P. Q. Habibullayev, A. Boydedayev, A. D. Bahromov
Download 263.75 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- P.Q.HABIBULLAYEV, A.BOYDEDAYEV, A.D.BAHROMOV F1ZIKA 8-sinf Fizikaga ixtisoslash gan sinflar uchun o ‘quv qoMlanma Elektr
- S h a rtli b e lg ila r
- Habibullayev P. Q. Fizika. Elektr
- I bob. E lektr za rya d lar I BOB ELEKTR ZARYADLAR l-rasm JISMLARNING ELEKTR ZARYADLANISHI
- 1 -§ . Jism larn ing elektrlan ish i
- E le k tr z a ry a d n in g ikki tu ri
- I bob. E lektr za ry a d la r
- ELEKTROMETR. OTKAZGICHLAR VA IZOLATORLAR E le k tr o m e tr
- Elektroskop » soz i y u n o n c h a « elektron » va « skopeo
- 2 -§ . E lek tro m e tr. O tk a z g ic h la r va izo lato rlar
- E le k tr o tk a z g ic h la r va iz o la to rla r
- I bob. E lektr z a rya d lar
- I « J H He + — • - 10-r proton neytron a s m ELEKTR ZA R YA D A to m tu z ilis h i
- E le k tr z a ry a d h a q id a tu s h u n c h a
P.Q.HABIBULLAYEV, A.BOYDEDAYEV, A.D.BAHROMOV F1ZIKA 8-sinf Fizikaga ixtisoslash gan sinflar uchun o ‘quv qoMlanma Elektr «S HARQ» N A S H R IY O T -M A T B A A A K S I Y A D O R L I K KOMPANIY AS1 BOSH T A H R IR IY A T I T O SH K E N T -2 0 0 8 Taqrizchilar: K . T U R S U N M E T O V , f i z i k a - m a t e m a t i k a fa n la ri d o k to r i , 0 ‘zbekiston Milliy universitetining professori A . X U D O Y B E R G A N O V , p ed a g o g ik a fanlari n o m z o d i , T o sh k e n t D avlat p eda gogika universitetining d o tsenti U . R I X S I Y E V , T o s h k e n t s h a h a r C h i l o n z o r t u m a n i d a g i 2 0 0 - m a k t a b n in g oliy toifali fizika o'q itu v ch isi, 0 ‘zbek isto n d a x izm at ko'rsa tg an o ‘qituvchi M .R A J A B O V A , T o s h k e n t s h a h a r S h a y x o n t o h u r tu m a n id a g i 3 4 - m a k t a b n in g fizika o ‘qituvchisi Respublika Ta ’lim m arkazi qoshidagi fizik a bo ‘yicha Ilmiy metodik kengash tomonidan fizikaga ixtisoslashgan sinflar uchun qo ‘shimcha adabiyot sifatida tavsiya etilgan S h a rtli b e lg ila r — e ’t i b o r b e r in g va e s d a s a q la n g — savollarga j a v o b b e r in g — m a s a la la rn i y e c h in g — a m a liy t o p s h i r i q la r n i b a ja rin g va d afta ringizga yozing Habibullayev P. Q. Fizika. Elektr: 8-sinf. Fizikaga ixtisoslashgan sinflar uchun o'quv q o ‘lla n m a )/ P.Q.Habibullayev, A.Boydedayev, A .D .B ahrom ov -Т .: «Sharq», 2008. -1 6 0 b. I. BoydedayevA. II. Bahromov A.D. BBK 22.3ya72 BBK 22.33ya72 ISBN 978-9943-00-250-0 © « S h a r q » N M A K Bosh tah riri y at i, 2008 © P .Q . H a b i b u l l a y e v . A . B o y d e d a y e v , A . D . B a h r o m o v , 2008 (D © M 1 K I R I S H K u n d a li k t u r m u s h i m i z n i elek trsiz ta s a v v u r qilib k o 'r in g . E le k tr b o 'l m a g a n d a n i m a b o 'l a r d i? E le k tr e n e rg iy a s id a n , e le k tr a s b o b l a r id a n m u n t a z a m foy d a la n asiz. E le k tr h a y o t i m iz n i n g a jra lm a s q is m ig a ay la n g a n . 