O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va
Download 0.69 Mb. Pdf ko'rish
|
Nodirbek kiberxavfsizlik amaliy ish-2[1]
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Kiberxavfsizlik asoslari 1
Guruh: 110-19 Bajardi: Togayav Nodirbek Tekshirdi: Shirinov Laziz
Toshkent–2020 Sezar Usuli Цезар усулида алмаштирувчи харфлар k ва силжиш билан аниқланади. Юлий Цезар бевосита k = 3 бўлганда ушбу усулдан фойдаланган. k = 3 бўлганда ва алифбодаги ҳарфлар m = 26 та бўлганда қуйидаги жалвал ҳосил қилинади: T 0 = TOGAYEV NODIRBEK A →
B →
C →
D →
E →
F →
G →
H →
I →
J →
K →
L →
M →
N →
O →
P →
Q →
R →
S →
T →
U →
V →
W →
X →
Y →
Z →
Sezir usuli bo’yicha ism familyam: WRJDBHY QRGLUEHN O’rin almashtirish usuli Eng sodda jadvalli shifrlashda asosan uzatiladigan ma`lumotning harflari juda sodda holda o`rin almashgan. Bu usulning kaliti jadval o`lchovi bilan aniqlangan. Bu usul skitala usuliga juda o`xshash. Masalan, T 0 = TOGAYEV NODIRBEK degan ma`lumot jadvalga ustun bo`yicha yoziladi. To’rtta qator va beshta ustundan iborat jadvalga ma`lumot quyidagicha yoziladi Shifirlash: T Y N R @ O E O B * G V D E # A _ I K & Endi esa qator bo’yicha o’qib olinadi, so’ngra shifrlangan matn tayyor. O’rin almashtirish usuli bo’yicha ism familyam: TYNR@OEOB*GVDE#A_IK& Kalit so’z yordamida shifrlash usuli;
T 0 = TOGAYEV NODIRBEK; K= BAHOR B A H O R 5 1 3 4 2 T Y N R @ O E O B * G V D E # A _ I K & Bunda ham avvalgidek jadvalni to’ldirib olamiz va kalit so’z yordamida shifrlaymiz; Ustunlarni sonlarning o’sish tarbida joylashtiramiz va qator bo’yicha o’qib olamiz.
A R H O B 1 2 3 4 5 Y @ N R T E * O B O V # D E G _ & I K A T 1 = Y@NRTE*OBOV#DEG_&IKA; Ikki tomonlama o’rin almashtirish T 0 = TOGAYEV NODIRBEK; Shifirlash: K 1 = 3, 1, 4, 2; K 2 = 5, 4, 2, 1, 3. K 1 \K 2 5 4 2 1 3 3 T Y N R @ 1 O E O B * 4 G V D E # 2 A _ I K & K 1 \K 2 1 2 3 4 5 1 B O * E O 2 K I & _ A 3 R N @ Y T 4 E D # V G T 1 = BO*EOKI&_ARN@YTED#VG; VERNAM USULI Vernam usuli bo’yicha shifrlashda Ingliz alifbosi va yana 6 ta simvol jami 32 ta belgini tartiblab raqamlaymiz va 0 va 1 lik kodlarga o’girib chiqamiz. Keyinchalik xor amali orqali belgilarni yig’indisini olamiz. Qo’shiluvchilar esa shifrlanuvchi ma’lumot va kalitdir. A=0=00000 N=13=01101
#=26=11010 B=1=00001 O=14=01110
!=27=11011 C=2=00010 P=15=01111
_=28=11100 D=3=00011 Q=16=10000
@=29=11101 E=4=00100 R=17=10001
?=30=11110 F=5=00101 S=18=10010
*=31=11111 G=6=00110 T=19=10011
XOR jadvali H=7=00111 U=20=10100
0+0=0
I=8=01000 V=21=10101
0+1=1 J=9=01001 W=22=10110
1+0=1 K=10=01010 X=23=10111
L=11=01011
Y=24=11000 Formulasi: M=12=01100
Z=25=11001
T 1 =T 0 +K T 0 = TOGAYEV NODIRBEK K = TALABA Shifirlash: Qo’shish jarayoni : T 10011
