini tushira olmaydi. Demak, har qanday shum taqdir va qismat pokiza, mard, Ma`naviy barkamol inson Ma`naviyatini buza olmaydi, balki mustahkamlaydi, chiniqtiradi. Yuksak darajadagi Ma`naviyatga ega inson - fidoyilik, jasorat, mardlik, uz xalqini sevish, Vatanni qadrlash, ajdodlaridan faxrlanish kabi olijanob fazilatlari bilan ajralib turadi. Insonning insonligi, birinchi navbatda uning Ma`naviy-ahloqiy jihatdan barkamolligi, pokligi bilan belgilanadi. Ma`naviy-axloqiy barkamollikning asosiy qirralariga yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, quyidagilarni kiritish mumkin: ota-onasi, farzandlari, qarindoshlari, xullas butun oila a`zolari, quni-qushnilari, mahalla-kuyi, qishloqdoshlari va butun mamlakat xalq farovonligi haqida qayg`urish; tevarak-atrofdagi insonlar unga kerak bulganligi singari, uzi ham ularga kerakli bulishga intilishi; odob-axloqi, fe`l-atvorini yoqimli qilishni insoniy burch deb hisoblash; ota- bobolardan, ajdodlardan yodgor bulib qolgan madaniy merosni qadrlash; milliy qadriyatlarni e`zozlash va ularga sodiq bulib qolish; vatanparvarlik, xalqparvarlik, insonparvarlik tuyg`ularining barqaror bulishi; uzaro muomala-munosabatda urnak bulishga moyillik, birovning og`irini engil qilishni odat qilish; umumxalq ma`qullagan va hukumat tomonidan qonuniy qabul qilingan Konstitutsiyani hurmat qilish va unga sadoqat namunalarini amalda kursatish; Vatanni himoya qilish, boshqacha aytganda, harbiy-vatanparvarlik tuyg`ulari bilan yashash; diyonat va adolat, mehr-shafqat va ezgulikni himoya qilish; va`daga vafoli bulish va boshqalar kiradi. Ma`naviy barkamol inson fazilatlarining asosiy qirralari izohi kelgusi ma`ruzalarimizda bayon qilinishini nazarda tutib, ushbu ma`ruza doirasida ular haqida tuxtashni lozim topmadik. Ma`naviy-ma`rifiy barkamollikning qirralari va mezonlari qatoriga mustaqillik tafakkuri va milliy iftixor ham kiradi. Mustaqillik tafakkurini har bir kishida, ayniqsa Siz kabi talabalarda shakllantirish nihoyatda zarur. Toki, mustaqillik tafakkuri va milliy iftixor, g`urur bulmas ekan, fidokorlik, vatanparvarlik, millatparvarlik kabi xislatlar jush urmaydi. Mustaqillik tafakkuri keng qamrovli bulib, u quyidagilarni uz ichiga oladi: - Vatan istiqboli va istiqloli haqida qayg`urish; - xalqi, yurti qadr-qimmati, or-nomusini anglash va buni himoya qilish;
- butun mehnati, iste`dodi, imkoniyatini, zarur bulsa jonini ham yurt istiqboli, xalq baxti uchun baxshida etish va boshqalar. Mustaqillik, bu - bizga ajdodlarimiz qoldirgan boy va muqaddas Ma`naviyatdir. Shu Ma`naviyatni har birimiz avaylab-asrashimiz davlat ahamiyatiga ega bulgan muhim vazifa va burchdir. Shu vazifani ilyda oshirish va hal qilishda yoshlar va butun xalq ongiga mustaqillik ruhini singdirish katta ahamiyat kasb etadi. Ma`naviy-ma`rifiy barkamollikning qirralaridan biri milliy iftixordir. Milliy g`urur bu milliy iftixordir. Milliy g`urur uz xalqining bir necha ming yillar davomida yaratib kelgan barcha moddiy va Ma`naviy boyliklari, tarixiy merosi, urf-odatlari, an`analari, odob-axloqi, turmush ily, yuksak Ma`naviyati, barcha tarixiy yutuqlari va saboqlariga cheksiz hurmat va e`zoz bilan munosabatda bulish, avaylab-asrashdir. uz xalqining tarixini, milliy qadriyatlarini, tilini, istiqbol manfaatlarini bilmagan, qadrlamagan, milliy mansubligini unutgan, uz millatining istiqboli uchun qayg`urmaydigan, kurashmaydigan kishilarda milliy g`urur ham, millat bilan faxrlanish ham, millatparvarlik ham bulmaydi. Bunday kishilarni Ma`naviy barkamol inson deya olmaymiz. Shunday qilib, yuqorida Ma`naviy barkamol inson, uning mohiyati va asosiy qirralarining ba`zi jihatlari ustidagina fikr yuritdik. uning qolgan ba`zi qirralari navbatdagi savol va ma`ruzalar bayonida yoritib boriladi. Yuqorida aytganimizdek, komil inson tushunchasi Ma`naviy barkamol inson tushunchasi bilan hamohangdir. Ma`naviy barkamollikka erishmay