8 - s i n f d a S iz e l e k t r h o d i s a l a r i , e l e k t r va m a g n i t m a y d o n , e l e k t r t o k i , e l e k t r o m a g n it h o d is a la r, e l e k tr a s b o b l a r va q u r i l m a l a r n i n g ish lash in i o 'r g a n a s i z . E le k tr - b u e le k t r z a r y a d l a r n in g m avjudligi, h a r a k a ti va t a ’siri b ila n b o g 'liq h o d i s a l a r m a j m u y id i r . E le k tr h o d isa la ri m i l o d d a n avvalgi VII a s r d a n b o s h l a b o 'r g a n i l a b o s h l a n g a n ( F .M ile ts k iy ). L ekin fa q a t X V I II asrga k elib g in a e le k t r h o d i s a l a r i n i n g tab iati o c h ila b o rd i. 1747—17 5 3 -y illa rd a e le k tr z a r y a d l a r n in g ikki tu ri m av ju d lig i, h a r xil ishorali z a r y a d l a r o ' z a r o t o r t i s h i s h i a n i q l a n d i ( S h . D y u f e , B . F r a n k l i n ) . 1 7 8 5 - y i I d a z a r y a d l a r n in g o ' z a r o t a ’sir q o n u n i k a s h f etildi ( S h . K u l o n ) . 1786— 17 9 2 -y illa rd a e l e k t r m a n b a l a r i x tir o q i l i n i b , o 'z g a r m a s t o k h o sil b o 'l i s h i n a m o y i s h e tild i (L .G alv an i, A.Volta). 1820-yilda tok kuchi o 'tk a z g ic h n in g qarshiligiga va kuchlanishga b o g 'liqligi a n i q l a n d i ( G . O m ) , e le k t r to k i n in g m a g n i t m a y d o n i g a oid k a sh fiy o tla r q ilin d i ( X .E r s t e d , A . A m p e r , J .B io , F . S a v a r v a P .L a p la s). 1 8 3 1-yilda e l e k t r o m a g n it i n d u k s i y a h o d isasi k a s h f etildi ( M . F a r a d e y ) . 1841 — 18 4 2 -y illa rd a t o k o 't g a n d a o 't k a z g i c h d a n ajralib c h i q a d i g a n issiqlik m i q d o r i n i a n iq la y d ig a n q o n u n k a s h f etildi ( J .J o u l, E .L e n s ). 1860— 18 6 5 -y illa rd a y a ra tilg a n e le k t r o m a g n it m a y d o n n az a riy a s i n a fa qat e le k tr s o h a s in in g , balki b u t u n fizika fa n in i n g r iv o jla n is h id a k a tta a h a m i y a tg a ega b o 'ld i (J.M aksvell). 1888-yilda e le k t r o m a g n it t o 'l q i n l a r n i n g m avjudligi ta jrib a d a isbotlandi ( G . G e r s ) . 1895 -y ild a e le k tr o m a g n it t o 'l q i n la r d a n ra d io n i ixtiro qilish d a foydalanildi ( A .S .P o p o v ) . X X a sr d a v o m i d a e l e k t r b ila n b o g 'l i q t a d q i q o t l a r k e n g k o 'l a m d a olib borildi. O ldingi asrlarda va shu asrd a qilingan kashfiyotlar va ixtirolar k eng m iq y o s d a in so n lar t u r m u s h ta r z i g a , m a v j u d b a r c h a s o h a l a r g a j o r i y e t i l a b o r d i . E l e k t r o t e x n i k a , r a d io te x n ik a , e le k t r o n ik a , a v to m a t i k a , te le v id e n iv a va b o s h q a t a r m o q l a r v u ju d g a kelib, u l a r y u k sak d a r a j a d a ta r a q q i y etdi. E le k tr e n e rg iy a n i ishlab c h i q a r i s h m isli k o 'r i l m a g a n d a r a j a d a o 's d i. B irgina O 'z b e k i s t o n d a