G‘oya va mafkuralarning shakllanish va taraqqiyot xususiyatlari

---

Oraliq nazorat savollari 
1. «Mafkuraviy jarayonlarning tizimli tahlili» kursining predmeti va vazifalari va tadqiqot obekti. 
G‘oya va mafkuralarning shakllanish va taraqqiyot xususiyatlari.
2. Inson, ijtimoiy gurux, qatlam, sinf, millat, xalq maqsad-muddaolarining milliy g‘oyalarda 
ifodalanganligi.
3. «Mafkuraviy jarayonlarning tizimli tahlili» fanining tayanch tushunchalari va asosiy tamoyillari.
4. Mafkuraviy jarayonlarni tizimli tahlil qilish zaruriyati. 
5. «Mafkuraviy jarayonlarning tizimli tahlili» fanining ijtimoiy-gumanitar fanlar tizimida tutgan 
o‘rni va o‘ziga xos jixatlari.
6. Mafkura tushunchasi, tarkibi, asosiy xususiyatlari va funksiyalari. 
7. G‘oyalarning asosiy ko‘rinishlari, ularning ijtimoiy xayot va taraqqiyot bilan bevosita 
aloqadorligi.
8. Kishilarning olam xaqidagi qarashlari, ular g‘oyalarining turli ko‘rinishlarda namoyon bo‘lishi.
9. Ilmiy g‘oyalar. Diniy g‘oyalar.
10. Ijtimoiy-siyosiy g‘oyalar, falsafiy g‘oyalar, badiiy g‘oyalar.
11. G‘oyalarning moddiy va ma’naviy boyliklar yaratish bilan bog‘liqligi, o‘zaro ta’siri.
12. G‘oyalarning jamiyat xayoti va taraqqiyoti, inson kamoloti bilan bog‘liq ravishda rivojlanishi. 
13. Ilmiy va noilmiy g‘oyalar. Taraqqiyot (progressiv) va tanazzulga olib boradigan (reaksion) 
g‘oyalar.
14. Bunyodkorlik (ezgu) va vayronkorlik (yovuz) g‘oyalar.
15. Sinfiy g‘oya. Milliy g‘oya. Umuminsoniy g‘oyalar.
16. G‘oyalarning tarixiy tizimlari va ularning ijtimoiy taraqqiyot bilan aloqadorligi. 
17. Mafkura va sivilizatsiya, ular o‘rtasidagi tarixiy aloqadorlik.
18. Sivilizatsiya tushunchasining moxiyati.
19. Sivilizatsiya madaniy taraqqiyotning bosqichi sifatida.
20. Sivilizatsiya va mafkura, ular o‘rtasidagi tarixiy aloqadorlik. Sivilizatsiyaning o‘ziga xos 
ko‘rinishlari. 
21. Markaziy Osiyo mutafakkirlari qarashlari va g‘oyalarining jahon sivilizatsiyasida tutgan o‘rni.
22. Jaxon sivilizatsiyasi, uning muxim belgilari.
23. G‘arb sivilizatsiyasining ma’naviy-axloqiy tanazzuli. 
24. G‘arb sivilizatsiyasiga munosabat masalasi.

