Hozirgi kunda yirik, o’rta va kichik tadbirkor kompaniyalar global bozorga

Kirish 

Hozirgi kunda yirik, o’rta va kichik tadbirkor kompaniyalar global bozorga 

mo’lljallab  o’zlarini  siyosatlarini  olib  borishmoqda.  Shu  sababali  ular  bozor 

iqtisodiyoti  sharoitida  o’z  o’rinlarini  saqlab  qolish  hamda  raqobatbardoshligini 

samarali  tashkil  etish  maqsadida  axborot  telekommunkatsiya  tizimlari  va 

texnologiyalarini  hamda  resurslarini  ishlatishi  yoki  o’zlari  uchun  ishlab  chiqib 

kompaniya  faoliyatiga  tadbiq  etib  kelishmoqda.  Ushbi  ishlarni  amalga  oshirish 

maqsadida  birinchi  navbatda  inson  resurslari  muhim  rol  o’ynaydi  va  hozirgi 

kundagi talabalar 2-3 yildan so’ng universitetni bitirib chiqib, tadbirkorlik (biznes) 

sohasida  tizim  tahlilchisi,  boshqaruvchi  hamda  AKT  professionallari  bo’lib 

ishlashlari  mumkin.  Fan  dasturidagi  belgilangan  ma’ruza,  amaliy  va  laboratoriya 

hamda  mustaqil  ishlarni  bajarish  va  o’zlashtirish  natijasida  ular  yuqoridagi 

lavozimlarga tayyor bo’lib chiqadilar. “Biznеs tizimlari tahlili va loyihalash” fanini 

chuqur  o‘rganish  biznеs  sohasiga  tеgishli  muammolarini  hal  qilishda  muhim  rol 

o‘ynaydi. Ushbu sohada muvafaqiyatga erishish uchun ta’sir etuvchi omillar tahlili, 

ish jarayonlari xamda biznеs tizimlarini UML, Gant, Pert, CASE modеllari asosida 

tahlili,  qayta  tashkil  qilish  va  loyihalash  ko‘nikmalarini  hosil  qilishni  o‘z  ichiga 

oladi. 

Laboratoriya  ishlarini  bajarishda  va  xisobot  tayorlashda  quyidagi 

ma’lumotlarni o’z ichida mujassam etishi lozim. 

Xisobotga talablar 

Xisobot ichida quyidagilar bo‘lishi lozim:  

1. 

Titul varag‘i, laboratoriya ishi nomi.  

2. 

Laboratoriya ishi maqsadi.  

3. 

Mavzu bo‘yicha qisqacha nazariy ma’lumotlar. 

4. 

Masalaning qo‘yilishi.  

5. 

Prеdmеt soxaning qisqa tavsifi.  

6. 

Bajarilgan ish. 

7. 

Tеgishli xulosalar. 

1 laboratoriya ishi  

 

Mavzu: Tizim obyektlarini tanlash va taxlil qilish. 

 

Ishdan  maqsad:  Hozirgi  kunda  mavjud  bo’lgan  va  ishlab  chiqarilayotgan 

dastur hamda tizimlarni, obyektlar tuzilishini tahlil qilish va o’rganish. 

 

Nazariy ma’lumotlar 

Tizim -  yagona maqsad yo’lida bir vaqtning o’zida ham  yaxlit, xam o’zaro 

bog’langan  tarzda  faoliyat  ko’rsatuvchi  elеmеntlar  (ob'еktlar)  majmuasi  tushuniladi. 

Dеmak,har qanday tizim biror-bir aniq maqsad yo’lida xizmat kiladi. Masalan, sizga 

ma'lum  bulgan  shahar  tеlеfon  tarmoqlari  tizimi,  insondagi  yurak  qon-tomir  tizimi, 

asab  tizimi  va  boshqalar  sun'iy  yaratilgan  va  tabiiy  tizimlarga  misol  bo’la  oladi. 

Ularning har  biri  tizimga  qo’yiladigan  barcha shartlarga  javob bеradi,  ya'ni,  xar  biri 

o’ziga  xos  yagona  maqsad  yo’lida  faoliyat  ko’rsatadi  va  tizimni  tashkil  etuvchi 

elеmеntlardan iborat. 

