Gidrouzellarni joyîashtirish

XI BO'LIM. DARYODAGI GIDROUZELLAR VA SUV OMBORLARI

11.1. Daryodagi gidrouzellarni joyîashtirish

11. 1. I. Daryodagi gidrouzellar


Gidrouzellar va ular yordamida hosil qilinadigan suv omborlari odatda kompleks, ya'ni sug‘orish, suv ta'minoti, baliqchilik, ener- getika, suv, avtomobil va temir yo‘l transporti ehtiyojlarini qondi- rish uchun mo‘Jjallanadi.Inshoot turlarini tanlashda bu ehtiyojlar- ning hammasi hisobga olinishi lozim.
Gidrouzel turiga ko‘ra uning tarkibi suv dimlovchi, suv tashla- ma, suv o‘tkazuvchi, energetik, suv oluvchi, kemalarni o‘tkazuv- chi, yog‘och oqizuvchi, baliqlarni o‘tkazuvchi va baliqlami himoya- lovchi inshootlardan iboratbo‘lishi mum Tabiiy sharoitlarga ko‘ra bosimsiz va bosimli gidrouzellar loyihalanishi mumkin.
Bosimsiz gidrouzella daıyolarda barpo etilgan portlar, to‘g‘onsiz suv olish inshootlari misol bo‘1a oladi.
Bosimli gidrouzellar: past bosimli (H<15 m), o‘rta bosimli (H=15...59 m) va yuqori bosimli (H+50 m) kabi turlarga bo‘linadi. Past bosimli gidrouzellar zamini qanday bo‘lishidan qat'i nazar tekislikdagi yoki tog‘ daryolarida katta sig‘im1i suv omborlarini qu- rish imkoni bo‘lmagan, lekin kemalar qatnovi, yog‘ochlami oqi- zish, xo alik ehtiyoji uchun suv olish sharoitlarini yaxshilash va elektr ta'minoti tizimidagi tig‘iz paytlarda elektrga bo‘lgan yukla-
malami qoplash zarurati bor bo‘lgan joylarda barpo etiladi. To‘g‘onli suv oluvchi gidrouzellar odatda past bosimli bo‘1adi; ular- dan foydalanish davrida undagi suv sathi belgisi kichik oraliqda (odat- da, 1,5...2 m dan katta bo‘lmagan) o‘zgaradi. Masalan, Chirchiq daryosida barpo etilgan G‘azalkent gidrouzeli bosimi 7 m bo‘lib, u uzunligi bo‘yicha 16 ta gidroelektmansiya joylashgan kanalni suv
238

bilan ta'minlaydi. Ushbu kanaldan bir necha sug‘orish kanallari suv bilan ta'minlanadi.
Gidrouzellar yordamida daryo oqimi rostlanadi va suv ombor- lari hosil qilinadi. Yig‘ilgan su lar ma'lum vaqtgacha saqlab turila- di, so‘ngra suvga bo'lgan talab mayiud oqim hajmidan ortib ketgan- da, undan foydalaniladi. Suv oqimini rostlash mavsumiy va ko‘p yillikbo‘1islıi mumkin. Suv omborining to‘liq hajmi: dinamit (NDS va JDS), rostlovchi-foydali (foydalanilmaydigan hajm sathi FHS bilan NDS oralig'ida) va foydalanilmaydigan hajmlarga bo‘linadi. Foydalanilmaydigan hajm suv omboridan foydalanish davrida ishla- tilmaydi.
Asosiy inshootlar zaminining tavsifı gidrouzel konstruksiyasi va unijoylashtirishga juda kuchli ta'sir ko‘rsatadi; ushbu belgilarga ko‘m gidrouzellar qoyali va qoyamas zaminli turlarga bo‘linadi.




asosıy talaölar
Gidrouzelni joylashtirish juda murakkab va mas'uliyatli vazifa hisoblanadi. I va II sinfli gidrouzellar uchun joylashtirish sxemasi laboratoriya tadqiqotlari natğalariga ko‘ra asoslanishi kerak. III va N sinfti gidrouzellar uchun laboıatoriya tadqiqotlari joylashtirishning yangi sxemalari qo‘l1anilganda maJburiy hisoblanadi.
Gidrouzel inshootlarini tarkibi, konstruksiyasi va ulami joylash- tirish masalalarini ishlab chiqishda quyidagi talablarga rioya etish tavsiya etiladi:

1. 
   inshootlarining ishonchli ishlashi ta'minlangan gidrouzel suv xo aligi masalalarini hal etganda eng yaxshi va ko‘proq iqtisod qila- digan yechimga egabo‘lishi;
   
2. 
   qurilish qiymatini pasaytirish va muddatini qisqartirish uchun tabiiy imkoniyatlardan (topograflk, geologik, gidrologik) to‘laroq foydalanish, mahalliy grunt materiallarini ishlatish va sh.k.;
   
3. 
   suv xo‘ja1igi masalalarining kelajakda rivojlanishni hisobga olgan holda kompleks yechimini topish;
   
4. 
   mavjud tabüy sharoitlarda qurilish suv sarfini o‘tkazishning va o‘zanni to‘sishning eng samarali sxemalarini qo‘llash;
   
5. 
   navbati bilan gidrouzelni foydalanishga topshirish imkoniyati (yoki zarurati) bo‘lishi;
   

239

Only two pages were converted.

Please Sign Up to convert the full document.


www.freepdfconvert.com/membership