---

25. Ma’naviyatni milliy negizda rivojlantirish zarurati va uning umumbashariy moxiyati.
26. Ijtimoiy taraqqiyotning milliy mentalitet va salohiyat bilan o‘zaro aloqadorligi. 
27. Vayronkor mafkuralar va ularning kishilik hayotida namoyon bo‘lish shakllari.
28. Yovuz g‘oyalar, ularni mafkuraviy yo‘llar bilan odamlar ongiga singdirish mumkinligi. 
29. Vayronkor g‘oyalar tushunchasining moxiyati.
30. Vayronkor g‘oyalar, ularning uziga xos xususiyatlari.
31. Tarixiy taraqqiyotbunyodkor va vayronkor intilishlarning qarama-qarshiligi va kurashi ifodasi 
ekanligi.
32. Vayronkor g‘oyalarning ijtimoiy jarayonlargi salbiy ta’siri: tarix va xozirgi zamon.
33. Vayronkor g‘oyalarning xalqlar boshiga bexad kulfatlar solishi.
34. Dunyoning xozirgi davrdagi mafkuraviy qiyofasi va vayronkor g‘oyalar, vayronkor g‘oyalargi 
qarshi kurashish yullari.
35. Tarixda muayyan bir g‘oyani mafkuraviy yo‘llar, vositalar, uslublar bilan mutlaqlashtirish 
amaliyoti va uning ijtimoiy taraqqiyot va inson kamolotiga zavoli. 
36. G‘oyani mutlaqlashtirishdan nazarda tutilgan maqsadlar, ularning achchiq sabablari: fashizm va 
bolshevizmning xalqlar boshiga solgan kulfatlari.
37. G‘oyani mutlaqlashtirish amalda fikrlar xilma-xilligi, oshkoralik va xurfikrlilik yo‘lidagi jiddiy 
to‘siq ekanligi. 
38. Demokratik davlatlar va grajdanlik jamiyalarida ma’lum bir g‘oyani mutlaqlashtirishga shart-
sharoitning bo‘lmasligi va buning ijtimoiy taraqqiyot uchun axamiyati.
39. O‘zbekiston Konstitusiyasida xech bir mafkura davlat mafkurasi bo‘lmasligi to‘g‘risidagi 
g‘oyaning nazariy va amaliy axamiyati. 
40. Totalitar-avtoritar mafkuralar mohiyati va vujudga kelish sabablari 
41. “Totalitarizm” tushunchasi, uning tarixiy genezisi, g‘oyaviy manbalari va asosiy belgilari.
42. Totalirizmning zamonaviy nazariyalari. Totalitar mafkuralarning g‘ayriinsoniy mazmun-
mohiyati.
43. Totalitar-avtoritar mafkuralar tipologiyasi Totalitar jamiyatda mafkuraviy terror va “yangi 
inson” tarbiyasi.
44. Totalitarizm mafkurasining asosiy ko‘rinishlari. Bolshevizmning siyosiy-ekstremistik, 
aksilgumanistik mazmun-mohiyati. 
45. Neobolshevizm, Kommunistik mafkuraning yakkahukmronlik davrida inson huquqlarining 
poymol etilishi.

---

46. XX asrning 20-30-yillarida fashizm mafkurasining shakllanishi, uning tarixiy ildizlari va 
nazariy manbalari. Fashizmning falsafiy asoslari va nazariyotchilari. 
47. Din va demokratiya va mafkura. Aqidaparastlik, ekstremizm va terrorizm 
48. Din, demokratiya va mafkura munosabati, uning o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘rinishlari.
49. “Fundamentalizm” va “ekstremizm” tushunchasi.
50. Ekstremizmning tarixiy shakllari. Siyosiy ekstremizm. 
51. Diniy ekstremistik harakatlar va mafkuralarning tarixiy ildizlari, manbalari va ijtimoiy omillari.
52. Terrorizm definatsiyasi. Terror va terrorizm. “Xalqaro terrorizm” tushunchasi.
53. Xalqaro terrorizm va globallashuv jarayonlari.
54. Narkoterrorizm. Ekologik terrorizm. Xalqaro terroristik tashkilotlar. Hozirgi davrda terrorizmga 
qarshi kurash muammolari. 
55. XX asrdagi vayronkor mafkuralarning insoniyat boshiga solgan musibatlari: fashizm, 
bolshevizm va boshqalar. 
56. Fashizm tushunchasi, mohiyati. Fashizmning vujudga kelishidagi ijtimoiy-tarixiy vaziyat.
57. Kommunizm tushunchasi, mohiyati.
58. Kommunizmning vujudga kelishidagi ijtimoiy-tarixiy vaziyat.
59. Fashizm mafkurasining asosiy g‘oyalari.
60. 
Kommunizm 
tomonidan 
qatog‘on 
siyosat, 
uning 
oqibatlari. 
Neofashizm. 
Vayronkormafkuralarga qarshi kurashda ta’lim tizimi oldidagi vazifalar.
61. Bunyodkor g‘oya tushunchasining moxiyati.
62. Bunyodkor g‘oyalarning shakllanish va amal qilish xususiyatlari.
63. Bunyodkor g‘oyalar va ijtimoiy-tarixiy jarayon. 
64. Insoniyat jamiyati taraqqiyoti, sivilizatsiyalar rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan g‘oyalar.
65. Turonzamin xalqlari xayotida ma’no- mazmun baxsh etgan bunyodkor g‘oyalar.
66. O‘ozirgi davrning bunyodkor g‘oyalari va ijtimoiy taraqqiyot. 
67. Mustaqillik, ozodlik, tinchlik va barqarorlik, Adolat va xaqiqat, demokratiya, xamkorlik va 
xamjixatlik, taraqqiyot, inson xaq-xuquqlarini ximoya qilish g‘oyalari, ularning umumilliy va 
umubashariy moxiyati. 
68. Mif. Mifologiya. Mifologik (asotir) g‘oyalar. Mifologik g‘oyalar asotir dunyoqarashning 
maxsuli va ko‘rinishi sifatida.
69. Mifologiya jamiyatlar taraqqiyotining quyi bosqichiga xos olam xaqidagi ilk qarashlar sifatida.

