Grammatik xususiyatlari

MAVZU: YORDAMCHI SO‘Z TURKUMLARINING TA’RIFI, TURLARI VA
GRAMMATIK XUSUSIYATLARI.


Reja
1. Yordamchi so‘zlar turkumi
2. Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplar
3. Ayrim so‘z yoki gapga qo‘shimcha ma’no ifodalash

 
Yordamchi so‘zlar turkumiga ko‘makchi, bog‘lovchi, yuklama 
kiradi. Yordamchi so‘zlar mustaqil (leksik) ma’no bildirmaydi, faqat 
grammatik ma’no iodalash uchun xizmat qiladi. 
 
Ko‘makchi 
 
Gapda vosita, maqsad, sabab, vaqt, makon kabi sintaktik 
munosabatlarni ifodalash uchun qo‘llanadigan so‘zlar ko‘makchilar 
deb ataladi. Ko‘makchi o‘zi bog‘lanib kelgan so‘zdan keyin kelib, 
so‘zlar orasidagi birgalik, payt, sabab, maqsad kabi munosabatni 
ifodalashga xizmat qiladi. Ko‘makchi ikki xil bo‘ladi: 1. Sof 
ko‘makchi 2. Ko‘makchi vazifasidagi so‘z (funksional ko‘makchi). 

1. Sof ko‘makchi mustaqil ma’no anglatmaydi, kelishik 

affikslariga yaqin turadi. Sof ko‘makchilar quyidagicha: a) asl 
ko‘makchilar: bilan, uchun, qadar, sari, sayin; b) ot ko‘makchilar: 
burun, ilgari, keyin, boshqa, tashqari; v) fe’l ko‘makchilar: qarab, 
ko‘ra, qaraganda, yarasha, boshlab. 
Bosh kelishikdagi so‘zlar (ba’zan qaratqich kelishikdagi olmosh) 
bilan qo‘llanadigan so‘zlar (ko‘makchilar): bilan, uchun, kabi, 
singari, yanglig‘ (poetik uslubga xos), sayin, orqali, sari, uzra, 
sababli, bo‘yi, orqali, tufayli, chog‘li, osha, bo‘ylab, bo‘yicha, ichra, 
degan, chamasi, haqda (to‘g‘rida, xususda), haqida, to‘g‘risida, 
holda, yo‘sinda. 
 Jo‘nalish kelishigidagi so‘zlar bilan qo‘llanadigan ko‘makchilar: 
tomon, qadar. ko‘ra, dovur, qarshi, qarab, yarasha, qaraganda, 
muvofiq. binoan, qaramasdan, qaramay, doir, asosan, qarata. 
 Chiqish kelishigidagi so‘zlar bilan qo‘llanadigan ko‘makchilar: 
so‘ng, keyin, boshqa, tashqari, bo‘lak, ilgari, burun, avval, beri, 
buyon, ko‘ra. 
2. Ko‘makchi vazifasidagi so‘zlar: old, o‘rta, yon, orqa, tomon, 
ich, ust, tepa, ost, tag, ora, bosh, o‘rin, yoqa, qosh.