O 01110
G 00110
A 00000
Y 11000
E 00100
V 10101
+ + + + + + + T 10011 A 00000
L 01011
A 00000
B 00001
A 00000
T 10011
= = = = = = = A 00000 O 01110
N 01101
A 00000
Z 11001
E 00100
G 00110
Shu tariqa qo’shishni davom ettirsak quyidagicha shifirlanadi: T 1
GAMMALASH USULI. Gammalash usulida biz kiril alfavitidan foydalanamiz va 0 dan 9 gacha sonlarni sanoq soni bo’yicha tartiblab yozib olamiz. Ma’lumotga kalit ketma- ket yozilib qo’shilib ketaveradi. А=0
Ч=24
0=36
Б=1
М=13 Ш=25
1=37
В=2
Н=14 Ъ=26
2=38
Г=3
О=15 Ь=27
3=39
Д=4
П=16 Э=28
4=40
Е=5
Р=17 Ю=29
5=41
Ё=6
С=18 Я=30
6=42
Ж=7
Т=19 Ӯ=31
7=43
З=8
У=20 Қ=32
8=44
И=9
Ф=21 Ғ=33
9=45
Й=10
Х=22 Ҳ=34
FORMULASI: К=11
Ц=23
_=35
C=(T 0 T + G T )modN T 0 = ТОГАЕВ_НОДИРБЕК G = ТАЛАБА T 0
G – KALIT SO’ZI C
– SHIFRLANGAN MA’LUMOT T 0 Т О Г А Е В Н G Т А Л А Б А Т T 0 T 19
15 3 0 5 2 14 G T
19 0 12 0 1 0 19 T+ G
modN
38
15 15
0 6 2 33 C
2 О О А Ё В Ғ
Shu tariqa davom etsak quyidagi shifrlangan ma’lumot hosil bo’ladi
С = 2ООАЁВҒЬДЙРУЕЦ Deshifrlash formulasi : T 0 = (N – G T + C)modN N =46 - jadvaldagi belgilar soni T 01 = (46 - 19 + 38) modN = 5 Т T 02 = (46 - 0 + 15) modN = 25 О T 03 = (46 - 12 + 15) modN = 1 Г T 04 = (46 - 0 + 0) modN = 5 А
05 = (46 - 1 + 6) modN = 11 Е T 06 = (46 - 0 + 2) modN = 15 В . . . . . Shu tariqa deshifrlash jarayoni amalga oshiriladi. Gamilton marshrutiga asoslangan shifrlash Gamilton marshrutlariga asoslangan usulda ham o’rin almashtirishlardan foydalaniladi. Ushbu usul quyidagi qadamlarni bajarish orqali amalga oshiriladi.
uzunligi blok uzunligiga karrali bo’lmasa, oxirgi blokdagi bo’sh o’rinlarga maxsus xizmatchi simvollar - to’ldiruvchilar joylashtiriladi (masalan, *).
simvolning tartib raqami uchun ma'lum joy ajratiladi. (1 - rasm)
oshiriladi. Marshrutlar sonining oshishi shifr kriptoturg’unligini oshiradi. Marshrutlar ketma-ket tanlanadi yoki ularning navbatlanishi kalit yordamida beriladi.
bloklarga ajratiladi. L kattalik 1-qadamda dastlabki axborot bo’linadigan bloklar uzunligidan farqlanishi mumkin.
Deshifrlash teskari tartibda amalga oshiriladi. Kalitga mos qolda marshrut tanlanadi va bu marshrutga binoan jadval to’ldiriladi.
1-rasm. 8-elementli jadval va Gamilton marshrutlari variantlari
Jadvaldan simvollar element nomerlari kelishi tartibida o’qiladi. Misol: Dastlabki matn T 0 = " TOGAYEV NODIRBEK " ni shifrlash talab etilsin. Kalitlar mos holda quyidagilarga teng: K 1 =3,4,2,1,5,6,8,7 ; K 2 =2,1,3,4,8,7,5,6. Shifrlash uchun 1-rasmda keltirilgan jadval va uchta marshrutdan foydalaniladi. Berilgan shartlar uchun matrisalari to’ldirilgan marshrutlar 2-rasmda keltirilgan ko’rinishga ega.