---

70. Mifologik g‘oyalarning inson va jamiyatning shakllanishi va taraqqiyotida tutgan o‘rni. Mif 
(afsona). Naql. Rivoyat. 
71. Miflarning asosiy turlari va ularda ifodalangan g‘oyalar.
72. Tabiat, uning ko‘rinishlari, tabiat xodisalari xaqidagi miflar.
73. Asostir qarashlar va g‘oyalarning xalq og‘zaki ijodida ifodalanishi.
74. Miflardagi g‘oyalarning odamlar ishonchi va e’tiqodiga aylantirishning mafkuraviy yo‘llari va 
vositalari.
75. Turon mifologiyasi va uning o‘ziga xos xususiyatlari.
76. Turon mifologiyasi taraqqiyotining dastlabki bosqichidagi g‘oyaviy qarashlar va ularning 
ifodalanish usullari. 
77. Din g‘oyalar tizimi sifatida.
78. Diniy g‘oyalarning tarixiy tizimlari.
79. Urug‘-qabila dinlari va ularda ifodalangan g‘oyalar.
80. Fetishizm. Totemizm. Animizm. Magiya.
81. Muqaddaslashtirish. Milliy dinlardagi g‘oyalar.
82. Xinduizm. Iudaizm. Konfusiylik.
83. Jahon dinlarining ezgu g‘oyalari va ularning ijtimoiy taraqqiyotga ta’siri. Zardushtiylik. 
Buddaviylik. Xristianlik. Islom. 
84. Diniy bag‘rikenglik o‘zbek milliy mentalitetining ifodasi ekanligi.
85. Diniy bag‘rikenglikning moxiyati, namoyon bo‘lish xususiyatlari.
86. Diniy bag‘rikenglikning o‘tmish tariximizdagi ildizlari.
87. Diniy bag‘rikenglik ijtimoiy taraqqiyotning omili sifatida. 
88. Qadimiy xalqlarda dastlabki diniy g‘oyalarni mafkuraviy yo‘llar, vositalar orqali odamlarning 
imon-e’tiqodiga aylantirish yo‘lidagi to‘plangan tajribalar.
89. Turonzamindagi ko‘pxudochilik g‘oyalarining xalq og‘zaki ijodida va «Avesto»da o‘z ifodasini 
topganligi.
90. Ko‘pxudochilik g‘oyalarining mafkuraviy yo‘llar, vositalar orqali odamlar imon-e’tiqodiga 
aylantirilgani. 
91. Jamiyat hayotidagi munosabatlarni tartibga solishda jahon dinlarining tutgan o‘rni.
92. Buddaviylik din, e’tiqod, g‘oyalar tizimi sifatida.

---

93. Buddaviylikning asosiy g‘oyalari: qayta tug‘ilish (dxarma), taqdir, qismat (karma), to‘g‘ri yo‘l 
tanlash ma’suliyati. 
94. Xristianlikning vujudga kelishidagi tarixiy sharoit. Xristianlik mafkurasi. Xristianlikdagi 
oqimlar.
95. Islom – dunyoqarash, ta’limot, din, taqvo, imon, e’tiqod, ma’naviyat, g‘oyalar tizimi sifatida.
96. Islom dinining shakllanishi va taraqqiyoti. Islom dini g‘oyalari ta’siri ostida musulmon olami 
madaniyatining shakllanishi.
97. Hadislarning vujudga kelishi va ularning xalq ommasiga g‘oyaviy ta’sir ko‘rsatishdagi o‘rni.
98. Islom falsafasi g‘oyalarining Markaziy Osiyo xalqlari milliy mafkurasining shakllanishiga 
ta’siri.
99. Sh.M.Mirziyoyevning BMT 72-sessiyasidagi nutqida diniy ma’rifat masalalari.
100. Dunyoviy, ilmiy-falsafiy g‘oyalar tushunchasi.
101. Dunyoviy g‘oyalarning moxiyati va o‘ziga xos xususiyatlari.
102. Dunyoviy xamda ilmiy-falsafiy g‘oyalarning tarixiy tizimida tutgan o‘rni. 
103. Dunyoviy g‘oyalarning ijtimoiy xayotning turli soxalariga xos intilishlarni aks ettirishi.
104. Dunyoviy, ilmiy-falsafiy g‘oyalar tizimining tarkibi: ijtimoiy-siyosiy g‘oyalar, ilmiy g‘oyalar, 
ilmiy-falsafiy g‘oyalar. 
105. Ijtimoiy-siyosiy g‘oyalarda jamiyatdagi turli-tuman ijtimoiy aloqa va munosabatlarning aks 
etishi.
106. Tenglik, erk, ozodlik, mustaqillik, baxt-saodat, adolat, xaqiqat g‘oyalari.
107. Ilmiy g‘oyalar, ularning jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rni.
108. Falsafiy g‘oyalar falsafiy dunyoqarashning maxsuli sifatida.
109. Ilmiy-falsafiy dunyoqarash tushunchasi, uning o‘ziga xos jixatlari.
110. Ilmiy-falsafiy g‘oyalar ilmiy fikrlar rivojining natijasi ekani.
111. Milliy mafkurani shakllantirishda ilmiy-falsafiy dunyoqarashning tutgan o‘rni. 
112. O‘zbeklarning eng qadimiy xalq ekanligi. 
113. Sirdaryo va Amudaryo oraligi (Movarounnaxr)da yashab o‘tgan qadimiy urug‘lar, qabilalar, 
elatlar.
114. O‘zbeklarning xalq sifatida shakllanishi xaqida tarixiy man’balar. 
115. O‘zbek xalqining mentalitetida tarixan shakllangan o‘ziga xos xususiyatlar.