hozirgi p a y t d a u m u m i y q u w a t i 12358 M W b o 'l g a n 42 ta issiqlik va g id ro e le k tr o s ta n s iy a s i faoliyat k o 'r s a t m o q d a . I bob. E lektr za rya d lar I BOB ELEKTR ZARYADLAR l-rasm JISMLARNING ELEKTR ZARYADLANISHI E le k tr h a q id a d a s tla b k i m a ’ lu m o tla r P la s tm a s s a t a r o q yoki r u c h k a n i s o c h in g iz g a ish q alab , m a y d a l a n g a n q o g ' o z g a y a q i n l a s h t i r i n g . U l a r q o g ‘o z q iy q im la r in i o 'z ig a t o r t g a n in i k o 'r a s i z ( l - r a s m ) . B u kabi h o d is a la rn i o d a m l a r q a d i m z a m o n l a r d a y o q p a y q a g a n la r. B ir n e c h a y u z m in g yil ilgari o 's g a n igna bargli d a r a x t l a r q o l d i g 'i n in g to s h g a a y l a n g a n s m o la sin i y u n o n l a r « elektron » d e b atashgan. M o ' y n a (ju n )g a i s h q a la n g a n elektron sm olasi turli m a y d a j is m l a r n i o ‘ziga to rtg a n . « Elektr » s o 'z i h a m y s h u n d a n kelib c h i q q a n . _________________________ Is h q a la n g a n j i s m l a r n i n g t o rtis h is h h o d is a s in i b i r in c h i w b o 'l i b q a d im g i y u n o n o lim i F ales M iletsk iy (m il. av. 6 2 5 — 547) ay tgan. B u y u k b o b o k o l o n i m i z A b u R a y h o n B e ru n iy ( 9 7 3 — 1 0 4 8 ) h a m b i r - b i r i g a i s h q a l a n g a n j i s m l a r n i n g to rtis h is h xossasiga ega b o 'l i b q o lis h in i o 'r g a n g a n . B e ru n iy e l e k tr o n t a y o q c h a n i « kahrabo » d e b ata g a n . « K ahrabo» s o 'z i f o r s c h a d a n « s o m o n t o r t u v c h i» d e g a n m a ’n o n i a n g la ta d i. H a q i q a t a n h a m , m o 'y n a g a is h q a la n g a n k a h r a b o t a y o q c h a s o m o n b o 'la k l a r in i o 'z ig a to rta d i. H o z irg i d a v r d a k a h r a b o k a m y o b b o 'l g a n i u c h u n u n in g o 'r n i g a e b o n i t yoki sh is h a t a y o q c h a l a r d a n fo y d a la n ila d i. E b o n it — b u o ltin g u g u r t a r a la s h tirilg a n k a u c h u k (q a ttiq 2-rasm re z i n a ) d a n ta y y o r l a n g a n m a te r ia ld ir. 1 -§ . Jism larn ing elektrlan ish i E b o n i t t a y o q c h a n i m o 'y n a g a is h q a l a g a n d a h a m , s h ish a t a y o q c h a n i sh o y ig a is h q a la g a n d a h a m t a y o q c h a l a r e le k tr z a ryadlanib qoladi. I Is h q a la n g a n d a n keyin b o s h q a jism larn i o ‘ziga t o rta - d ig a n j i s m e le k tr zaryadlangan jis m deyiladi. I s h q a la n g a n jis m la r g a fa qat q a ttiq j i s m l a r e m a s , balki s u y u q va g az h o la td a g i m o d d a l a r h a m to rtila d i. M a s a la n , z a r y a d l a n g a n t a y o q c h a j i ld i r a b t u s h a y o t g a n suv n i h a m , s h a m a lan g a sin i h a m o 'z ig a t o r ta d i ( 2 - r a s m ) . T a j r i b a s h u n i k o 'r s a t a d i k i , s h i s h a t a y o q c h a s h o y ig a is h q a l a n g a n d a s h o