Hu’jjet ha’m onin’ tu’rleri Reje

Hu’jjet ha’m onin’ tu’rleri
Reje:
Kirisiw
1. Shólkemlestirilgen hújjetler
2. Buyrıq hújjetleri
3. Maǵlıwmat -informaciya hújjetleri
Juwmaqlaw
Paydalanilg’an a’debiyatlar

Kirisiw
0rta Aziya aymaǵınan tabılǵan áyyemgi materiallıq ótmishten qalǵan estelikler, túrli materiallıq denelerge pitilgen málimlemeler babalarımızdıń áyyemginen ayriqsha hújjetshilik dástúrlerinege ámel etkenliklerinen dárek beredi. 0rta ásirlerde jumıs júrgiziw huqıqıy mártebege iye boldı, mámleket mákemesinde munshaot sisteması qáliplesti hám qatar hújjet túrleri payda boldı.
0 'zbek tiliniń rásmiy mekemelik til retinde qollanıwı qoraxoniylar húkimranlıǵı dáwirinde baslandı. XX ásirden keyin ózbek xonlari hám ámirleri saraylarında jazılǵan hár qıylı hújjetler ayriqsha mazmunı, arnawlı bir tártibi hám sóylesiw qálipi menen ajralıp turadı. Kebiro húkimranlıǵı dáwirinde ózbek hám orıs tillerinde jumıs júrgiziw huqıqı nızamlastırılgan boMsa-de, ámelde ózbek tiliniń social poziciyayi tómen edi. Ózbekstan ǵárezsizlikke eriwgech, ózbek tiliniń mámleket tili retindegi rásmiy jumıs júrgiziw mártebesi bekkemlandi.
Basqarıw procesiniń quramalılıǵı hám serqirraligiga muwapıq túrde mekemelik jumıs júrgiziw qaǵazları, hújjetler de túrme-túr hám muǵdaran júdá kóp. Hújjetlaming maqseti, baǵdarı, kólemi, forması hám basqa bir qatar sapaları da túrlishe bolıp tabıladı.
Jumıs júrgiziwde hújjetler dúzilisine kóre ishki hám sırtqı hújjetler retinde parıq etedi. Eger hújjet arnawlı bir shólkemdiń ózinde tuzilib, odan sol shólkemdiń ózinde paydalanılsa, ishki hújjet esaplanadı. Ayrti shólkemge basqa shólkem yamasa ayırım shaxslardan keletuǵın hújjetler bolsa sırtqı hújjetler esaplanadi.
Tiyislilik tárepine qaray xızmet yamasa rásmiy hújjetler hám jeke hújjetler ajratıladı. Qandayda shólkem yamasa lawazımlı shaxs tárepinen tayarlanatuǵın hújjetler xızmet hújjetleri (buyrıq, kórsetpe, protokol sıyaqlı ) ga kiredi.
Jeke hújjetler bólek shaxslar tárepinen jazılıp, ulaming xızmet xızmetlerinen sırtdaǵı yamasa jámiyetlik jumısların orınlaw menen baylanıslı máselelerge tiyisli boladı (jeke arza, shaǵım, usınısnama sıyaqlı ).
Bunnan tısqarı hújjetshunoslikda hújjetler tómendegi táreplerge kóre de klassifikaciya etiledi.
Mazmunına kóre:
- ápiwayı hújjetler - bir máseleni óz ishine aladı ;
- quramalı hújjetler - eki hám odan artıq máseleni óz ishine aladı.
Mazmun bayanınıń formasına kóre:
- jeke (individual ) hújjetler - tekst ózine kóre tán, ayrıqsha, erkin bayan ;
- úlgili (tipovoy) hújjetler - bir-birine uqsas hám tákirarlanatuǵın máseleler maydanınan dúzilgen tekstlerdi óz ishine aladı ;
- qálipli (trafaretli) hújjetler - aldınan tayarlanǵan baspa jumıs qag' azlarına jazıladı.
Rásmiy-mekemelik hújjetlami tayarlawda onıń zárúrli bólimleri jaylasıwına, tekst mazmunı strukturalıq bólimleriniń izbe-izligine, tin jumıs belgileriniń tuwrı qosiliwina bólek itibar beriw kerek
Sol maqsette tómendegilerge mudami ámel qılıwdı unutpań :
— baspa háriplerde jazılatuǵın hújjet atında barlıq háripler úlken háriplermenen jazılıwı kerek. Mısalı : Usınısnama emes, USINISNAMA sıyaqlı ;
— hújjet jiberiletuǵın shólkemdiń atı qısqartirilmasdan tolıq, bas háripler menen jazılıw qaǵıydalarına ámel ete otırıp jazıladı ;
— hújjet tekstiniń tiykarǵı bólimleri abzac menen jazılıwı kerek.
Qosımsha bólimler tiykarǵı pikirge baylanısqan tárzde odan keyin beriledi;
— jeke hújjetlerde anıqlama bernip atırǵan «Men» sózinen hám túsindirme sóz birikpesinen keyin útir qóyıladı. Mısalı : Men, Mahmud Ílayıqov,...
Hújjet tayarlaw hám jumıs júrgiziwde orfografiya normalarına hám tinish belgileriniń tuwrı qoyılıwına qatań amai qılıw kerek. Hújjet tekstinde útir, noqatlı útir, eki noqat, qawıs, tire salıstırǵanda aktiv isletiledi.
Hújjet atı hám tekst basınan keyin noqat qoyılmaydı. U’tir hújjet tekstinde qáliplengen kirisiw birikpelerinen keyin, birlesken hám ajıratılǵan bolekler, arasında, túsindiriwshi menen anıqlama bernmish ortasında qollanıladı.
Mısalı : «Sonı esapqa oiib,... », «Men, 2-kurs studenti Umida Ikrom qızı,. .. », sıyaqlı.
Noqatlı u’tir anıqlama bernip atırǵan waqıya -hádiyse, zatlaming tártip nomeri qawıs menen ajıratılǵan sóz, birikpe hám gáplerden keyin bólimleri mazmunan parıqlanıwshı qospa gápler quramında isletiledi.
Mısalı : Studenttiń minnetlemeleri:
1) o 'quvyurti Qaǵıydaına ámel qılıw ;
Eki noqat hújjetler tekstinde tómendegi jaǵdaylarda qóyıladı :
— tekst quramında anıqlama bernip atırǵan, sanalayotgan bóleklerden aldınǵı ulıwmalastıratuǵın «quyidagilar», «shu haqqında» sıyaqlı sózlerinen aldın ;
buyrıq hújjetlerinde «Viuigatap» sózinen, protokoldıń «Kip tártibi», «Esitildi», «Sózge shıqtılar», «Qarar etildi» sıyaqlı zárúrli bólimlerinen keyin.
Qawis hújjet tekstiniń qandayda bir bólegine qosımsha túsindirme beriw zarur bo'lg’anda qollanadi. Bunda túsindiriwshi sóz, mánzil atı, aqsha yamasa muǵdarlıq kórsetkishni ańlatiwshı nomer qawıs ishinde beriliwi kerek. Mısalı :
8500 (segiz mıń beshyuz) so 'mlik.
Tire tómendegi jaǵdaylarda qóyıladı :
— anıqlama bernmish menen túsindiriwshi ortasında. Mısalı : Juwapker - alemnen ótkenniń tuwisqan singlisi.
— ajıratılǵan gáp bólekleri ortasında. Mısalı : Mamasinikine - Vshogo qala, Jańajer ko 'chasidagi 50-úyde jasawshı Muyassar Qayumova u’yine kóship ketken.