2 - rasm. Gamilton marshruti yordamida shifrlash misoli 5 7 8 6 1 2 4 3 5 7 8 6 1 2 4 3 B K * E O D R I E _ N V T O A G 1-qadam. Dastlabki matn uchta blokka ajratiladi. B1= B2=
shifrmatnni qosil qilish.
T1=
4-qadam. Shifrmatnni bloklarga ajratish.
T1=< GAOTEVN_DOIR*KBE > Deshifrlash jarayonida kalitlar yordamida shifrmatn marshrutga joylashtiriladi va sonlar tartibi bilan o’qib olinadi.
UITSTONNING IKKILIK KVADRAT SHIFRLASH USULI. Bu usulda bizga ikkita jadval kerak bo’ladi . Shifrlanadigan ma’lumot ikkita belgilab bo’linib chiqadi. O’sha ikkita belgi olinadi va bu jadvallardagi belgilarni tegishli pozitsiyalari kesishadi va o’sha pozitsiyadagi belgi shifrlanish uchun olinadi. Birinchi bo’lib o’ng jadvaldagi belgi olinadi , keyin chap jadvaldagisi. Deshifrlashda esa birinchi chap , keyin esa o’ng jadvaldagi belgilar olinib ma’lumot tiklanadi.
Ж Щ Н Ю Р И Т Ь Ц Б Я
М Е . С В
Ы П Ч _ :
Д У О К З
Э Ф Г Ш Х А , Л Ъ
T 0 = ТО/ГА/ЕВ/_Н/ОД/ИР/БЕ/К T 1 = ЖБ/ШД/Р./ЛУ/.Ш/,Е/ОЧ/Х Вижинер шифри Биринчи бўлиб Вижинер тизими 1586-йилда чоп этилган ва у кўп алфавитли тизимга нисбатан юқорироқ ўринда туради. Блеза Вижинера ўзини XVI асрнинг француз дипломати деб ҳисоблайди. У криптография тизимига, яъни унинг ривожланишига ўз ҳиссасини қўшган. Вижинер тизими Цезар шифрлаш тизимига қараганда мукаммалроқ ҳисобланиб, унда калит ҳарфидан ҳарфга алмаштирилади. Бундай кўп алфавитли алмаштириш шифрини шифрлаш жадвали орқали ифодалаш мумкин. Қуйидаги жадвалларда Вижинернинг инглиз алфавити ва кирил алфавитлари учун мос келувчи қийматлар кўрсатилган. Ка л ит A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 1 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 2 B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A 3 C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B 4 D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C 5 E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D 6 F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E 7 G H I
J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F 8 H I
J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G 9 I
K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H 10
J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I 11 K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J 12
L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K 13 M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L
И Ч Г Я Т , Ж Ь М О З Ю Р В Щ Ц : П Е Л Ъ А Н . Х Э К С Ш Д Б Ф У Ы __ 14 N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M
15 O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N 16 P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O 17 Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P 18 R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q 19 S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R 20 T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S 21 U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T 22 V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U 23 W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V 24 X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W 25 Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X 26 Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Кирил алифбосида А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц
Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ
шифрлаш усулига киради. Қуйида кирил алифбосидан фойдаланилган ҳолда калит “КЎЗА” га тенг бўлган ҳолда, “БАЙРАМ_КУНИ” очиқ матнини шифрлаш келтирилган. Бунинг учун дастлаб сатр бўйлаб кирил алифбоси ёзилади. Алифбони биринчи ҳарфи тагидан калит сўз вертикал шаклда ёзилади. Шундан сўнг ҳар бир калит сўзнинг ҳарфи орқасидан горизонтал шаклда алфавит тўлдириб ёзилади. А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _ А Б В Г Д Е Ё Ж А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ь Ъ Э Ю Я Ў Қ Ғ Ҳ _
Очиқ матн Т О Г А Е В _ Н О Д И Р Б Е К Калит К Ў З А К Ў З А К Ў З А К Ў З Шифрланган матн
Я М К А П Ғ Ж Н Ь _ Р Р Л А_ Т Download 0.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|