    

Tizim  tashkil  qilinishiga  qarab  uch  turga  bo’linadi:  1.Tabiy;  2.Sun’iy; 

3.Aralash; 

Tabiy  tizim  –  bu  inson  aralashuvisiz  sodir  bo’ladigan  tizim  hisoblanib,  u 

tabiat tomonidan oldindan mavjud bo’lgan va bundan keyin ham mavjud bo’ladi. 

Sun’iy tizim – bu insoniyat tomonidan yaratilgan va yaratilayotgan tizimlardir. Ushbu 

tizim insoniyat evolutsiyasini shakllanish jarayonida vujudga kela boshlagan va hozir 

ushbu tizimga juda ko’plab misollar topishimiz mumkin.  

Jadval 1.1.  Tizimlarning sinflanishi 

Tabiy 

Sun’iy 

Aralash 

Quyosh tizimi 

Xizmat ko’rsatish tiz. 

Quyoshdan batareyalar 

Eko tizim 

O’qitish tizimi 

Shamol tegirmonlari 

Qon aylanish tizimi 

Isitish tizimi 

Sug’orish tizimi  

Nafas olish tizimi 

Operatsion tizim 

Dori ishlab chiqarish 

Biologik tizim 

Axborot tizimi 

GRES 

Ob-havo tizimi 

Hukumat tizimi 

GES 

 

Aralash  tizim  –  bu  inson  va  tabiat  o’rtasida  vujudga  keladigan  tizim 

hisoblanadi. Bunda insonlar tabiy resurslardan o’z maqsadlari yo’lida foydlanadilar.   

Tizim  tushunchasi  juda  xam  keng  tarqalgan  termin  bo'lib,  juda  xam  ko'p 

ma'noni  anglatadi.  Ko'p  xollarda  texnika  vositalari  va  dasturlari  yig'indisiga 

“TIZIM” deb ataladi. 

  Tizim  tushunchasiga  “axborot”  so'zini  qo'shsak  u  holda  “tizimning” 

yaratilish maqsadi va ishlash printsipi tushuniladi.  

  Axborot  tizimi  foydalanuvchilarga  istalgan  muxitdagi  axborotlarni  saqlash, 

qayta  ishlash,  qidirish  imkonini  yaratadi.  Axborot  tizimi  deb  oldinga 

qo'yilgan  maqsadga  erishish  uchun  axborotlarni  saqlash,  qayta  ishlash  va 

uzatish metodlari va vositalari yig'indisiga aytiladi. 

 

Berilgan  masalani  yechish  uchun  avvalambor  uning  tuzilishini,  qanday 

funksional  bloklardan  va  qismlardan  tashkil  topganligi  hamda  alohida  elementlar 

orasidagi bog’liqliklar tahlil qilinishi lozim. 

Funksional bo’linish deganda biron-bir masalani hal etishda vazifaga bog’liq 

bo’lgan  funksiyalarning  aspektlari  tushuniladi.  Funksional  bo’linishda  turli 

strukturalarni, shular qatorida prinsipial, strukturali va funksional chizmalarini olib 

ularni o’zgartiradi yoki qo’shimcha kiritadi.  

 

Funksional  bo’linishda  har  bir  loyihaning  bo’limchasi  alohida-alohida 

yig’ilib  bir  butunligkni  tashkil  qiladi.  Bu  holatni  biz  ierarxik  holatga  o’xshatsak 

bo’ladi. Daraxtning ildizi qilib yakuniy loyiha olinsa, qolgan har bir aspektlari bu 

loyihani  tashkil  etuvchi  bo’limchalar  hisoblanadi.  Bu  bo’limchalar  esa  o’z 

navbatida  yana  bo’limchalardan  tashkil  topishi  mumkin  bo’ladi  va  har  bir 

bo’limchani  o’zini  undan  so’ng  turgan  bo’lim  uchun  ierarxiyaning  ildizi  deb 

tushunsak bo’ladi. Bu bo’linish jarayonini toki ohirgi elementning oddiy elementli 

bloklar  holatiga  kelguncha  takrorlash  mumkin  bo’ladi.  Bunday  o’rganish 

ko’rilayotgan  loyihani  chuqurroq  tushunishga,  kamchiliklarini  va  ketadigan 

harajatni topishga ko’maklashadi.  