komil inson darajasiga etish mumkin emas. Demak, Ma`naviy barkamollikka intilish - bu komil inson darajasiga erishish uchun intilishdir. Komillikka inson butun umri davomida erishib boradi. uchala tushunchau` sog`lom avlod, Ma`naviy barkamol, komil inson - darajama-daraja chuqur ma`no kasb etadi. Shundan kelib chiqadigan bulsak, komil inson bulishning aniq cheki va chegarasi yuq. Bizning kuhna tariximizda yuzaga kelgan, xalq, mamlakat tarixida katta Ma`naviy-axloqiy tarbiya rolini uynagan tasavvuf komil inson nazariyasi haqidagi, uni tarbiyalash, voyaga etkazish haqidagi ta`limot va amaliyot sanaladi. Mazkur savolni tasavvuf ta`limotidan kelib chiqqan holda bayon etishni maqsadga muvofiq deb topdik. Komil inson biz uchun idealdir. u barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi mutlaq ruhga tutash, fayzu karomati serob, qalbi ezgu tuyg`ularga limmo-lim tula pokiza zot. Komil inson odamzod orzu qilgan jamiki ezgu xislatlarning ifodachisi. Komil insonlar jamiyatning tirik vijdonlaridir. Kishilar ularga qarab xushyor tortadilar, dunyo behudaligidan uzlariga kelib, uz qalblariga, uz qilayotgan ishlariga razm soladilar, tavba- tazarru qiladilar. Komil insonlarning af`olu a`moli insonlar diliga quvvat, kuziga nur bag`ishlagan. Komil inson haqida tasavvuf adabiyotida kup asarlar bitilgan. Ana shunday kishilardan biri XIII asrda yashagan Aziziddin Nasafiy bulib, «Insoni komil» nomli risolasida komil insonga ta`rif berib shunday yozadi: «Bilgilki, komil inson deb shariat va tariqat va haqiqatda etuk bulgan odamga aytadilar va agar bu iborani tushunmasang, boshqa ibora bilan aytayin: bilgilki, komil inson shunday insondirkim, unda quyidagi turt narsa kamolatga etgan bulsin: yaxshi suz, yaxshi fe`l, yaxshi axloq va maorif». Bu sifatlar bilan ziynatlangan odam yolg`on, riyo va badkirdorlikdan chekinadi, hamma vaqt ezgu niyat bilan yashab, ezgu ishlarga tayyor turadi. Yaxshi sifatlarni egallab ilyd odam komil inson martabasiga kutarila oladi. Komil inson - insonlarning eng mukammali, eng oqili va donosi. Komil inson insonlar jamiyati ichidan etishib chiqadigan mu`tabar zotdir. Insonlar komillikka axloqiy-Ma`naviy poklanish jarayonida erishadilar. Komillikning belgisi haq yulidan borib, xalqqa foyda keltirishdir. Kishi uz suzi, amaliy ishlari, niyati bilan qanchalik odamlarga foyda keltirsa, yomonlarni tug`ri yulga solsa, haq yulida fido bulsa, u shuncha komil buladi. Komil, barkamol insonni tarbiyalash, voyaga etkazish haqida musulmon Sharqi axloqi tarixida inson hayoti uchun dasturulamal, qullanma vazifasini utagan kup pandnomalar, xalq kitoblari mavjud bulgan. Shulardan ba`zilarini sanab utamiz. Chunonchi, Kaykovusning «Qobusnoma», Sa`diyning «Guliston», «Buston», Amir Temurning «Temur tuzuklari», Abdurahmon Jomiyning «Bahoriston», Alisher Navoiyning «Mahbubul-qulub», Xusayn Voiz Koshifiyning «Axloqi muhsiniy» va boshqalarni kursatishimiz mumkin. Bu asarlarning kupchiligida odil shoh va adolat, halollik, soflik, poklik, tug`rilik, rostguylik, insonparvarlik, Ma`rifatli bulish kabi insonning sharqona fazilatlari berilgan. Alisher Navoiyning «Nasoyimul muhabbat» asarida komil insonga xos xususiyatlar, uning sharqona fazilatlari sanab utilgan. Bular qatoriga ulug` mutafakkir quyidagilarni kiritadiu` tavba, halol luqma bilan qanoatlanish, uz kasbidan topib kun utkazish, shariatga rioya etish, barchadan uzini kam deb bilish, hatto farzandlari, xizmatkorlariga qupollik qilmaslik, chuchuk tilli bulish - yaxshi, muloyim tilli bulish, rahmdil bulish, saxiy bulish, mard bulish, halimlik, xushxulq bulish, rizo-rozilik bilan kun utkazish, sabrli bulish, sadoqatli, vafoli bulish, riyozat chekishdan qurqmaslik va boshqalar. Shu tariqa utmishda, komil insonning uziga xos axloq kodeksi ishlab chiqilgan bulib, bu sifatlarga ega bulish har ilydamning orzu-armoni deb qaralgan. Komil inson haqidagi g`oyalar katta