Guruh talabasi Olimov Olimjon Tojiboy o’g’li baho

611-18 guruh talabasi	Olimov Olimjon Tojiboy o’g’li	baho
O’qituvchi:

AMALIY ISH №6

Mavzu: Uzluksiz va diskret signallar qonuniyatlarini tadqiq etish

Ishdan maqsad: talabalarga joriy mavzuga oid bilimlarni berish xamda tegishli qurilmalar, unig ish tamoyili xamda signallarini shakllantirish shuningdek ularni qayta ishlash prinsiplarini o‘rgatidan iborat.

Nazariy qism:

Raqamli uzatish. Analogli va raqamli signallar

Elektr aloqa tizimlarida axborotlar signallar yordamida uzatiladi. Axborotlarni kanal buyicha uzatish uchun taqdim qilish shakli signal deb ataladi. Ishlatilish soxalariga karab va vakt buyicha aniklanishiga kura, signallar 4 turga ajratiladi.

1.1 - rasm. Signal turlari

Analogli signal deb, analog signal amplitudasining max va min oraligida cheksiz kiymatlar sonini kabul kilinishiga aytiladi.

1.2 - rasm. Analog signal

Diskretli signal deb, cheklangan kiymatlar kabul kiladigan signalga aytiladi. Diskret signal raqamli signal bulishi mumkin. ATS texnikasida diskretli signallar kup kullaniladi, masalan: registrli va chizikli raqamli signallar 2 asosli kod kurinishida tasvir etiladi. Raqamli signallar ishlatilishi, signallarni raqamli kurinishda aniklashga imkon beradi. Raqamli signallar, ikkilamchi signal kurinishida tasvir etiladi.

Agar signal fakat 2 ta xolatga ega bulsa, u xolda signallarni bitta ikkilangan raqamli kod kurinishida kursatish mumkin. Agar signallar xolatini bir necha son bilan tasvirlamokchi bulsak, u xolda ikkilangan raqamning razryadlar soni kupayadi. Diskretli signal xolatining soni quyidagi formula asosida aniklanadi: bunda a – simvollar soni. q – asosi, tizimning negizi.

Diskret signal shu katorda raqamli signallar cheklangan oxirgi xolat sonidan iborat, ya’ni «0» va «1» shuning uchun uzatilayotgan signallar asl kiymatini tiklash, osonrok.

Bu xolat axborotlarni yukotmasdan, guruxli ulagich va tashki ta’sir xisobiga sodir buladi.

Analog signallarni uzatishda muammo, bu liniya uzunligining ortishi bilan birga shovkin satxining xam oshib borishi xisoblanadi.

Raqamli signallarni sifatli uzatish, liniya uzunligiga boglik bulmaydi. kabul qilish qismiga signallarni tiklashda registrlar qo‘yiladi.

Raqamli signal, diskret signal bo‘lib, uning uchun kabul kiluvchi va uzatuvchi kurilmasida chegaralovchi kurilma urnatilgan va ular uchun signal kuchlanishining, belgilangan raqamga mos kelishi sharti kabul kilingan.

Axborotlarni sifatli uzatish uchun telefoniyada standart kabul kilingan, ya’ni bunda f_s – diskretlash chastotasi f_s = 8kGts.

Diskretlashdan oldin analog signal chastotasi 4 kGts bulishi kerak, buning uchun diskretlash qurilmasidan oldin KChF qo‘yiladi (5 - rasm). Yukori polosa chastotasini 4 kGts chegaralash uchun:

1.5 - rasm. Signalni diskretlash

Diskretlash elektron kontakt (EK) yordamida sodir buladi, bunda berilayotgan impulslar, ketma-ketlik berilgan vaqt intervaliga mos kelishi kerak. EK yordamida berilayotgan ketma-ket impulslar oralig‘i xar bir kanalning vaqt intervalidan kichik bulishi kerak.

Shunday kilib, uzatish traktida (DT) differensial tizimdan keyin KIF turishi kerak, bu so‘zlashuv spektr polosa chastotasi (0,3 – 3,4 kGts) bulishini ta’minlaydi va bundan sung EK yordamida signal diskretlanadi.

Diskretlash quyidagicha bajariladi. Signalning amplituda diapazoni yukoridan musbat maksimal signal kiymati bilan, pastdan shunga teng manfiy kiymati bilan chegaralanadi. Bu diapazon katta bulmagan 2 n intervallarga ega (kvantlash kadamiga) bulinadi. Bu yerda n – ikkilamchi hisoblashda kursatilgan intervalning tartib raqamidagi simvollar soni.

Aloxida oraliklar tartib bilan «0» bilan belgilangan eng ichik sondan 2n – 1 bilan belgilangan eng katta songacha belgilanadi. Ikkilamchi hisoblashda kursatilgan bu sonlarni elementar tokli xolatlar guruxi sifatida kursatish mumkin. Bunda tok impulsi 1 ga, toksiz xolat 0 ga tugri keladi (6 -, 7 - rasmlar).

Signalni aloxida diskretlarini diskretlar chukkisi joylashgan intervallar tartib raqamiga mos tushuvchi son bilan belgilaymiz. Bunda xar bir diskretga mos tushuvchi son beriladi. Bu son ikkilamchi hisoblashdagi kod kombinatsiyasi yordamida yoziladi. Bu kod kombinatsiyasi ikki xil simvoldan iborat: impuls va probeldan.