y i n in g o 'z i h a m yengil b u y u m l a r n i o 'z ig a t o rtis h xossasiga ega b o 'l i b q o la d i ( 3 - r a s m ) . I Ikki jis m b ir-b irig a i s h q a l a n g a n d a u l a r n i n g ikkalasi h a m z a ry a d la n a d i. I E le k tr z a r y a d l a n g a n j i s m l a r yengil b o 'l m a g a n b u y u m la rn i h a m o 'z i g a t o r t a d i . M a s a l a n , o ' t k i r u c h l i t a y a n c h u s tid a e r k in a y l a n a o l a d i g a n m etall n a y c h a g a z a r y a d l a n g a n t a y o q c h a y a q in la sh tirilsa , n a y c h a t a y o q c h a t o m o n burilad i (4 -rasm ). E le k tr z a ry a d n in g ikki tu ri E b o n i t t a y o q c h a n i m o 'y n a g a is h q a la b , ip g a osib q o ' - yaylik. U n g a m o 'y n a g a ishqalangan b o sh q a eb o n it ta y o q ch a n i y a q in la s h tirs a k , e b o n i t t a y o q c h a itariladi ( 5 - a ra sm ). E ndi shisha t a y o q c h a olib, un i shoyiga ishqalaylik va osib q o 'y i l g a n e b o n i t t a y o q c h a g a y a q in la s h tira y lik . B u h o l a t d a e b o n i t t a y o q c h a s h i s h a t a y o q c h a g a t o r t ili s h i n i k u z a ti s h m u m k i n ( 5 -b rasm ). 1-xulosa. ) \ E l e k t r z a r y a d n i n g ikk i t u r i m a v j u d . S h o y i g a I is h q a l a n g a n s h i s h a t a y o q c h a d a hosil b o 'l a d i g a n J z a ry a d m usbat (+), m o 'y n a g a is h q a l a n g a n e b o n i t I t a y o q c h a d a hosil b o 'l a d i g a n z a ry a d esa m anfiy ( - ) I d e b q a b u l qilingan. 3-rasm 4-rasm +++ 5-rasm I bob. E lektr za ry a d la r 2-xulosa. f f e j ) Bir xil is h o rali z a r y a d l a n g a n j i s m l a r b i r - b i r id a n itarilad i, turli i s h o r a l i ^ / z a r y a d l a n g a n j i s m l a r b ir-b irig a to rtis h is h a d i. / 1. Jismlarning elektr zaryadlanganligini tajribada qanday payqash mumkin? 2. «Elektr» so'zi qayerdan kelib chiqqan? 3. Ishqalangan jismlarning tortishish hodisasi birinchi bo'lib kim tomondan aytilgan? 4. Beruniy ishqalangan jismlarning tortishishi haqida nimalarni yozib qoldirgan? 5. Elektr zaryadlangan jism deb qanday jismlarga aytiladi? 6. Elektr zaryadning ikki turi mavjudligini tajribada qanday aniqlash mumkin? 7. Qanday ishorali zaryadlangan jismlar o'zaro itariladi? Qay holda o'zaro tortiladi? P lastm assa ta ro q yoki ru ch ka n i s o ch in g izg a ishqalab , q o g 'o z q iy q im la rig a yaqinlashtiring. Bunda sodir bo'lgan hodisa yuzasidan fikr yuriting. f 2 - § j 6-rasm ELEKTROMETR. O'TKAZGICHLAR VA IZOLATORLAR E le k tr o m e tr P lastm assali taglikka o 'r n a t i l g a n s im g a ikki b u k l a n g a n folgani 6 - r a s m d a k o 'r sa tilg a n id e k osib q o 'v a m i z . F o lg a - bu yupqa metall qog'o z. O d a td a c h o y yoki shokolodlarga o'ralgan z a r q o g 'o z h a m fo lg a d a n iborat b o 'la d i. E b o n it t a y o q c h a n i m o 'y n a g a ish q a la b z a r y a d l a y m i z va uni sim g a teg iza m iz. T a y o q c h a d a g i z a r y a d n i n g b ir qism i sim o rq a li q o g 'o z y a p r o q c h a l a r g a o 't a d i . B u n d a s h u z a h o ti y a p r o q c h a l a r b i r - b i r i d a n q o c h a d i . Y a p r o q c h a l a r b i r xil ishorali zaryadlanganligi b u n g a sabab b o 'ladi. Bu tajriba elek- tr o s k o p n in g ishlashiga asos qilib olin g an . « Elektroskop » so'z i y u n o n c h a « elektron » va « skopeo » s o 'z l a r i d a n o lin g a n b o 'l i b , « elektrni p a y q a m o q » d e g a n t n a 'n o l a r n i a n g la ta d i. I E le k tr o s k o p - j i s m l a r n i n g z a r y a d l a n g a n l i g i k u z a tis h , p a y q a sh u c h u n q o 'l l a n i l a d i g a n asbob. 7 - r as m E n g s o d d a e l e k t r o s k o p 7 - r a s m d a ta s v irla n g a n . U n d a m e ta ll g a r d is h g a o 'r n a t i l g a n p la s tm a s s a t iq in o rq a li m etall sterjen o 'tk a z ilg a n . S te rje n n in g y u q o ri u c h ig a s h a r c h a o ' r n a tilgan, pastki u c h ig a esa folga y a p r o q c h a l a r m a h k a m l a n g a n . 2 -§ . E lek tro m e tr. O 'tk a z g ic h la r va izo lato rlar G a r d is h n in g ikkala t o m o n i o y n a bilan berkitilgan. Jism larning qay d a r a ja d a zaryad lan g a n lig in i kuzatish u c h u n ta k o m illa s h - g a n e l e k t r o s k o p - elek tro m etrd a n fo y d a la n ila d i. £ K o 'r s a t k i c h l i va d a r a j a l a n g a n e l e k t r o s k o p e le k tro m etr d e b atala d i. I 8 - r a s m d a m a k t a b e l e k t r o m e t r i ta sv irla n g a n . E l e k t r o - m e t r d a m e ta ll sterjen / ga m u v o z a n a t la n g a n k o 'r s a t k i c h 2 o ‘rna tilg an . S te ije n va k o 'r s a t k ic h ta sh q i t a ’sirlard a n m etall g 'i l o f 3 b ila n h i m o y a qilin g a n . E l e k t r o m e t r n i n g ichiga k o 'r s a tk ic h m a h k a m l a n g a n . S h a r c h a z a r y a d l a n g a n d a sterjen va k o 'r s a tk ic h b ir xil ishorali z a ry a d la n a d i. N a tija d a k o 'r s a t k i c h s t e r j e n d a n i t a r i l a d i. K o ' r s a t k i c h n i n g h o l a t i g a q a r a b , s h a r c h a n i n g z a r y a d l a n g a n l i к d a ra ja s in i a n iq l a s h m u m k i n . E le k tr o 'tk a z g ic h la r va iz o la to rla r Ik k ita b ir xil e l e k t r o m e t r olaylik. U l a r d a n b i r i n i n g s h a r c h a s i z a r y a d l a n g a n b o 'l s i n . U la r n i y o n m a - y o n q o 'y i b , e l e k t r o m e t r l a r s h a r c h a l a r in i s h is h a t a y o q c h a bilan o 'z a r o ulaylik. Z a r y a d la n g a n e l e k tr o m e tr n in g ko'rsatishi o 'z g a rm a y d i. U ndagi z a r a y a d la r ik k in ch i e l e k t r o m e tr g a s h is h a t a y o q c h a o rq a li o 't m a y d i ( 9 - a ra sm ). E n d i e l e k t r o m e t r l a r s h a r c h a l a r in i m e ta ll t a y o q c h a bilan o 'z a r o ulaylik. B irin c h i e l e k t r o m e tr d a g i z a r y a d n i n g yarm isi ik k in c h i e le k t r o m e tr g a o 't a d i . N a ti j a d a b irin c h i e l e k t r o m e t r k o 'r sa tis h i k a m a y a d i , ik k in c h is in ik i esa o rta d i ( 9 - b ra sm ). N i m a s a b a b d a n e l e k t r o m e tr la r n i sh is h a t a y o q c h a bilan u l a g a n i m i z d a z a r y a d l a r b i r e l e k t r o m e t r d a n i k k i n c h i s ig a o ' t m a d i , m e t a l l t a y o q c h a b i la n u l a g a n i m i z d a e sa o 't d i ? C h u n k i m etall elektrni o 'z i d a n o 't k a z a d i , shisha esa ele k tm i o 't k a z m a y d i . i T l i ( "• E l e k t r n i o ' z i d a n o ' t k a z u v c h i tk azgich lar d e b atala d i. m o d d a l a r e le k tr B a rc h a m eta lla r, t u z va kislo ta la rn in g suvdagi e ritm a la ri, h o 'l y o g 'o c h , yer, b e t o n , k o ' m i r va b o s h q a l a r e l e k t r o ' t - k a z g ic h la rd ir. O d a m va h a y v o n l a r n i n g ta n a si h a m e le k trn i o 'tk a z a d i . 9 - rasm I bob. E lektr z a rya d lar ("fts)) 0 ‘z i d a n e l e k t r n i o ' t k a z m a y d i g a n m o d d a l a r d i e l e k t r i k l a r d e b a t a l a d i . ^ / D i e l e k t r ik la r d a n t a y y o r la n g a n b u y u m l a r esa izolatorlar deyiladi. / « D ie le k tr ik » y u n o n c h a s o ' z b o 'l i b . «o 'tk a z m a s » d e g a n m a ' n o n i b i l d ir a d i . «Izolator» esa lo t i n c h a «izo laro» s o 'z i d a n o l i n g a n b o 'l i b , «y a k k a la n g a n » d e g a n m a ’n o n i a n g la ta d i. D ie le k trik la rg a b a r c h a tu rd a g i s h ish a la r, p la s tm a s s a la r , re zin a, k a u c h u k , s o p o l, h a v o k a b ila r kiradi. ® 1. 7-rasmda ko'rsatilgan tajribani tushuntirib bering. 2. Elektroskop deb qanday asbobga aytiladi? 3. Maktab elektrometrining tuzilishi va qanday ishlashini aytib bering. 4. Elektr o'tkazgichlar deb qanday moddalarga aytiladi? Unga misollar keltiring. 5. Qanday moddalar dielektriklarga kiradi? Izolator nima? Unga misollar keltiring. 6-rasmda ko'rsatilgan tajribani o'tkazing. Tajriba yuzasidan tikr-mulohaza yuriting va xulosa chiqaring. Mulohazalaringizni daftaringizga yozing. I « J H He + — • - 10-r proton neytron a s m ELEKTR ZA R YA D A to m tu z ilis h i Q a d i m g i y u n o n o l i m l a r i t a b i a t d a g i b a r c h a n a r s a l a r a t o m l a r d a n tash k il t o p g a n d e b h i s o b la g a n la r . «Atom » so 'z i y u n o n c h a d a n o l i n g a n b o 'l i b , «b o 'lin m a s » d e g a n m a ’n o n i b i l d i r a d i . X X a s r d a o l i m l a r a t o m n i n g h a m b o ' l i n i s h i m u m k i n l i g i n i v a u m u r a k k a b t u z i l i s h g a e g a e k a n l i g i n i aniq lad ilar. 1911 - y i l d a in g liz fizigi E rn est R e ze rfo rd ( 1 8 7 1 - 1 9 3 7 ) tajrib a aso s id a a t o m t u z ilis h in in g m o d e l i n i k a s h f etdi. A t o m m a r k a z i d a y a d ro j o y l a s h g a n b o 'l ib , u m u s b a t za ryadli