Hududiy rivojlanish nazariyalari Tayyorladi: Ro’zimov Mo’minjon

Hududiy rivojlanish nazariyalari

Tayyorladi:Ro’zimov Mo’minjon

Mintaqaviy rivojlanishdagi klassik nazariyalar

• Mintaqaviy o’sishning amaliy vazifalarini hal etishda mintaqaviy nazariyalarni o’rganish muhim ahamiyatga ega,chunki u mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy riivojlantirishning ilmiy asosi hisoblanadi.

Mintaqaviy iqtisodiyot nisbatan yosh fan bo’lishiga qaramasdan,u o’z ilmiy maktablari va yorqin namoyondalariga ega.Ayniqsa,Germaniya Shvetsiya,Buyuk Britaniya ,Rossiya,AQSH va Fransiyada mintaqaviy iqtisodiyotning kuchli ilmiy maktablari va yo’nalishlari shakllangan.

Mintaqaviy iqtisodiyotning nazariy asosi shakllanishi

1.Mutlaq va nisbiy ustunlik nazariyasi(A.Smit va D.Rikardo)
2.Hududiy ixtisoslashuv va mintaqalararo savdo nazariyasi(A.Smit va D.Rikardo,E.Xeksher,B.Olin)
3.Sanoat(A.Veber va B.Launxardt)
4.Qishloq xo’jaligi shtandorti(Y.Tyunen)
Mintaqaviy iqtisodiyotda asosiy iqtisodiy kategoriya
Joylashtirish
Ixtisoslashtirish

Mintaqaviy ixtisoslashuv va xalqaro savdo tamoyillari birinchi marta ingliz siyosiy iqtisod klassiklari A.Smit va D.Rikardo hamda shved iqtisodchilari E.Heksher va B.Olinning nazariyalarida asoslab berildi.Mazkur nazariyalar mintaqalarni ishlab chiqarishning arzonroq omillarini foydalanadigan tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashtirish zarurligini asoslaydi.

• Mintaqaviy ixtisoslashuv va xalqaro savdo tamoyillari birinchi marta ingliz siyosiy iqtisod klassiklari A.Smit va D.Rikardo hamda shved iqtisodchilari E.Heksher va B.Olinning nazariyalarida asoslab berildi.Mazkur nazariyalar mintaqalarni ishlab chiqarishning arzonroq omillarini foydalanadigan tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashtirish zarurligini asoslaydi.

Mintaqaviy o’sish nazariyasining shakllanishida ikki xil yondashuv mavjud.Birinchi yondashuv-mintaqalarga nisbatan butun mamlakat iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan modellarga o’xshash iqtisodiy o’sish modellarini qo’llash.Ikkinchi yondashuv muvafaqqiyatli ish yuritayotgan korxonalar va firmalar faoliyatini taxlil etishga asoslanadi,chunki aynan ularning faoliyati mintaqalarning rivojini belgilaydi.Korxona faoliyat yuritishi uchun u yoki bu mintaqani tanlashi sabablari joylashtirish nazariyalari tomonidan ko’rib chiqiladi.

• Mintaqaviy o’sish nazariyasining shakllanishida ikki xil yondashuv mavjud.Birinchi yondashuv-mintaqalarga nisbatan butun mamlakat iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan modellarga o’xshash iqtisodiy o’sish modellarini qo’llash.Ikkinchi yondashuv muvafaqqiyatli ish yuritayotgan korxonalar va firmalar faoliyatini taxlil etishga asoslanadi,chunki aynan ularning faoliyati mintaqalarning rivojini belgilaydi.Korxona faoliyat yuritishi uchun u yoki bu mintaqani tanlashi sabablari joylashtirish nazariyalari tomonidan ko’rib chiqiladi.

Hududiy rivojlanish bo’yicha zamonaviy nazariyalar

• A.Lyosh va D.Smit bu bosqichning eng yorqin vakillari hisoblanadi va ularning nazariyalari yangi,neoklassik shtandort deb ataldi. Nеoklassik nazariyaning klassik nazariyadan farqi shundaki, unda ishlab

chiqaruvchilar qulay hududiy joylashuvni ta'minlay oluvchi sanoat ishlab

chiqarishi joylashuvining umumiy nazariyasini yaratish mumkin emasligini

tushunib yеtishlari lozim. Unga ko`ra, xususiy tadbirkorlar tomonidan ishlab

chiqarishning joylashish joyini tanlash subyеktiv amalga oshiriladi. Qulay

joylashtirishning mеzoni sof foydani maksimallashtirish hisoblanadi

Korxonalar uchun joy tanlashdagi ba’zi omillar

A.Lyosh

• Soliq tizimi
• Davlat chegaralari
• Texnika taraqqiyoti

D.Smit

• Atrof muhit muhofazasi muammolari

• Statik nazariyalarning rivojlanishi hozirgacha davom etmoqda. Ular asosan korxonani joylashtirish omillari sonining ko`payishi yo`nalishida amalga oshirilmoqda. Undan tashqari, bir zavodli emas, balki ko`p zavodli sanoat firmalari ko`rib chiqila boshlandi (Raynxold Grotsning 1980-yillar boshlaridagi ishlari).Aynan ko`p zavodli sanoat firmalari hayotda ko`p bo`lib, aksariyat hollarda ularning tarkibiga iqtisodiyotning uchinchi sеktori korxonalari ham kiradi. Bunday kompaniyalarda qulay joylashtirish muammosiga yondashuv bir zavodli firmalarga nisbatan tubdan farq qiladi. Ko`p zavodli firmaning asosiy maqsadi tarkibidagi korxonalarni shunday joylashtirishki, bunday joylashtirish natijasida minimal xarajat va kompaniya foydasini maksimal bo`lshini ta’minlashdan iboratdir.

A. Lyoshning «Bozor hududi nazariyasi»ga muvofiq, obyekt qurilishi uchun joy tanlashda foyda, soliq, dеmping, bojxona to`lovlari va boshqa bozor indikatorlari muhim omil sifatida ishtirok etadi.

• A. Lyoshning «Bozor hududi nazariyasi»ga muvofiq, obyekt qurilishi uchun joy tanlashda foyda, soliq, dеmping, bojxona to`lovlari va boshqa bozor indikatorlari muhim omil sifatida ishtirok etadi.
• A. Lyosh mintaqani muayyan chеgaraga ega bo`lgan va mintaqalararo raqobatga tortilgan bozor sifatida ko`radi. Bunda hududga mutlaqo bir jinsli va bir qiymatli bo`shliq sifatida qaraladi hamda faqat ikki omil: ishlab chiqarishni bir joyda to`planish samarasi va mahsulotni istе'molchiga yеtkazishning hudud bo`ylab tеkis taqsimlangan transport xarajatlari hisobga olinadi