Bu kod kombinatsiyasiga oralikdan shu kombinatsiya intervali ichida yotgan ba’zi diskretlari tugri keladi. Bu diskretlar kiymatining farki intervallar soni oshgan sari kamayadi. Lekin kod kombinatsiyasida simvollar soni oshadi.

Kodlashtirish asimmetrik yoki simmetrik bulishi mumkin.

Asimmetrik kodlashtirilganda (natural ikkilamchi kod) signalga signalning dinamik diapazonining kok yarmiga teng uzgarmas son kushiladi. Bu xolda signalning xamma diskretlari musbat buladi (6 - rasm).

1.6 - rasm. Natural ikkilamchi kod

Simmetrik kodlashtirishda (simmetrik ikkilamchi kod) uzgarmas son kushilmaydi, kod kombinatsiyasidan birinchi element diskretni kiymati musbat (bir) yoki manfiy (nul) ligini kursatadi, kolgan elementlar diskretni absolyut kattaligini kursatuvchi axborotni kursatadi (6 - rasm).

1.7 - rasm. Simmetrik ikkilamchi kod

Xozirgi paytda simmetrik ikkilamchi kod ishlatiladi. Nateral ikilamchi kodda dastlabki signalni tiklash kabul kiluvchida quyidagicha amalga oshiriladi: nol – bir belgisi ketma-ketligi asosida kodlashtirilgan diskretning kiymati aniklanadi, bu aniklashda guruxdagi birinchi elementda kelgan diapazon yarmidan diskret kattaligi (1) son kichikli (0) hisobga olinadi. Shu bilan diskret chukkisi diapazon yarmidan yukoridami yoki pastdagi yarmidami aniklanadi. Guruxdagi ikkinchi element diskret chukkisi diapazon yarmining yukorigi yoki pastki turttaligidagini bildiradi. Uchinchi element diskret chukkisi diapazonining yukori yoki past sakkizinchi qismidagi xolatini bildiradi. Kod kombinatsiyasi yordamida, diskretning kiymatini, 1:2ⁿ aniklik bilan aniklash mumkin.

Topshiriq:

1. Signallarni vaqt bo‘yicha diskretlash jarayonini tushuntiring:

Signalni shakllantirish jarayonida uzluksiz (analog) signallarni vaqt bo‘yicha diskretlash jarayoni taniqli diskretizatsiyalash teoremasiga (V.A. Kotelnikov teoremasi) muvofiq diskretsiyalanadi: spektrda yuqori chastotali F_B bilan cheklangan har qanday uzluksiz signal to‘liq T_D = 1/2 F_B vaqt oralig‘idan keyin olingan diskret xisoblarining ketma-ketligi bilan aniqlanadi. Shunga muvofiq diskretizatsiya chastotasi, F_D ≥ 2F_B shartidan tanlanadi.

2. Kotelnikov teoremasini tushuntiring va Kotelnikov qatori ifodasini yozib bering:

Kotelikov teoremasiga koʻra uzluksiz analog signalni uzatish talab qilinsa signalning barcha qismini uzatish shart emas balki ma’lum vaqt oralig‘idagi tasodifiy qiymatlarini uzatish kifoyadir. Qabul qiluvchi qism mana shu oniy qismlar bo‘yicha birlamchi analog signalni qayta tiklab oladi. Hozirgi kunda bu teorema raqamli signallarni uzatishda keng qoʻllanilmoqda.

Kotelnikov qatori ifodasi:



3. Ideal past chastotali filtr deb nimaga aytiladi?

Ideal past chastotali filtr (sinc-filtr) kirish chastotasining barcha chastotalarini to‘siq chastotasidan yuqori darajada bostiradi va uzilish chastotasi ostidagi barcha chastotalarni o‘zgarmagan holda o‘tkazadi. Bostirish va o‘tish chiziqli chastotalari o‘rtasida o‘tish zonasi mavjud emas. Ideal past chastotali filtrni nazariy jihatdan faqat kirish signalining spektrini (Fure keltirishi) chastota sohasidagi to‘rtburchaklar funksiya bilan ko‘paytirish yoki xuddi shu ta’sirga ega bo‘lgan vaqt sohasidagi signalni sinc funksiyasi bilan aylantirish orqali amalga oshirish mumkin.

XULOSA:

Ushbu laboratoriya ishini bajarish mobaynida biz uzluksiz va diskret signallar qonuniyatlarini tadqiq etish xamda signallarni shakllantirish va ularni qayta ishlash prinsiplarini atroflicha o‘rganib chiqdik. Shuningdek raqamli uzatish, analogli va raqamli signallar to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘ldik.

Analogli signal deb, analog signal amplitudasining max va min oraligida cheksiz kiymatlar sonini kabul kilinishiga aytiladi. Diskretli signal deb, cheklangan kiymatlar kabul kiladigan signalga aytiladi. Diskret signal raqamli signal bulishi mumkin. Raqamli signal, diskret signal bo‘lib, uning uchun kabul kiluvchi va uzatuvchi kurilmasida chegaralovchi kurilma urnatilgan va ular uchun signal kuchlanishining, belgilangan raqamga mos kelishi sharti kabul kilingan.