---

116. O‘zbek xalqining millat sifatida shakllana borishi, bunda milliy g‘oya va mafkuraning tutgan 
o‘rni. 
117. O‘zbek xalqining Markaziy Osiyo xalqlari orasida tutgan tarixiy mavqei va Sharq 
sivilizatsiyasiga qo‘shgan xissasi.
118. Millat tushunchasi.
119. “Liberalizm” tushunchasi, uning mazmun-mohiyati.
120. Liberalizmning tarixiy ildizlari va asoschilari.
121. Antik davr falsafiy ta’limotidagi ilk liberal g‘oyalar va qarashlar.
122. Protestantizmning liberal g‘oyalar rivojiga ta’siri.
123. Klassik liberalizm va uning sotsial ideallari.
124. Libertarizm muxoliflari.
125. Erkinlashtirish kontsepsiyasi va dasturining amalga oshirilishi, uning ahamiyati.
126. “Konservatizm” tushunchasi va mohiyati.
127. Konservatizm – davlat va jamiyatning tarixan tarkib topgan shakli, negizining asoslarini 
saqlash va himoya qilish mafkurasi.
128. Konservatizmdagi asosiy oqimlar, uning qadriyatlar tizimi va tamoyillari.
129. Konservatizm falsafasida inson muammosi. 
130. G‘arbiy Yevropada aristokratiya manfaatlarining konservatizm mafkurasida ifodalanishi.
131. Ilk konservatizmning xalq hokimiyatchiligi, xalq suverenitetiga munosabati.
132. Konservatizmning ma’rifatparvarlik va liberalizm mafkurasiga munosabati.
133. Zamonaviy konservatizmning o‘ziga xos xususiyatlari.
134. Neokonservatizm nazariyotchilari.Konservatizm va modernizatsiya munosabati. 
135. Siyosiy demokratiya, iqtisodiy demokratiya, sotsial demokratiya, xalqaro demokratiya va 
ularning tamoyillari.
136. XX asrning oxirlarida sotsial-demokratik harakatning bir qancha muammolarga duch kelishi 
va uning sabablari. 
137. Saylov tizimi turlari, mohiyati.
138. O‘zbekiston saylov tizimi va uning huquqiy asoslari.
139. Dastlabki saylovlar. Parlamentarizmning shakllanishi.
140. Siyosiy partiyalar to‘g‘risidagi qonun.

---

141. Jamiyat hayotida siyosiy partiya va harakatlarning tutgan o‘rni.
142. Harakatlar strategiyasida siyosiy partiyalar faoliyatining oshirish masalalari. 
144. 
O‘zbekistonda xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlashga qaratilgan 
siyosatning g‘oyaviy asoslari.
145. Chuqur o‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat uritishga yo‘naltirilgan 
davlatimiz mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, 
146. O‘zbekistonning yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo‘shnichilik muhitini 
shakllantirish, mamlakatimizning xalqaro nufuzini mustahkamlash 
147. 
Fan va jamiyat taraqqiyoti. 
148. Liberalizm (erkinlashtirish) g‘oyasining O‘zbekiston ijtimoiy hayot sohalariga tatbiq etilishi. 
149. O‘zbek millatining shakllanish tarixi to‘g‘risidagi g‘oyalar, konsepsiyalar. 
150. О‘zbekistonda faoliyat yuritayogan diniy tashkilotlarning huquqiy maqomi