ijtimoiy-axloqiy ahamiyatga ega bulgan. u insonni sharafli, ezgulik va buyuk xayr ruhida tarbiyalash, mehru muxabbat, vafo va sadoqatni kuchaytirishga xizmat qilib keldi. Har zamon, har lahzada insonlarga ularning insonligini eslatib, yovuz, qabih ishlar, nojuya xatti-harakat va qiliqlardan saqlanishga kumaklashdi, ularda iymon va vijdon binosining paydo bulishini ta`minlaydi. Komil inson iymon va e`tiqodlilik, halollik va poklikning ily timsoli. Biz hammamiz shunga intilib yashamog`imiz lozim. Mustaqil uzbekistonning bozor munosabatlariga utish sharoitida iymonli bulish, halollik va poklik, vijdonli va diyonatli bulish nechog`lik zarur ekanligi hammamizga ayon. Mana shuning uchun ham Prezidentimiz Ma`naviy barkamol inson tarbiyasida yoshlarimizni elini, vatanini sevuvchi komil inson kilib tarbiyalash ishiga alohida ahamiyat berib kelayotir. Prezidentimizning quyidagi ta`rifida komil insonning asosiy xususiyatlari har taraflama chuqur va teranlik bilan bayon qilib berilganligi diqqatga sazovordir: «Komil inson deganda, - deb yozadi Islom Karimov, - biz avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq atvori bilan uzgalarga ibrat buladigan bilimli, Ma`rifatli kishilarni tushunamiz» 50[50] .
aqliy zukkolik, huquqiy komillik, axloqiy etuklik, siyosiy teranlik, mehnatga halol munosabat, yuksak madaniy, Ma`naviy saviya, professional iftixor, milliy va umuminsoniy g`urur va boshqalar. Yuqoridagilarni hozirgi mustaqil hayotimiz, turmush tarzimiz, kishilarning, ayniqsa, yoshlarning intilishlari bilan bog`lab komil inson chizgilariga quyidagi xislat va fazilatlar kirishini umumiy tarzda bayon etishimiz mumkin: Komil insonning umumiy xislatlari: yoqimlilik, kurkamlik, jozibadorlik, salobatlilik, hurmatga sazovorlik, shoironalik, ulug`sifatlik, uziga xoslik, etuklik, jiddiylik, madaniyatlilik, tarbiyalanganlik va boshqalar; Komil insonning axloqiy fazilatlari: insonparvarlik, dustlik, g`amxurlik, jonkuyarlik, samimiylik, odamiylik, bolajonlik, iymonlilik, fidokorlik, xushmuomalalik, boadablik, iltifotlilik, kechirimlilik, mehmondustlik, xalollik, tug`rilik, diyonatlilik, haromdan hazar etish, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va hakozolar; Ishbilarmonlik xislatlari: ishchanlik, tirishqoqlik, serharakatlilik, mas`uliyatlilik, insoflilik, halollik, malakalilik, epchillik, uddaburonlik, saranjom-sarishtalik, tadbirkorlik, aniqlik, tejamkorlik, barkamollik, ta`masizlik, tavakkalchilik va boshqalar; Zukkolik, idroklilik fazilatlari: zehnlilik, bama`nilik, xotirjamlik, sog`lom fikrlilik, donishmandlik, sezgirlik, zakovatlilik, topqirlik, notiqlik, tanqidiylik, dadillik, omilkorlik, savodxonlik, qiziquvchanlik, ishqibozlik kabilar;
50[50] Êàðèìîâ È. Òàðèõèé õîòèðàñèç êåëàæàê é53. y-áåò. Sobitlik xislatlari: faollik, qat`iyatlilik, tezkorlik, jushqinlik, sabotlilik, bir suzda turishlik, barqarorlik, botirlik, dovyuraklik, intizomlilik, jiddiylik, nafsni tiyishlik, uzini yuqotmaslik, sovuqqonlik, uziga talabchanlik, kamsuqumlik, uzini uzi idora eta bilish va boshqalar. Ehtiroslilik xislatlari: kutarinkilik, tantanavorlik, kulib turuvchanlik, xazinlik, kelajakka ishonch, ezgulik, kek saqlamaslik, olijanoblik, otashinlik, nozik tabiatlilik, hayolilik, xijolatpazlik, iffatlilik va hakozolar. Bizningcha, ayni shu xislat va fazilatlarni yoshlarimiz ongiga singdira borilishi ularni barkamol, sog`lom va komil inson ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mustaqillik ruhida yangicha fikrlaydigan fozil, komil inson, eng avvalo, fuqarolik burchini a`lo darajada his etaditgan shaxs bulishi darkor. Sodda qilib aytganda, har qaysi komil inson, har birimiz: «Shu davlat, shu jamiyat menga nima berdiO`» deb emas, balki: «Men uzim Vatanimga, elu yurtimga nima berdimO`» deb uylashimiz va har dam shu aqida bilan yashashimiz kerak. Download 0.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling