Gibridlanish. Kimyoviy bog’ hosil bo’lishida shakli va energiyasi bilan farq qiluvchi (s, p va d) atom orbitallarining bir–birini qoplab energiyasi va shakli bir XIL bo’lgan yangi gibrid (chatishgan) orbitallar hosil qilishi gibridlanish

Gibridlanish.

Kimyoviy bog’ hosil bo’lishida shakli va energiyasi bilan farq qiluvchi (s, p va d) atom orbitallarining bir–birini qoplab energiyasi va shakli bir xil bo’lgan yangi gibrid (chatishgan) orbitallar hosil qilishi gibridlanish deyiladi. Gibridlanish tushunchasi fanga 1931 – yilda L. Poling tomonidan kiritilgan. Uning quyidagi asosiy turlari mavjud:

Gibridlanish	Hosil bo’ladi
sp	1 ta s va 1 ta p orbitallarning qo’shilishidan hosil bo’lgan gibridlanish. Gibridlangan orbitallar soni 2 ta (1s + 1p = 2)
sp^2	1 ta s va 2 ta p orbitallarning qo’shilishidan hosil bo’lgan gibridlanish. Gibridlangan orbitallar soni 3 ta (1s + 2p = 3)
sp^3	1 ta s va 3 ta p orbitallarning qo’shilishidan hosil bo’lgan gibridlanish. Gibridlangan orbitallar soni 4 ta (1s + 3p = 4)
sp^3d	1 ta s, 3 ta p va 1 ta d orbitallarning qo’shilishidan hosil bo’lgan gibridlanish. Gibridlangan orbitallar soni 5 ta (1s + 3p + 1d = 5)
sp^3d^2	1 ta s, 3 ta p va 2 ta d orbitallarning qo’shilishidan hosil bo’lgan gibridlanish. Gibridlangan orbitallar soni 6 ta (1s + 3p + 2d = 6)
sp^2d	Bunday gibridlanish mavjud emas.

Atom orbitallarining gшbridlanishi.
Gibridlanish – shakli va energiyasi bilan farq qiluvchi (s va p) orbitallarining o’zaro qo’shilib energiyasi va ko’rinishlari bi xil bo’lgan yangi elektron orbitallarining hosil bo’lishi gibridlanish deyiladi.
Gibridlanishda – taqsimlanmagan juft elektronlar va sigma bog’lar qatnashadi.
Gibridlanishda s orbitaldan 1 ta, p orbitaldan 3 ta, d orbitaldan 5 ta gibrid orbitallar qatnashadi.
Orbitallar turi soni
2 sp 2
3 sp² 3
4 sp³ 4
5 sp³d 5
6 sp³d² 6

Gibrid-lanish	Fazoviy tuzilishi	Burchagi	Misollar
sp	Chiziqli	180^0	BeGal2, BaGal2, CO2, asetilen (C2H2), alkin, allen (CH2=C=CH2), Ckarbin, CS2, N2, MgH2, CO, KrF2 …
sp^2	Teng tomonli uchburchak	120^0	BGal3, AlGal3, SO2, SO3, Cgrafit (geksanal), alken, benzol, stirol, H3PO3, H2SO3, HNO3, HNO2, KrOF2, XeOF2, COF2, O2, O3, H2CO3, aldegid va keton, HCOOH, CO3^2–, SO3^2–, BO3^2– …
sp^3	Tetraedr yoki trigonal piramida	109^0, 28’	CH4, SiO2, Na2SO4, galogenlarning hosil qilgan kislotalari va ularning tuzlari, NH3, NH4^+, H3PO4, alkan, sikloalkan, P4, HMnO4, H2MnO4, KrO2F2, Colmos, H2O, H3O^+, F2O, P4O10, POCl3, CCl4 …
sp^3d	Uchburchakli bipiramida	120^o va 90^o	PGal5, SbGal5, SF4, ClF3, XeF2,
sp^3d^2	Oktaedr	–––	SF6, SCl6, Ba2[XeO6], K4[FeCN6], K3[FeCN6], [Cr(NH3)6]Cl3, [Cu(H2O)6]Cl2 …

*Gibridlanish – bu ba’zi orbitallarning samarali qoplanishi uchun kovalent bog’lanish
natijasida shakllarining o’zgarshi.