 

 

 

Rasm 3.1. Funksional bo’linish 

 

Loyihalashtirish  jarayonida  loyihaning  yaratilishgacha  bo’lgan  barcha 

holatlarini ko’rib chiqish kerak bo’ladi. Loyihlash turli bosqichlarga, jarayonlar va 

bo’limlarga  bo’linadi.  Ba’zi  bir  murakkab  loyihalarni  rejalashtirishda  quyidagi 

asosiy bosqichlar bosib o’tiladi: 

  ilmiy-tadqiqot ishlari; 

  amaliy-konstruktiv ishlar; 

  texnik loyihalash; 

  “homaki” loyiha; 

  testdan o’tkazish. 

  Tadbiq etish 

Masalan variant bo’yicha Temir yol axborot tizimini yaratish berilgan bo’lsin.  

 

 

 

Rasm 1.2.  Tanlangan ob’yektning funktsional chizmasi 

 

Funksional qismalar nomi va tavsifi 

 

1.  Reyslar- Ushbu qism tizimning asosini tashkil etadi va bunda har bir reyslar 

uchun quyidagilar mavjud.

 

2.  Vagonlar  –  har  bir  reysda  nechta  vagon  borligi  va  unda  qanaqa  yuk  olib 

borilishi.

 

3.  Vaqti – reyslar jo’nashi va yetkazilishi.

 

4.  Mijozlar – yuk egasi haqida ma`lumot.

 

5.  Masofaviy bandlik – bo’sh vagonlar va ularni masofaviy band qilish.

 

6.  Tashish narxi – yukni tashish uchun umumiy sarf-xarajatlar.

 

7.  Boshqaruv – yuqoridagi qismlarni boshqarish.

 

8.  Nazorat – reyslar ustidan nazorat qilish.

 

9.  Soliq – reyslarga soliq to’lash.

 

10. Kassa – xisob-kitob ishlari bilan shug’ullanadi.

 

 

 

Ishni bajarish tartibi 

1.  Variantga mos ravishda prеdmеt soxani tanlab olish. 

2.  Tanlangan ob’yektni dekompozitsiya usulini ishlatib ajratib chiqish 

3.  Tanlangan ob’yekt funktsional chizmasini chizish. 

4.  Xar bir blokni ishlashi va faoliyatini tavsiflash va taxlil qilish. 

5.  Tegishli xulosalar chiqarish. 

 

Nazorat savollari 

1.  Tizim tushunchasi? 

2.  Tizim turlari? 

3.  Nima sababdan katta tizimlarni kichik qismlarga ajratgan holda tahlil qilish 

lozim? 

4.  Tizimlarni tahlil qilishdan maqsad? 

5.  Tizim tahlilchilariga bo'lgan talablar? 

6.  Dekompozisiya tushunchasi?  

 

BTTL fanidan Laboratoriya va amaliy ishlari variantlari 

 

1.  Kutubxona Biznes axborot tizimi 

2.  Avtopark Biznes axborot tizimi  

3.  Maktab Biznes axborot tizimi  

4.  Korxona Biznes axborot tizimi  

5.  Oliy o`quv yurti Biznes axborot tizimi  

6.  Minimarket Biznes axborot tizimi  

7.  Do`kon Biznes axborot tizimi  

8.  Kichik korxona Biznes axborot tizimi  

9.  Futbol klub Biznes axborot tizimi  

10. Vokzal Biznes axborot tizimi  

11. Aeroport Biznes axborot tizimi  

12. Kafedra Biznes axborot tizimi  

13. Dekanat Biznes axborot tizimi  

14. Sport kompleksi Biznes axborot tizimi  

15. Kasb hunar kolleji Biznes axborot tizimi  

16. Avto salon Biznes axborot tizimi  

17. Tuman Biznes axborot tizimi  

18. Shahar Biznes axborot tizimi  

19. Telefon Tarmoq shaxobchasi(TTSH) Biznes axborot tizimi  

20. Go`zallik saloni Biznes axborot tizimi  

21. Omborxona Biznes axborot tizimi  

22. Vazirlik Biznes axborot tizimi  

23. Hokimiyat Biznes axborot tizimi  

24. Asaka zavodi Biznes axborot tizimi  

25. Dorixona Biznes axborot tizimi  

26. Kasalxona Biznes axborot tizimi  

27. Web sayt Biznes axborot tizimi  

28. Dastur Biznes axborot tizimi  

29. O`quv kursi Biznes axborot tizimi  

30. Sport kompleksi Biznes axborot tizimi