protondan va za ry a d siz (n e y tr a l) neytrondan tashkil t o p g a n . M u s b a t zaryadli a t o m yadrosi atro fid a o rb ita b o 'y l a b m a n fiy za ry ad li elek tro n la r h a r a k a t qiladi. A to m d a g i e le k t r o n l a r so n i p r o t o n l a r s o n ig a te n g b o 'la d i. M a s a l a n , v o d o r o d ( H ) a t o m i n i n g y a d r o s i fa q a t 1 ta p r o t o n d a n iborat b o 'l ib , y a d r o a tr o f id a h a m fa q a t 1 ta e l e k tr o n h a rak atlan a d i. G e liy ( H e ) a t o m i d a 2 ta p r o t o n va 2 ta 3 -§ . E lektr zaryad e l e k tr o n , litiy (L i) a t o m i d a esa 3 ta p r o t o n va 3 ta e l e k t r o n m av ju d . S h u n g a o 'x s h a s h , u g le ro d a t o m i d a 6 ta p r o t o n va 6 ta e l e k t r o n , k islorod a t o m i d a 8 ta p r o t o n va 8 ta e l e k tr o n b o r ( 1 0 - r a s m ) . H a r b i r k i m y o v i y e l e m e n t a t o m i d a g i p r o t o n l a r so n i e l e k t r o n la r s o n i g a te n g b o 'l a d i . S h u n i n g u c h u n a t o m n i n g o 'z i e le k t r j i h a t d a n n e ytra ldir. E le k tr z a ry a d h a q id a tu s h u n c h a E b o n i t t a y o q c h a n i m o ' y n a g a i s h q a l a b , e l e k t r o m e t r s h a r c h a s i g a tegizilsa, u n i n g k o 'r s a tk ic h i m a ’l u m b ir b u r c h a k k a o g 'a d i ( 1 1 - r a s m ) . T a y o q c h a n i y a n a b ir b o r ishqalab, e le k tr o m e tr sh a rc h a sin i y a n a za ry ad lay m iz. B u n d a e l e k tr o m e tr k o 'rsa tk ic h i k a t t a r o q b u r c h a k k a o g 'a d i. T a jr i b a n i d a v o m ettirib , e l e k t r o m e t r k o 'r s a t k i c h in i y a n a d a katta b u r c h a k k a o g 'd irish m u m k in . T a jrib a d a n xulosa shuki, j is m la r d a za ryad m i q d o r i o 'z g a ris h i m u m k i n . Z a r y a d m i q d o r i n i tavsiflovchi fizik k a tta lik elek tr zaryad d e b atala d i va q \ (q u ) harfi b ila n b elg ila n a d i. X a lq a r o b irlik la r s is te m a s id a e le k t r z a r y a d / birligi qilib kulon ( 1 C ) q a b u l qilin g a n . E le k tr z a ry a d m u s b a t yoki m a n fiy b o 'l a d i . S h o y ig a is h q a la n g a n s h ish a t a y o q c h a m u s b a t, s h o y in in g o 'z i esa m a n f i y z a r y a d l a n i b q o lad i. M o 'y n a g a i s h q a la n g a n e b o n i t t a y o q c h a m anfiy, m o ' y n a esa m usbat z a r y a d l a n a d i. A t o m n i tashkil etg a n p r o t o n - m u s b a t za ry a d li, e l e k t r o n - m a n fiy zaryadli. N e y t r o n esa zary ad sizd ir. Bitta e le k t r o n z a rv a d ig a te n g b o 'l g a n z a ry a d m i q d o r i e b ila n b e lgilanadi. Bir j i s m d a n ik k in c h i j i s m g a N ta e l e k t r o n o 't g a n b o 'l s a , u h o l d a o 't g a n z a ry a d m iq d o ri q — Ne ga t e n g b o 'l a d i . B itta e le k t r o n n in g m assasi m = 9,1 TO 11 kg ga teng. Download 263.75 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling